08.09.2010
O xeito en que o Goberno, e os seus portavoces, defenderon a reforma laboral no Senado, é sintomático do novo talante "liberal-decisionista" que impregna o seu actual xeito de actuar e manifestarse. pasou de querer basear a súa singularidade gobernamental na defensa de políticas sociais a identificarse coa defensa das medidas de axuste e de reforma socialmente máis duras.
O paso da reforma laboral polo Senado contribuíu a empeora-la e, especialmente, a mostrar o gusto que lle colleu o Goberno ás medidas laborais coercitivas. Por exemplo, o endurecemento dos requisitos para a axuda aos parados e para a extinción da prestación por desemprego. Coma se o feito de que os servizos públicos de emprego non coloquen laboralmente a case ninguén (o 2,9% das colocacións, segundo os últimos datos) sexa culpa dos parados. E non de que leva moito tempo sen crer nos servizos públicos de emprego; de que estes se orientaron máis ao pago de prestacións que á recolocación ou ao mantemento no emprego dos traballadores; de que o número de orientadores (en comparación con outros países) é moi baixo en relación co número de parados; de que non exista coordinación efectiva entre o Servizo Nacional de Emprego e os autonómicos; de que a formación impartida non incorpora valor engadido para a inserción laboral dos parados.
Do mesmo tenor punitivo é a ampliación das condicións para declarar causa obxectiva de despedimento o absentismo laboral (materia particularmente difícil de definir e, sobre todo, de medir obxectivamente), que se incorporou por decisión senatorial.
Con estas iniciativas, este Goberno volve á mesma filosofía que impulsou a reforma das prestacións por desemprego realizada polo Goberno de González en 1992. Unha lei aquela que tamén foi unha reacción correctiva fronte á crise e o aumento do desemprego. E que reduciu as prestacións por desemprego, dificultou o acceso ás mesmas e deu lugar a unha folga xeral de media xornada, o 28 de maio daquel ano. Convertendo en superavitarias as contas do desemprego, pero sen solucionar ningún dos problemas estruturais do sistema de protección do desemprego. Ao mesmo tempo, o Goberno propuxo un proxecto de lei orgánica de folga totalmente restritivo. Esas foron as súas respostas ao aumento das demandas sociais e ao forte incremento da conflitividade laboral que se produciu no primeiro semestre daquel ano, como consecuencia da crise. O posterior acordo entre os sindicatos e o grupo parlamentario socialista sobre un novo proxecto de lei de folga, foi finalmente abortado na fase final da súa tramitación lexislativa polo desacordo do Presidente do Goberno e do seu ministro de economía co contido do mesmo.
O debate da reforma laboral, en concreto das prestacións por desemprego, na Cámara baixa puxo de manifesto a utilización por parte gobernamental dunha lóxica típica do reformismo liberal. Utilizando a idea de que é necesario pasar a un "Estado social activo" e de que é imprescindible "activar as prestacións sociais", asistimos desde fai bastantes anos no mundo, e en Europa, a unha extraordinaria presión, que tamén se podería chamar chantaxe, orientada a que os parados acepten calquera tipo de emprego. Ante un panorama onde o dogma económico imperante é incapaz de xerar empregos para todos, recórrese, primeiro, á extensión do pseudo-emprego precario. E, para iso, a condicionar a aceptación de calquera emprego. O discurso sobre a repartición do traballo e a redución de xornada deu paso ao obxectivo de "traballar máis para gañar ... menos". Baixo o auspicio da OCDE xa non se trata de alcanzar o "pleno emprego" senón a "plena actividade". Que, evidentemente, son cousas moi diferentes. A calidade do emprego non importa, o importante é ter un emprego, por pouco desexable que este sexa. Nese obxectivo, a culpabilización dos parados, o reforzamento dos controis e das esixencias sobre os que non teñen emprego non só son útiles, senón indispensables. Tales medidas coercitivas son tanto máis necesarias canto que as actividades-empregos ofertadas son pouco atractivas, pouco remuneradas, mal protexidas polo dereito do traballo e a protección social. Un camiño que, como di o sociólogo francés Robert Castel, máis que ao progreso recórdanos as loitas laborais propias de comezos da época industrial.
