Xabier Vázquez Pumariño: Existe unha industria do lume na Galiza - Entrevista de Josep Fita a mantenta da vagada de lumes que golpearon ao país estes últimos días - As chamas arrasaron xa máis de 35.000 hectáreas do territorio, segundo cifras recentes facilitadas pola Xunta, e deixaron catro persoas mortas, casas queimadas, inumerabeis animais de todas as especies...

Valadares - Vigo, 15 de outubro de 2017 - Foto Delmi Álvarez.

Xabier Vázquez Pumariño [*]: "Existe unha industria do lume en Galiza" | Este biólogo e consultor ambiental defende que tralos grandes incendios do noroeste da Península escóndense moitos intereses.

O lume golpeou sen piedade novamente a Galiza. As chamas arrasaron xa máis de 35.000 hectáreas, segundo cifras recentes facilitadas pola Xunta, e deixaron catro mortos. Parece algo cíclico. Cada certo tempo os galegos, tamén os portugueses, han de facer fronte a estes terribles acontecementos. O presidente da Xunta, Alberto Núñez Feijóo, falou de "terrorismo incendiario", sinalando, claramente, que os lumes -o domingo houbo máis de 100 simultáneos- foran deliberadamente intencionados. Unha tese que horas máis tarde tamén verbalizaría o presidente do Goberno, Mariano Rajoy. Con todo, hai outras voces que defenden que o que ocorre en Galiza de xeito recurrente pouco ten que ver cun grupo organizado de pirómanos, senón que o problema vai moito máis alá. Unha destas voces é o biólogo e consultor ambiental Xabier Vázquez Pumariño.

Como se explican os grandes e numerosos incendios que ciclicamente golpean Galiza?

Hai unha serie de persoas que gañan sempre, pase o que pase. É como no bingo, a casa sempre gaña. Refírome ao lobby forestal. E ese lobby osténtao, aínda que me critican cada vez que o digo, os enxeñeiros de montes, como colectivo.

Iso tenmo que explicar...

Hai que remontarse no tempo. Houbo un xefe medieval en Xapón ao que se lle ocorreu un día que todo tiña que encherse de árbores. Creou unha especie de comunidade no país nipón que se dedicou a plantar árbores. A idea copiaríana máis tarde os alemáns cara ao século XIX. Había que poñer árbores por todas partes. Estaba ben en parte porque existía, e existe, unha demanda de madeira.

E esta política, entendo, acabou chegando a Galiza.
Xustamente en España e Portugal, coas ditaduras de Franco e Salazar, imitouse a Alemania. O corpo de enxeñeiros forestais, en ambos países, era un dos poderes do Estado. O que se fixo foi botar á xente dos montes comunais, que eran uns redutos de liberdade case comunista, un lugar onde a veciñanza se apañaba sen ter unha propiedade directa, algo que para o liberalismo económico dunha ditadura de corte fascista filosoficamente chocaba moito.

Voulle seguindo.

O que se fixo foi expulsar do campo á xente máis pobre, a que non era propietaria de terras. E no seu lugar empezáronse a plantar piñeiros, tanto en España como en Portugal, cando os montes de Galiza, historicamente, estiveron sempre absolutamente pelados. A masa forestal de España é infinitamente máis grande do que o era fai 50 anos. As persoas ás que expulsaron tiveron que emigrar: moitos se marcharon a Catalunya, ao País Vasco, a Estados Unidos, Venezuela, Suíza, Alemania... E xustamente quen se quedou no campo foron os pequenos propietarios.

E que pasa a partir de aí?

O uso do lume nos ecosistemas mediterráneos é moi común para, por exemplo, abrir pastos. Pero non é o mesmo abrir un pasto cando estás rodeado deles, que abrir un pasto cando tes un piñeiral á beira. E a xente que se quedou no campo necesitaba abrir pastos.

E aí aparecen os problemas.

A xente do campo queima constantemente. Non o fan todos, só algúns. Quéimase moita terra de campo no sur de León, parte de Zamora, de Valladolid... Pero, que sucede?, que queiman rastrollos, as lindes de leiras enormes de catro ou cinco hectáreas de cereal. Obviamente, aí non vas ter un problema dun gran incendio forestal que che acabe tapando o sol.

En Galiza, nin piñeiros nin eucaliptos son autóctonos

Entendo.

