Bangladesh: El Corte Inglés e Mango, ... Por Juan Hernández Zubizarreta - Praza Rana

Por Juan Hernández Zubizarreta [*]
19.05.2013

Por que o Goberno español e a UE non aproban un marco normativo onde as transnacionais sexan obrigadas a respectar os dereitos humanos en todos os lugares onde actúen?

O derrubamento do edificio Rana Praza en Bangladesh provocou polo menos 1.022 mortos e 2.437 feridos, que se suman a máis de 600 mortos e 2.000 feridos nos últimos sete anos por incendios en fábricas textiles.

Négase o dereito a sindicarse; cóbrase o salario mínimo; as xornadas son interminables; non se respectan as baixas por maternidad, ...

O Goberno de Bangladesh decidiu incorporarse nos anos 80 á cadea global de mercancías de manufactura de roupa; creou as Zonas de Procesamento para a Exportación, pequenos "reinos de taifas", onde a fráxil lexislación nacional se reprega ante os pedidos de firmas multinacionais como El Corte Inglés e Mango. Ás cadeas de produción -provedores e subcontratistas- súmanse condicións laborais de explotación que nos achegan máis á Revolución Industrial que ao século XXI. Négase o dereito a sindicarse; cóbrase o salario mínimo; as xornadas son interminables; non se respectan as baixas por maternidade, nin as horas extras; as ausencias castíganse con reducións salariais; as medidas de prevención de riscos laborais non existen; nalgúns casos, o Goberno corre cos gastos de electricidade, gas, auga; subvenciónase a adquisición de terras; outórganse importantes exencións fiscais e os materiais importados non pagan arancel algún. Os membros do Bangladeshi Center for Worker Solidarty foron detidos e torturados en numerosas ocasións desde abril de 2012.

Este é o marco normativo que respectan as empresas como El Corte Inglés e Mango, marco que lles permite obter taxas de beneficio altísimas a costa da explotación e violación dos dereitos humanos e laborais dos traballadores e traballadoras de Bangladesh. O sindicato internacional Industria recorda que os custos laborais dunha camiseta fabricada en Bangladesh son de 1,5 céntimos de euro, mentres que o seu prezo de venda é de 20 euros; o prezo de venda ao público pode ser máis de dez veces o seu custo real. O salario mínimo dos traballadores e traballadoras non chega a un dólar diario, atópase fóra dos limiares de pobreza absoluta internacionalmente aceptados. Esta é a súa verdadeira ética empresarial.

O Goberno e as clases dominantes de Bangladesh tamén se benefician destes investimentos e condicións de explotación. Todas as reformas da lexislación laboral aprobaron-se pola loita dos traballadores e traballadoras; no entanto, a chantaxe das multinacionais -si cambian as condicións e aumentan os custos, ímonos a outro país- e a complicidade do Goberno serviron para modificar de xeito restritiva os dereitos sociais e xeneralizar a represión e a explotación.

A partir de aquí, as propostas de control das empresas transnacionais basculan entre os acordos entre partes ou as meras declaracións sen exixibilidade xurídica, que son unha mestura de lavado de face, burocracia das organizacións internacionais e, sobre todo, intentar aparentar que se fai algo sen facer nada. Só as lideradas polos sindicatos e a sociedade civil internacional son propostas dirixidas a controlar o capital transnacional.

As transnacionais Mango e El Corte Inglés, entre outras, axustan a súa responsabilidade legal a un bucle infernal. Afirman cumprir a lei do Estado receptor -Bangladesh- e en ningún caso aceptan cumprir directamente o Dereito Internacional dos Dereitos Humanos e o Dereito Internacional do Traballo. A súa responsabilidade legal atópase fracturada entre a lexislación internacional, a do Estado matriz e a do Estado receptor, e só aceptan acatar -cando a acatan- a lexislación do país receptor, neste caso Bangladesh; iso si, presionan, chantaxean e corrompen todo o que faga falta para que a lexislación lles resulte favorable. O 22 de abril -o derrubamento foi o 24- o Goberno de Bangladesh bloqueou unha lei que melloraba as condicións laborais pola presión das multinacionais.

As modificacións na división internacional do traballo poñen de manifesto a presión nas cadeas de produción; a externalización de custos permite obter beneficios desproporcionados mediante o pago de baixos prezos a provedores, contratistas e subcontratistas polos seus produtos ou servizos, á marxe das condicións que teñan os traballadores e traballadoras. As empresas transnacionais constitúen o eixe sobre o que basculan as cadeas de subcontratación e foron o camiño polo que se han ir reducindo os dereitos laborais.