Á súa vez, o xeito en que o Goberno, e os seus portavoces, defenderon a reforma laboral no Senado, é sintomático do novo talante "liberal-decisionista" que impregna o seu actual xeito de actuar e manifestarse. Pasou de querer basear a súa singularidade gobernamental na defensa de políticas sociais a identificarse coa defensa das medidas de axuste e de reforma socialmente máis duras. Políticas todas elas -axuste centrado nos sectores populares, reformas regresivas no ámbito laboral e do sistema público de pensións, política fiscal favorable ás empresas e ás rendas do capital- preconizadas polos centros emisores do pensamento neoliberal, desde o Banco de España ata o Fondo Monetario Internacional, pasando pola Comisión Europea.
Se, ao principio, este Goberno parecía querer dar a entender que o facía porque llo impuñan, logo pasou a defendelas como o acto heroico necesario para asegurar o futuro do país. Non só como a vía máis responsable -cústenos o que nos custe- senón tamén a máis correcta desde os postulados da esquerda. Ao momento de que parece chegar ao convencemento de que canto máis duras son as medidas, tamén son máis de esquerdas. A pesar de que os sindicatos e outros partidos de esquerda estean contra a reforma laboral e das pensións, aínda que o Partido Socialista Europeo preconice o contrario das medidas de axuste aquí adoptadas, ao contraxeito dos socialistas franceses que se opón á prolongación da idade de xubilación aos 67 anos. E, segundo viuse este mes de agosto, tamén dos alemáns do SPD, que han reculado o que puideron, dada a división interna, sobre o que asinaran respecto diso durante a súa participación no goberno de coalición coa Sra. Merkel.
De tal xeito que se a mobilización popular non o evita, os nosos vannos a aplicar, como no pasado, as medidas que temiamos e que eses mesmos dicían que nos podería impor a dereita. Que logo, cando esta chegaba ao Goberno, tampouco moitas veces podían aplicalas, entre outras cousas, porque, desde a oposición, os nosos volvían parecer dos nosos e apoiaban a protesta sindical. Agora, outra vez, os nosos quérennos convencer de que son as reformas que máis nos conveñen e ata as que sempre eles defenderon. A solución para o conxunto da esquerda, a longo e seguramente tamén a curto prazo, pasa por pararlles os pés, en España e en Europa.
A pesar deste empeño en equiparar os recortes coas sangrías medievais que salvarán agora ao enfermo e fortalecerano no futuro, no tema do custo do despedimento, con todo, reitérase unha e outra vez que esta reforma non o abarata en absoluto. O que, manifestamente, non é certo. Nin sequera se un quere confundir o custo do despedimento para as empresas coa indemnización que van cobrar os traballadores en caso de despedimento.
Collendo de referencia o eixo central da reforma, o Contrato para o Fomento da Contratación Indefinida (CFCI), de 33 días de indemnización, que a mesma xeneraliza -a indemnización de 45 días quedará como elemento absolutamente residual, para os contratos ordinarios, que progresivamente tenderán a desaparecer- do cadro que figura na parte inferior deste artigo dedúcese con claridade a redución do custo do despedimento producido nos últimos anos para as empresas. As medidas da actual reforma -generalización do CFCI, extensión da indemnización reducida (os 33 días) aos despedimentos obxectivos simulados (é dicir, declarados improcedentes polo propio empresario), redacción das causas do despedimento obxectivo moito máis proclive ao pronunciamiento xudicial favorable, redución do período de preaviso, subvención ás empresas por parte do FOGASA con 8 días da indemnización a pagar ao traballador en distintos tipos de despedimento- reducen á súa vez de forma espectacular o custo do despedimento para as empresas.
