Aínda que se llas adoita confundir ou polo menos tratar por igual o obxectivo das ciencias e o das tecnoloxías non é o mesmo, e iso fai á verdadeira ciencia máis resistente a interferencias de poderes externos do que puidese parecer. Boa parte dos ataques ás ciencias en realidade o que están rexeitando é algunha determinada tecnoloxía, ou ate decisións que non son técnicas senón políticas e económicas. Por iso quizá conveña separar con claridade conceptos e campos de actuación, para delimitar as responsabilidades.
As ciencias e as tecnoloxías diferencian-se no seu obxectivo final, que é clara e contundentemente diferente. As ciencias buscan comprender o universo e o seu funcionamento; dilucidar as regras, os procedementos e sistemas que fan que o cosmos exista tal e como é. Son descritivas no sentido de que contemplan os fenómenos existentes e intentan explicar os seus mecanismos; todas as súas intervencións (experimentos) teñen por obxecto axudar ao entendemento, e xa que logo en condicións ideais as modificacións que se introducen no funcionamento natural están reguladas e son mínimas. O resultado final das ciencias son as teorías que explican que hai aí fóra e de que xeito funciona.
As tecnoloxías, con todo, non describen o mundo, senón que o modifican para adaptalo ás necesidades humanas. O seu obxectivo non é entender o universo, senón moldealo para facelo mellor para nós; o coñecemento que buscan e empregan ten como obxectivo a súa aplicación neste empeño, non o coñecemento mesmo. As tecnoloxías sempre son "para" algo: crear vías de comunicación ou outras obras públicas, curar enfermidades, extraer minerais, fabricar obxectos. A finalidade é utilitaria, e a razón da súa existencia é en última instancia mellorar a existencia da Humanidade.
A relación entre ambos campos é íntima, retorta e ás veces mal entendida; a extensión de conceptos como "ciencia aplicada" non fai máis que complicala aínda máis. As tecnoloxías empregan o coñecemento do universo xerado polas ciencias para mellorar as súas técnicas, mentres que a ciencia precisa botar man da tecnoloxía máis avanzada (e ás veces impulsala máis aló dos seus límites) para poder levar a cabo os seus experimentos. Hai veces que a investigación científica nunha dirección concreta ou nun campo específico é dirixida e favorecida para axudar a resolver unha cuestión tecnolóxica, como ocorre coa bioloxía celular e a cura do cancro. Outras veces novas tecnoloxías aparecen de súpeto xurdidas de avances científicos relativamente recónditos ou ate inesperados, como acaba de ocorrer coa enxeñería xenética e o sistema CRISPR-Cas. Cando se fala de "ciencia aplicada" mestúranse conceptos e deséñanse actividades que están a medio camiño entre ambas beiras.
Pero trátase de empeños diferentes con obxectivos distintos, e mesturalos conceptualmente ten consecuencias que poden ser graves. Porque si na tecnoloxía entra, por definición, a economía e xa que logo a política, en ciencia non é así. Un chiste de enxeñeiros di que á pregunta "Isto pódese facer?" a resposta sempre é: "Depende do orzamento", porque en calquera ámbito tecnolóxico a clave para a toma de decisións é a rendibilidade e o acceso aos recursos. En moitas ocasións as discusións sobre temas de tecnoloxía non analizan a posibilidade de facer algo, senón si a solución elixida é a mais conveniente, económica, interesante, rendible: non se discute si é ou non posíbel, senón a conveniencia de facelo. Non é unha decisión sobre feitos, senón sobre política, e así é como debe ser.
O problema xorde cando as cuestións políticas saltan desde as tecnoloxías ás ciencias e inténtase dobregar o coñecemento para adaptalo ás necesidades da conveniencia social. Pódese (débese) discutir cal é o mellor xeito de poñer límites ao cambio climático, si unha determinada decisión política será suficiente, ou si non haberá outras tecnoloxías que poidan resolver o problema de modo máis económico, xa que falamos dunha cuestión tecnolóxica (cambiar a realidade). O que non é razoábel é negar a existencia do quecemento global medido pola ciencia (describir a realidade). É posible analizar si os actuais calendarios e sistemas de vacinación son os máis eficientes para manter baixo control ás enfermidades contaxiosas, pero para iso é absurdo afirmar que as vacinas teñen efectos secundarios que non se describiron. A decisión política de usar ou non usar Organismos Modificados Xeneticamente para mellorar o rendemento da agricultura debe ser discutida en público para determinar si é a máis conveniente ou que sacrificios e de quen estamos dispostos a facer para empregala ou non, pero sen usar na discusión acusacións infundadas e feitos falsos. A tecnoloxía e en especial os seus compoñentes económico e político sempre pode, e deben, discutirse con paixón, porque todas as decisións de actuar sobre a natureza teñen custos ademais de beneficios e contrapesalos é dereito e deber dunha sociedade libre.
O que non quere dicir que os feitos, os datos, os coñecementos da ciencia sobre o funcionamento do universo sexan maleábeis: a ciencia non cambia porque os seus resultados sexan inconvenientes para unha postura política ou outra. O planeta quentarase ou non; as vacinas causarán autismo ou non, e os OMGs serán daniños ou non, e a esa pregunta debe contestar a ciencia e a súa resposta debe ser respectada. Despois a tecnoloxía determinará si podemos facer algo para reducir as emisións de CO2 e como, si é mellor vacinar a unha idade ou outra ou si o mellor modo de acabar dunha vez co fame no mundo é usar OMGs ou non, e a política asignar recursos económicos á decisión que a sociedade tome. Pero partindo dunha descrición o máis certeira posíbel da realidade, é dicir, da mellor ciencia dispoñíbel. Porque si permitimos que a ideoloxía ou a rendibilidade determinen os feitos a partir dos cales tomamos decisións estarémonos facendo trampas ao solitario, que é o modo máis estúpido de autoenganar-se que existe. Si confundimos a ciencia coa tecnoloxía e esta con a política non só nos irá mal no futuro, senón que nos merecemos que nos pase.
[*] José Cervera (@Retiario), naceu en Getafe, o 4 de agosto de 1964 e morreu en Madrid o 29 setembro de 2018. Popularmente coñecido como Pepe Cervera, foi un xornalista, biólogo e divulgador científico, especializado en ciencia e tecnoloxía e daba clases de xornalismo dixital. En 2017, recibiu no Evento Naukas de Bilbao o Premio Tesla de Divulgación Científica, en recoñecemento ao seu labor durante varias décadas. | Blogue Retiario.
[**] Ciencia y tecnología - Cuaderno de Cultura Científica - 19 de xaneiro de 2017 - SSN 2529-8984 | Ir á Web.
Enviado por:
Inácio GZ
-inaciogz@gmail.com-
24 de outubro de 2020 12:33
_______