Por Juan Torres López
20.12.2010
Cando se está falando tanto da necesidade, da inminencia ou da posibilidade dun "rescate" da economía española convén reflexionar e pór algunhas cousas en claro.
Dise que un grupo de países ou institucións, como poderían ser a Unión Europea ou o Fondo Monetario Internacional,"rescatan" a un país cando lle conceden un crédito a pagar nun determinado prazo que lle permite cubrir os "buracos" que por diversas razóns (xeralmente por acumulación de déficit e débedas) poidan producir a súa insolvencia. Pero hai que ter en conta que eses buracos poden ser de natureza moi variada. Así, moitas ditaduras e gobernos militares dos anos setenta e oitenta endebedaron aos seus países, coa conivencia dos grandes bancos internacionais, con préstamos que en ocasións nin sequera chegaron a eles senón que se utilizaron fóra do país para negocios corruptos. Outras veces utilizáronos en obras completamente inútiles ou directamente para enriquecer aos grandes empresarios e banqueiros.
No recente caso de Irlanda, a necesidade perentoria de "axuda" débese a que hai que cubrir as perdas multimillonarias do sector bancario. E unha parte importante da débeda pública grega que foi "rescatada" recentemente orixinouse para comprar armamento a Francia ou Alemaña.
Cando a acumulación de débeda á que non se pode facer fronte é moi grande, os acredores son os primeiros interesados en que se produza o "rescate" do país pois dese xeito asegúranse o seu reintegro. E adoitan ser eles os que o promoven. O diñeiro que chega co "rescate" dedícase a saldar as súas débedas e a nova que se orixina coas institucións que rescatan págana os cidadáns no seu conxunto ao longo do tempo. Os "rescates" consisten, pois, en converter débeda privada, que polo xeral xeraron e gozado os sectores máis ricos, en débeda pública que pagarán principalmente as clases de rendas máis baixas.
Pero a cousa non queda aí. O "rescate" non se produce nunca como unha dádiva senón a condición de que o país "rescatado" cumpra unha serie de condicións. A primeira, que esta nova débeda teña sempre carácter preferente e, ademais, que se tomen as medidas de política económica e cambio estrutural que conveñan a quen "rescata".
Grazas a ese procedemento, a débeda externa que se orixinou en moitos países ao longo dos anos setenta e oitenta foi a antesala da aplicación das políticas neoliberais que promoven o Fondo Monetario Internacional e os grupos máis poderosos do mundo que, para pechar o círculo, son ademais os que se benefician do saldo da débeda.
Pois ben en relación coa situación española habería que preguntarse se o "rescate" é necesario, é dicir, se é que España é insolvente e non pode ou non vai poder pagar a súa débeda, e que efectos tería.
A débeda española ten dous compoñentes, a débeda pública e a privada. A primeira é duns 600.000 millóns de euros pero en relación co PIB é case vinte puntos menor que a media europea. Pódese afirmar que é sostible e que a pouco que a economía creza ata moderadamente pódese ir amortizando sen problemas. Ademais, como todo o mundo sabe, creceu extraordinariamente nos últimos meses pero como consecuencia do impacto tamén extraordinario da crise. Aínda que é un problema ao que sempre hai que facer fronte, non tería por que xerar unha situación de insolvencia nin moitísimo menos. Os problemas que está provocando actualmente poderían aliviarse case por completo se se recuperase a actividade económica aplicando as políticas adecuadas para iso, se se frease a actividade dos especuladores e, con máis seguridade aínda, se houbese unha estratexia de apoio por parte do Banco Central Europeo como expliquei noutro texto (O Banco Central Europeo fronte á débeda: necesítase algo máis que comprar bonos).
Con todo, é certo que podería supoñer un grave problema se a actividade económica se séguese deteriorando como consecuencia da aplicación das políticas equivocadas que veñen adoptando e se non se cambia de rumbo pronto cara a outra base de xeración de actividade pois o modelo anterior é xustamente o que provocou os problemas que sufrimos, se non atopa financiadores a pesar de ser limitada na súa contía ou se se encarece en demasía, o que adoita ser o resultado de que se recorra ao mercado en lugar dos bancos centrais e de que se permita que os especuladores que o controlan aproveiten a situación para provocar alzas nos tipos ou para extorsionar aos gobernos. E tamén se algunha ou varias destas circunstancias, aínda que se desen en pequena medida, coinciden ao mesmo tempo en momentos nos que se concentre unha cantidade máis importante de vendas de títulos da débeda (como vai ocorrer nos primeiros meses de 2011).
A débeda privada española é moito maior que a pública. As familias españolas deben aproximadamente un billón de euros aos bancos e as empresas algo máis de 1,3 billóns. E, doutra banda, os bancos españois teñen débedas, pola súa banda, tanto co Banco Central Europeo (aínda que fluctúa moito, algo máis de 60.000 millóns de euros nestes momentos) como con outros bancos do resto do mundo, nunha cantidade global moi difícil de cuantificar pero de cuxa magnitude dá idea o que teñan que amortizar uns 200.000 millóns de euros en 2011 e 2012.
O problema exponse loxicamente cando toda esa débeda empeza a fallar, cando a economía non xera suficientes ingresos e aumenta a morosidade como vén ocorrendo como consecuencia da crise, e é especialmente grave cando o incumprimento afecta a estranxeiros e cando, ademais, está concentrada en poucos acredores, como en gran medida está ocorrendo con España.
Segundo o último informe do Banco Internacional de Pagos, España ten unha débeda de ao redor dun billón de dólares con bancos estranxeiros, da cal un 11% procede do sector público, un 25,7% dos bancos españois, un 36% de empresas e o resto (26,6%) de operacións con derivados que implican principalmente á banca.