E o dos piñeiros, en Galiza, despois foi a peor, porque se empezaron a plantar eucaliptos, que tamén é unha especie pirófita [que ten afinidade co lume]. En Galiza, nin piñeiros nin eucaliptos son autóctonos, o dos eucaliptos sábeo todo o mundo porque veñen de Australia, pero o dos piñeiros non. Como anécdota direiche que os primeiros versos do himno de Galiza falan de piñeiros, algo patético. Obviamente eu non o canto. E é porque o poeta que escribiu eses versos viviu na zona onde se plantaron os primeiros piñeiros. É moi triste.

Ou sexa, que se introduciron dúas especies alóctonas e moi inflamábel?

Así é. E logo chegaría ENCE [Enerxía e Celulosa S.A.]. Era a típica empresa do franquismo que producía pasta de papel. Nos seus inicios utilizaba piñeiro, pero é moito mellor para producir pasta de papel de máis calidade e menos custosa usar eucalipto. Durante a ditadura, as terras nas que se plantaban piñeiros e eucaliptos eran as peores. Eran monte comunal cunha potencia de chan pequena, menos produtiva.

E aspiraban a ter terras máis fértiles?

Á xente que quedaba no campo, a que tiña pequenas propiedades, impulsoulla nos anos 60 e 70 a que se especializase no negocio do leite (nas zonas máis de montaña en terneros para carne). Pero, que ocorreu?, que era un terreo no que non podían competir. Non podes competir en prezo con, por exemplo, un holandés que, sen necesidade de ter nin un metro cadrado de pasto, ten unha fábrica nun polígono industrial dedicado a producir leite cunha especie de máquinas, que son as vacas, ás que lle botan por unha banda soia suramericana e maínzo estadounidense, polo outro che dan un produto, que é leite.

Entendo.

Como unha pequena explotación familiar, aínda que teña 500 vacas, vai poder competir con iso? Non podes. E que ocorreu? Que empezaron a pechar. Unha vez pechas, os teus fillos márchanse á cidade e ti esperas a xubilarche. E que fas coas túas terras? Nada, acabarán sendo zona de eucaliptos. Ao principio, había unha paisaxe máis ou menos en mosaico: zonas con prados, piñeiros e eucaliptos. Si ti intentas queimar esa paisaxe en mosaico, non vas atopar unha masa constante de material inflamábel, hai devasas naturais. Pero ese mosaico desapareceu, agora é un continuo total de piñeiro e eucalipto.

A situación é cada vez máis inabordábel

Vexo por onde vai.

E a situación é cada vez máis inabordábel. Cada ano hai un despregue máis brutal de medios terrestres, de vixilancia, vehículos, helicópteros? e é unha carreira que non se pode gañar. Por moito despregue que haxa, sempre vas solucionar cousas pequenas. Cando hai cousas grandes non as vas a resolver. E en que momento se dan cousas grandes? Pois por exemplo agora: hai unha seca brutal, de seis meses, onde hai moita masa combustible completamente seca formando un continuo.

E a meteoroloxía non axudou.

En todo o noroeste ibérico hai dous tipos de frontes que poden chegar, os dous proveñen do Atlántico e os dous veñen cargados de auga. Un pode virar no sentido das agullas do reloxo e o outro no sentido contrario. O primeiro golpea na fachada cantábrica e descarga alí toda a auga. En Asturias e o País Vasco, efectivamente, deixa auga, pero a Galiza chégalle un vento quente, moi seco e intenso. O outro tipo de fronte posibilita a entrada de ventos do suroeste en Galiza e Portugal. Aí é cando chove moito. O que pasou en Galiza estes días responde ao primeiro modelo.

Sígolle.

Nese contexto, calquera despiste, calquera chispazo dun coche, dunha liña de alta tensión, calquera bobo, calquera desalmado, calquera tipo con algún interese, pode xerar unha situación incontrolábel. Cando algo arde nesta situación é incontrolábel. Ademais, estes días deuse un feito excepcional, algo que non sucedía desde 1961. E é que chegou un furacán tropical. O que sucede é que en Galiza non deixou auga, senón moito aire seco e moi intenso. Nun ano que sexa normal, os servizos de extinción de Galiza teñen a oportunidade de apagar os lumes. Pero cada certo tempo, dáse un ano extremadamente seco, e nesa circunstancia non se poden apagar os lumes.

É fisicamente imposíbel?