Mentres a taxa de beneficio sexa suculenta, que o traballo sucio o fagan os provedores de Bangladesh

Os homicidios de Bangladesh prodúcense neste contexto e El Corte Inglés e Mango participan desta lóxica. Ademais, néganse a estender a responsabilidade da empresa matriz ao longo da cadea de produción coas filiais, proveedoras, contratistas e subcontratistas. É máis, a representación internacional empresarial na Organización Internacional do Traballo (OIT) opúxose frontalmente a calquera norma internacional que regulase a súa responsabilidade ao longo da cadea de produción. Negáronse radicalmente a transformar os seus chamamentos retóricos e baleiros á responsabilidade ética na cadea de externalización, en exixibilidade xurídica. Noutras palabras, mentres a taxa de beneficio sexa suculenta, que o traballo sucio o fagan os provedores de Bangladesh.

Por outra banda, as empresas transnacionais opóñense a discutir -e máis a aprobar- calquera tratado internacional que regule as súas prácticas de xeito vinculante no seo das Nacións Unidas; non aceptan constituír un tribunal internacional que tutele os dereitos das maiorías sociais fronte ao poder transnacional, nin tan sequera aceptan crear un Centro de Empresas Transnacionais que fiscalice as súas prácticas, inspeccione as súas incumprimentos e articule as denuncias das vítimas. Resulta evidente que prefiren definir os contornos da súa responsabilidade, á marxe de calquera inxerencia externa de control.

En definitiva, queren que as súas obrigacións se axusten a lexislacións profundamente neoliberales como a de Bangladesh e á mera Responsabilidade Social Corporativa (RSC). Á fin e ao cabo, as ideas seudonormativas sobre as que bascula a RSC son a voluntariedade, a unilateralidade, a autorregulación e a non-exixibilidade. Por iso é polo que esta non sexa unha resposta ante determinadas protestas sociais, nin sequera un lavado de face da súa actividade, senón unha nova forma en que se configuran as relacións entre as empresas e o modelo capitalista. Este é o marco das súas obrigacións, que se move nos contornos da impunidade.

Xunto á voluntariedade e unilateralidade da RSC hai que ter en conta os distintos mecanismos de verificación e avaliación da mesma. Máis aló da pluralidade de sistemas, da súa burocratización e da súa dubidosa imparcialidade, a súa dimensión máis perversa é a aparencia de lexitimidade que dota ás memorias de RSC. Con todo, a realidade é moi diferente. Por unha banda, a pluralidade de mecanismos, de sistemas e de índices de avaliación provoca un desconcerto e unha hiperinflación de datos, de información selectiva e unilateral que, lonxe de garantir os contidos das memorias, reforza os equipos de RSC das transnacionais en detrimento de controis dos sindicatos, organizacións e movementos sociais. Analizando as memorias de El Corte Inglés e de Mango comprobamos todas e cada unha das afirmacións descritas. O ocorrido en Bangladesh nunca aparecerá reflectido nas súas memorias, xa que a responsabilidade será das empresas provedoras e, no seu caso, do Goberno de Bangladesh.

Ante a morte de máis de 1.022 persoas e máis de 2.437 feridos non oímos nin unha palabra de condolencia.

O ano pasado por estas datas, o Goberno arxentino decidiu expropiar á empresa española Repsol o 51% das accións de YPF. Inmediatamente o Goberno español, moitos medios de comunicación, algúns partidos políticos, responsables da Unión Europea... denunciaron a violación dos contratos de explotación, do tratado de investimentos, da seguridade xurídica dos intereses da empresa española... Con todo, ante a morte de máis de 1.022 persoas e máis de 2.437 feridos non oímos nin unha palabra de condolencia. A seguridade xurídica dos traballadores e traballadoras de Bangladesh non se pode comparar cos intereses das empresas españolas. As ganancias do Corte Inglés e de Mango valen moito máis que os mortos, feridos e mutilados polo suposto accidente laboral. Unha vez máis, a culpa é das empresas e do Goberno de Bangladesh, non esquezamos que as empresas españolas son «éticamente responsables».

O capitalismo é terriblemente cruel

Por que o Goberno español e a UE non aproban un marco normativo onde as transnacionais sexan obrigadas a respectar os dereitos humanos en todos os lugares onde actúen? Nesta dirección destaca a campaña europea "Dereito sen Fronteiras para as multinacionais"; o seu obxectivo reside en que o Estado defina un marco xurídico que esixa ás mesmas obrigacións claras e que tome medidas para que non violen os dereitos humanos no estranxeiro. Os responsables de Mango e El Corte Inglés deberían asumir as súas responsabilidades civís e penais e ser xulgados en tribunais españois por violacións moi graves contra os dereitos humanos.

O capitalismo é terriblemente cruel, e El Corte Inglés e Mango actúan en coherencia con tanta crueldade; ademais, as seccións sindicais, os comités de traballadoras e traballadores destas empresas e as consumidoras non podemos ser cómplices de tanta miseria ética. Non hai escusa algunha.

[*] Juan Hernández Zubizarreta, é profesor da Universidade do País Vasco UPV/EHU

Publicado en Gara.
___________