A cuestión, pois, está en dilucidar, por unha banda, se os bancos españois poderían absorber sen problemas a morosidade á alza e as perdas patrimoniais derivadas do estalido da burbulla inmobiliaria porque estes bancos, á súa vez, financiaron esa débeda con préstamos que recibiron de bancos estranxeiros. E, doutra banda, se os bancos estranxeiros, e principalmente europeos, van esperar a que todo vaia solucionándose ou se van tratar de garantirse o pago de débeda mediante un "rescate".
Aquí, precisamente, radica o quid da cuestión.
O incremento da débeda privada española é o resultado de dúas circunstancias coincidentes. Por unha banda, os bancos de países con exceso de aforro como os alemáns tiveron un excedente moi grande nos últimos anos e en lugar de dedicalo a impulsar o desenvolvemento económico alemán e a favorecer o incremento das rendas naquel país, dedicárono a financiar a bancos doutros países, entre eles os españois. Por outro, para obter ese financiamento o que fixeron os bancos españois foi vender aos alemáns activos financeiros vinculados ao negocio inmobiliario (cédulas hipotecarias por exemplo).
Cando estala a crise iso produciu un feito singular que a grandes liñas é o seguinte.
Grazas ás normas contables existentes, os bancos españois podían seguir valorando os activos relativos ao negocio inmobiliario ao prezo de adquisición (e non ao máis baixo que teñen cando estala a burbulla). Pero os bancos alemáns teñen o seu investimento en títulos secundarios (non a hipoteca orixinal que ten o banco español, senón o derivado dela que compraron para financialo) que han de valorar ao prezo actual de mercado.
Así, os bancos españois puideron ocultar as súas perdas verdadeiras porque seguen contabilizando activos descapitalizados ao valor anterior pero os alemáns si as rexistran. E a cuestión radica, xa que logo, en saber se os bancos alemáns (na maior parte, aínda que tamén o resto dos grandes acredores de España) van confiar en que se irá saíndo ben da situación actual e así cobrando aos poucos se, pola contra, prefiren asegurarse o cobro da súa débeda "rescatando" a España antes de que esta, se non mellora a situación económica ou se se ve acosada polos especuladores e vese obrigada finalmente a declarar que non pode facer fronte a compromisos.
Se isto último ocorrese sería fatal, porque o "default" de España arrastraría con el aos bancos europeos e quizá a outras economía. Por iso é polo que moitos acredores pensen que é mellor forzar o "rescate".
Pero un "rescate" de España ten graves inconvenientes. O maior, que o diñeiro que habería que pór para levalo a cabo é moito: chegouse a dicir que ata ao redor de 500.000 millóns de euros, ou ata máis, unha cantidade que desestabilizaría a toda a zona euro non só desde o punto de vista financeiro ou monetario, entre outras cousas, porque daría pé a que outros acredores quixesen facer o mesmo coa débeda doutros países?
Pero, doutra banda, a operación de "rescate" tería para os grandes grupos de poder outras vantaxes non só financeiras. Daría un extraordinario impulso aos bancos e xustificaría un replanteamiento xeral da estratexia europea na liñas que ao parecer desexa, eu creo que moi equivocadamente, o goberno e os grandes centros do poder económico alemáns. Ademais, o "rescate" iría acompañado dun programa de reformas de liberalización en España na liña neoliberal que loxicamente sería proporcional ao shock que provocaría a situación e á inmensa contía do rescate, o que daría satisfacción aos sectores que o veñen reclamando desde fai tempo.
De todo o anterior poderíanse deducir tres conclusións fundamentais.
- En primeiro lugar, que o "rescate" de España sería en realidade e como noutras ocasións, o dos seus acredores e, neste caso, principalmente dos bancos alemáns e europeos, o que dá a entender que efectivamente estes poden estar altamente interesados en que se leve a cabo. E dado que o "rescate" xustificaría a aplicación de medidas de liberalización excepcionais, podería aventurarse tamén que nel poden estar igualmente interesados sectores nacionais que queren "transformar" España nesta liña xa expresada ao Rei por grandes empresarios e líderes de opinión.
- En segundo lugar, que a economía española non é nestes momentos insolvente nin hai razóns estruturais que aventuren que teña que estar nesa situación (salvo que se sigan aplicando durante moito máis tempo as equivocadas políticas de austeridade actuais e que se tarde en modificar as bases do noso modelo de crecemento), de modo que o seu "rescate" só podería ser consecuencia dun proceso provocado ou inducido.
- En último e terceiro lugar, que esa indución do "rescate" podería vir por dúas posibles vías. Unha, a presión especulativa moi forte concentrada nalgún momento, posiblemente a finais de xaneiro ou en febreiro de 2011 cando se negocie o gran volume de emisións de débeda inmediatamente posteriores. Outra, por unha presión externa que force a recoñecer a situación patrimonial real dos bancos españois ata mostrala como explosiva e de aí obríguase a intervir para actuar con eles como cos irlandeses.
Publicado na revista "Sistema Digital" o 16 de Decembro de 2010
[*] Juan Torres López, Granada -1954-, Doutor en CC. Económicas e Empresariais, exerce na Universidade de Sevilla como catedrático de Economía Aplicada do Departamento de Teoría Económica e Economía Política. Escritor, investigador, analista de política económica e activista social. Manten unha páxina web (Ganas de Escribir: www.juantorreslopez.com) e coordena a páxina web dedicada a información económica www.altereconomia.org
Enviado por:
Por favor, o contido do seu comentario debe estar relacionado co asunto do artigo.
Prega-se o maior respecto coas persoas, polo que ataques persoais e insultos serán eliminados.
Por favor, non use os comentarios, só para facer propaganda do seu sitio ou será eliminado.
EmoticonEmoticon