E iso é o realmente relevante, en termos de consecuencias sociais. Se tendo que pagar 45 días por ano, cun tope de 42 mensualidades, as nosas empresas despediron a centenares de miles de traballadoras e traballadores por ese procedemento, imaxinan o que farán cando o custo pase a ser de 25 días e un máximo de 18 mensualidades? Ou que sucederá cando, grazas ás novas redaccións das catro causas -económicas, técnicas, organizativas e por necesidades da produción- dos despedimentos obxectivos, lles custe despedir 12 días por ano e ata un límite de 7 mensualidades? Aínda supondo, que é demasiado supor, que os xuíces vaian rexeitar en igual porcentaxe que antes da reforma os despedimentos obxectivos cren vostedes que os empresarios, se lles convén, non van seguir declarándoos improcedentes, depositando a indemnización de 25 días, evitando, así, ao xuíz e despedindo sen maiores molestias? Cantos empresarios non están xa facendo as contas para substituír traballadores antigos, con máis salario e cargas sociais e menos formación por outros novos, máis novos, sen cargas sociais e cunha formación de base moito maior? Se non o fan non será por que economicamente non lles saen rendibles as contas.
Aparte de manter integramente a temporalidade, a desestabilización dos traballadores estables que esta reforma supón é difícil de imaxinar en toda a súa amplitude. Gustaríame equivocarme, pero creo que será enorme. Ao que haberá que engadir as repercusións que a mesma vai ter sobre a negociación colectiva e o papel dos sindicatos. E, polo tanto, sobre o desequilibrio da relación de forzas entre traballo e capital. Tamén, entre outras cousas, sobre os dereitos de pensión de moitos traballadores que, como consecuencia do proceso de substitución de traballadores vellos por mozos, pasarán a percibir pensións máis baixas.
Como consecuencia da nova regulación do despedimento obxectivo no Contrato de Fomento da Contratación Indefinida e da redución dos días de preaviso, a percepción indemnizatoria dos traballadores, contrariamente ao que se di, vai sufrir unha sensible diminución. Coas precedentes reformas, especialmente a de 2002, que a actual consolida a pesar de que o PSOE manifestouse en contra dela, e con esta, a indemnización que cobra o traballador cae, respecto da que lle correspondía en 1994, entre un 30 e un 54%, segundo os anos de antigüidade.
Pero a indemnización en caso de despedimento dun traballador pode reducirse moito máis dependendo da outra vía aberta por esta reforma: a modificación das causas do despedimento obxectivo. Se como consecuencia diso, os xuíces consideran xustificados os despedimentos que, nas mesmas circunstancias, antes declaraban improcedentes, as indemnizacións dos traballadores perderán entre o 57 e o 72%.
Para rematar, ao subvencionar con 8 días o despedimento obxectivo é moi probable que para as empresas a indemnización por este tipo de despedimento dos traballadores fixos e a indemnización por finalización de contrato dos temporais -tras o período transitorio de cinco anos que o Real Decreto-lei establece para elevar a indemnización destes- sexa a mesma: 12 días. Que para os ideólogos desta reforma é o seu obxectivo último. Un peculiar xeito de "acabar" coa dualidade do noso mercado de traballo.
[Clicar acima da imaxe para ampliar]
[*] José María Zufiaur, foi un dirixente da central sindical UGT e actualmente é director de Labour, director técnico do Departamento de Relacións Laborais e Internacionais do IERI da Universidade Complutense de Madrid, Consello Científico de ATTAC España e conselleiro do Comité Económico Social da Comunidade Europea.
Publicado en NuevaTribuna - 05.09.2010 e na revista Sistema Digital - 02.09.2010
____________
Outros artigos de José María Zufiaur:
- Os límites de habilidade política
- A presidencia española da Unión Europea
- A flex-inseguridade contraproducente
- síndrome de Davos
- A esquerda borrada
- Os autores gañadores, perdedores pagáns
- Gota a reforma laboral Malaisia
- Zapatero ten agora a súa reforma laboral
- Hai só un camiño para a reforma das pensións?
- Cara a unha nova fundación da Social
- A vontade do gobernador (Banco de España)