Por Park Daeseung [*]
08.11.2021
Non se dixo todo sobre "O xogo da lura" (Squid Game), por moito que sexa un tema moi trillado. A prensa surcoreana interesouse menos pola obra en si que pola "gran vitoria da industria cultural nacional" que esta encarna. Para o público coreano, o inferno que se describe na serie non é talvez nin tan chocante nin tan estraño. En cambio, na prensa estranxeira vívese como un horror. O entusiasmo planetario pola serie traduce o temor estendido de que semellante inferno poida existir en algures e converterse no porvir do mundo. Cabeceiras influentes como The New York Times, The Guardian, Le Monde ou Der Spiegel publicaron senllos artigos que destacan as desigualdades e a violencia da sociedade surcoreana. O público coreano está perplexo, non sabe si enorgullecerse do éxito mundial dunha obra nacional ou deplorar que a obra en cuestión presente á súa sociedade como un inferno.
Un dos segredos da popularidade do Xogo da lura [dispoñíbel en Netflix desde o 17 de setembro] radica na súa relación particular coa realidade. A serie é máis orixinal do que se podería crer. A idea de que un ser poderoso e misterioso encerre a xente para impoñerlle xogos mortais non é nova, aínda que sobre todo tratouse no xénero fantástico. En cambio, a violencia, con todo extrema, da serie coreana non deixa de ser realista, achegándoa máis a un thriller que a unha película de terror. As escenas en que os monitores dos xogos se quitan as máscaras figuran entre as máis chocantes, xa que o que aparece non son criaturas todopoderosas, senón seres humanos parecidos a quen participan nos xogos. A violencia "sangue que mana, intestinos cercenados..." é obra de persoas que teñen cara.
Non fai falta recorrer ao xénero fantástico
A tendencia antifantástica é polo demais un dos trazos distintivos da cultura popular surcoreana. Un creador hollywoodiense ou xaponés elixiría outro planeta ou un futuro afastado para a súa metáfora da violencia social, porque, na vida real, esta a miúdo disimúlase. Certas verdades só poden mostrarse a través dunha ficción distópica ou apocalíptica. As e os artistas de Corea do Sur, pola súa banda, destacan cando se ateñen á realidade. Para ilustrar as desigualdades sociais, un apartamento nun semisoto de Seúl (Parásitos, de Bong Joon-ho, 2019) resulta máis eficaz que o último vagón do tren que percorre o planeta devastado (O expreso do medo, de Bong Joon-ho, 2013). Diríase que o pasado e o presente do seu país dan testemuño por si mesmos do mecanismo da violencia, facendo innecesario o recurso ao xénero fantástico.
É difícil atopar unha sociedade que non sexa Corea do Sur que mostre con tanta claridade o proceso polo que o capitalismo reproduce a violencia social. Nun futuro afastado, a xente non terá máis que ler a historia deste país para comprender o capitalismo do século XXI e constatar, en particular, como os seus conxéneres foron tratados como simples obxectos. O xogo da lura é unha alegoría da sociedade coreana que, á súa vez, é unha alegoría (ou unha metonimia) do capitalismo mundial.
Si os personaxes de Gi-hun [interpretado por Le Jung-jae] e Sang-woo [Park Hae-soo] participan nos xogos, non o fan só porque son pobres. A súa aspiración non é facerse ricos, senón vivir con dignidade unha vez pagas as súas débedas. O inventor do xogo promete ao vencedor unha recompensa moral, máis que unha simple ganancia, e as e os participantes enfróntanse a un dilema que implica matar para recuperar esa dignidade humana. O requirimento moral de liquidar as débedas empúxalles a unha violencia extrema e lévalles a cometer asasinatos.
A débeda, o instrumento de servidume máis seguro
A miseria e o sobreendeudamiento son prolongaciones dunha e outro, pero procrean desigualdades e violencias diferentes. Gran parte das traxedias nadas nos países desfavorecidos veñen causadas polo seu endeudamiento cos países occidentais. A violencia social aparecida en Corea do Sur a raíz da crise económica de 1997 non se debeu á pobreza do Estado, senón ao seu endebedamento. O capitalismo actual non é outra cousa que un sistema planetario de endebedamentos en que reinan, grazas ao préstamo de diñeiro, os capitais financeiros.
A diferenza entre o endebedamento ou a ausencia de endebedamento non é equivalente á que existe entre a xente pobre e a xente rica. Incluso un rico pode endebedarse ou, máis exactamente, ninguén pode enriquecerse si non contrae débedas. Un rico non é simplemente alguén que ten moito diñeiro, senón tamén unha persoa que pode xestionar débedas cuantiosas. O que supón un problema non é a simple distancia entre ricos e pobres, senón a iniquidade entre quen gañan cada vez máis grazas aos créditos e quen se afunden baixo o peso dunha montaña de débedas. Sen dúbida, a violencia máis extrema non comeza cando o capitalista explota á persoa pobre, senón cando os financeiros préstanlle diñeiro. A diferenza entre a explotación e os intereses a pagar é igual de grande que a que hai entre o traballo asalariado e a escravitude.
Ciclo infernal
Todo isto obsérvase claramente en Corea do Sur. As desigualdades no mercado de traballo, a proporción moi alta de microempresas, o alza dos prezos inmobiliarios, un PIB digno dos países desenvolvidos e a avidez polas rendas financeiras favoreceron os investimentos e os préstamos a que incita a publicidade en todas partes. Internet sobordar de historias de persoas que se han sobreendebedado. A opinión pública non centra a súa atención e o seu enfado nas desigualdades sociais, senón na distancia que media entre quen se levaron o premio gordo e quen se han sobreendebedado, en ambos casos en relación co negocio inmobiliario, a Bolsa ou o bitcoin.
O fracaso non supón a volta á casiña de saída, senón a caída na sima do endebedamento, que xalona cada etapa da decadencia. Vítima dunha reestruturación da súa sociedade, Gi-hun lánzase aos negocios grazas a un préstamo, a cousa vai mal e entón toma outro préstamo para devolver o anterior, e así sucesivamente. Os capitais non permiten ao vencido permanecer na inercia. Mentres lle quede un pouco de forza, aqueles ofrécenselle para reintroducilo no sistema económico. O préstamo é o instrumento co que o capitalismo atrapa á xente de xeito máis eficaz.
O capitalismo financeiro descríbese a miúdo como un sistema esotérico que supera a intelixencia da xente común; ese é un segredo que foi desvelado grazas a fórmulas estatísticas concibidas por un matemático de Wall Street. Pero si queremos comprender a súa natureza, abonda con que observemos o itinerario dun microempresario como o que aparece na serie coreana: o home disposto a todo por desfacerse das súas débedas, ese é o ser social fabricado polo capitalismo a golpe de créditos.
[*] Park Daeseung.
Fonte: Viento Sur. | Courrier international. | The Jugan Kyunghyang. | 03/11/2021
_______