Hai un tipo de lume, que é o lume de copas (que pasa de copa en copa) que se dá cando hai moito vento, temperaturas altas e moita sequidade ambiental. O lume non corre pola superficie terrestre, senón que pasa dunha copa dunha árbore a outra. Iso, tecnicamente, non é apagábel. Aínda que teñas 200 hidroavións, non vas dar abasto, e máis si é de noite, onde os medios aéreos non poden traballar. E xustamente, o lume de copas propágase estupendamente con piñeiros e eucaliptos, porque son copas moi altas e as árbores están moi xuntas.

Co cambio climático non sabemos que vai pasar

E a catástrofe está ao virar a esquina.

Efectivamente. E co cambio climático non sabemos que vai pasar. Poida que se dea o contexto meteorolóxico idóneo para que haxa incendios todos os anos. É inabordábel.

E que se pode facer?

Como este lobby quere xustificar o seu negocio, e aquí inclúo ao Partido Popular, ENCE, enxeñeiros de montes, empresas de extinción de lume e viveiros de plantacións de piñeiros e eucaliptos, o que ocorre é que poñen o foco no parvo útil final. O bobo útil pode ser un veciño calquera que queima unhas silveiras que lle molestan, ou os cazadores que queren abrir monte para poder cazar mellor as perdices. Hai moita casuística, miles e miles de casos. Pero poñer o foco neles é absurdo, porque simplemente non podes eliminar a toda a poboación da ecuación. Si ti eliminas a poboación, pois habería menos incendios. Pero non a podes eliminar.

Poñen o foco no parvo útil final

E o problema continúa.

Como é todo bastante inexplicábel, o que fan finalmente é recorrer á maxia. Cando eu non podo explicar algo recorro á relixión, á maxia, ao mal de ollos? Cal é a maxia neste sentido? Pois que hai unha mafia, unha trama, cuns intereses que ninguén sabe. Pero a verdade é que crearon un escenario absolutamente inflamábel.

Antes apuntou as estratexias que seguen os eucaliptos para competir con outras especies.

Os eucaliptos utilízanse para facer pasta de papel porque basicamente compóñense de celulosa. O eucalipto é unha árbore, pero bioquímicamente é máis parecido a unha herba. En cambio, un carballo ou un castiñeiro, bioquímicamente non son celulosa, aínda que teñen. Son lignina, madeira. Esa composición bioquímica dos eucaliptos dáse de xeito moi claro na cortiza. Esta, cando se desprende, é como un folio ardendo capaz de voar, en forma de brasa, durante varias ducias de quilómetros.

Crearon un escenario absolutamente inflamábel

Entendo.

Cando o domingo cheguei a Santiago de Compostela estaba caendo lume do ceo, pero o incendio máis próximo estaba a 50 quilómetros. Calquera fuisca [faísca de lume] que caia en calquera sitio crea un incendio novo, e iso é terreo novo para ser colonizado polos eucaliptos.

O presidente da Xunta, Alberto Núñez Feijóo, fixo referencia a unha mafia. Falou de "terrorismo incendiario".

É algo estúpido. É o inimigo interno que cohesiona, un discurso difícil de romper. Une a dereita, a esquerda, a xente con cultura, con menos cultura, é unha situación moi complexa. Pero a isto hai que sumarlle outro factor.

Sempre digo que a mafia está no Diario Oficial de Galiza

Cónteme.

Desde a éra de Fraga, que foi cando se crearon os servizos brutais para combater o lume, todo este lobby sempre gana. Están presentes nas administracións desde a época da primeira Xunta. Están no Servizo de Conservación da Natureza, en Industrias Forestais, en Calidade Ambiental, controlan todo o entramado. En Galiza hai tres universidades, en dúas delas -no campus de Lugo da Universidade de Santiago e no campus de Pontevedra da Universidade de Vigo- hai dúas escolas de montes.

Sígolle.

Logo está ENCE, cunha escola de enxeñería directamente en Pontevedra. E todas estas persoas crean empresas de reforestación. Teñen viveiros, maquinaria para cultivar, teñen as compañías de extinción de incendios... É un colectivo moi amplo que sempre gaña. Ti plantas piñeiros e eucaliptos, gañas plantándoos e co mantemento, gañas cando os curtas, e si hai un incendio tamén gañas porque es ti o que o vixía e o que cobra por extinguilo. E despois vanche a volver contratar para reforestar a zona con piñeiros e eucaliptos. É un círculo brutal, e está á vista de todos. Eu sempre digo que a mafia está no DOG [Diario Oficial de Galicia].

Hai unha industria do lume, pero non só do lume, é unha industria forestal

Pódemo desenvolver?

Como controlan a política, basicamente o Partido Popular, son eles os que redactan o Plan de Desenvolvemento Rexional, que é o que mandan á UE para que esta envíe os fondos para o desenvolvemento rural. Si miras no DOG, estes fondos destínanse á plantación de piñeiros e eucaliptos (piñeiros máis para o interior e eucaliptos máis para as zonas atlánticas, máis costeras). Esa é a mafia real e que non está oculta, senón á vista de todos.

Non me estraña que en máis dunha ocasión vostede fale de que en Galiza hai unha industria do lume.

Así é. Hai unha industria do lume, pero non só do lume, é unha industria forestal. Coloquialmente chamámola a mafia forestal. O lume é unha ramificación máis do seu negocio.

E como cambiar esta realidade? Para modificar algo así se require vontade política.

Pero si o Partido Popular que goberna en Galiza, e tamén o PSOE, están, por dicilo duramente, contaminados por este tipo de empresas e de círculo vicioso, como os sacas de aí? Ademais, están organizados: teñen o poder, o diñeiro, o DOG. Pola contra, os pequenos agricultores non teñen absolutamente nada. É unha situación absolutamente perversa.

E si vostede tivese o poder de cambiar algo, por onde empezaría?

Sen ningunha dúbida, o primeiro que faría sería tomar unha medida moi impopular que consistiría en que a vixilancia e a extinción do lume, a pagasen os propietarios. A xente non o sabe, pero cando os bombeiros veñen apagar un incendio á túa casa, pásanche a factura, por iso todos temos que ter un seguro do fogar. Pois isto que parece tan lóxico para todo o mundo, no campo funciona de xeito distinto. No campo podes ter un negocio privado, cun risco moi elevado, que é o de incendio, pero cando arde o teu eucaliptal ou o teu piñeiral e veñen sufocar o lume os bombeiros, págao a administración. Ao final, conto cun negocio que grazas a que teño externalizados todos os custos funciona moi ben.

Cando o que pasou este ano ocorra constantemente, algo terán que facer

E con este cambio que se conseguiría?

Pois para empezar, terían que ter uns seguros moi altos, e asumir eles o custo, algo que non poderían facer. E entón seguramente cambiaría o negocio, dedicaríanse a outras cousas. E tamén prohibiría, aínda que poida soar autoritario, plantar nos próximos 50 anos nin un só piñeiro e eucalipto máis. Protexería os espazos naturais, poñería normas moi estritas en canto a distancias entre casas e estradas con respecto a zonas arboredos. E para iso hai diñeiro, simplemente o que hai que facer é cambiar a orientación do Plan de Desenvolvemento Rexional, que é co que se accede aos fondos da UE. O escenario é xa como a última película de "Blade Runner", co Sol tapado polos incendios.

Empeza a ser insostíbel.

Cando o que pasou este ano ocorra constantemente, algo terán que facer. Pero agora mesmo hai un status quo que beneficia a determinadas persoas, e mentres se lles siga beneficiando e non se faga unha lectura diferente, a situación seguirá da mesma xeito.

---

Entrevista realizada no xornal catalán "La Vanguardia", realizada por 

Josep Fita | Actualizado a 19-10-2017 17:29 | Onde ao menos hai 34 moi interesantes comentarios, polo que recomendamos entrar onde está publicada orixinalmente. | Ir á Web.

[*] Xabier Vázquez Pumariño, -Lugo 1969. Membro de Vespera de Nada. Biólogo e ornitólogo, activista no ecoloxismo dende os 80 e, máis recentemente, alertando do declive dos combustibles fósiles. Traballa como consultor ambiental en diferentes eidos, principalmente, ornitoloxía, bioloxía da conservación, ecoloxía aplicada, sustentaibilidade... así como en ecoturismo e cooperación ao desenvolvemento. Xabier, compareceu o 14 de abril de 2005 perante a subcomisión do Prestige do Congreso dos Deputados, onde presentou o relatorio  sobre as consecuencias da catástrofe do buque polo contaminación que provocou o vertido fuel que transportaba.
14 de abril 2005  Autor: Dialnet. O Twitter de Xabier.

Enviado por:
Joam Tavia
-jtavia@gmail.com-
19 de outubro de 2017 21:19
________________