Imprescindible resumo de Pere Rusiñol no xornal estatal "Público" sobre os mitos económicos.
Por Pere Rusiñol [*]
Myron Scholes e Robert C. Merton obtiveron en 1997 o Premio Nobel de Economía por elaborar un novo método para determinar o valor dos produtos financeiros derivados: a base científica que aseguraba o éxito millonario dos hedge funds (fondos especulativos de alto risco). Descuberta a pedra filosofal, eles mesmos puxéronse ao choio a través de Long Term Capital Management. Os resultados foron certamente espectaculares, pero non no sentido previsto: en 1998, o fondo perdeu 4.600 millóns de dólares e tivo que ser rescatado polo Goberno. En 2000, estaba pechado.
As opinións, en economía, aparecen a miúdo disfrazadas de verdade, sobre todo si contan detrás cun potente altofalante mediático, académico ou empresarial, pero a realidade é bastante máis complexa. Tanto, que acabamos de entrar en 2012 e o sistema público de pensións segue lonxe de crebar en España, pese a que desde mediados da década de 1990 estudos moi liquides –patrocinados a miúdos por entidades financeiras– auguraban crébaa segura e inminente, xa co cambio de milenio.
Moitos das formulacións económicas que se converteron en hexemónicos “non se sosteñen nin nos seus propios términos”, afirma Miren Etxezarreta, catedrática emérita da Universitat Autónoma de Barcelona. Na súa opinión, trátase en realidade de “mitos” que poden ser “válidos dentro do seu propio paradigma concreto”.
2011 foi un ano devastador para algúns dos “mitos” económicos máis estendidos que, con todo, seguen gozando en 2012 de moi boa saúde. Público seleccionou 11:
1º Que suba a Bolsa sempre é bo
A tendencia a equiparar o comportamento da Bolsa coa economía real adoita levar a unha ecuación simple: si sobe a Bolsa, é bo para todos. Pero non é necesariamente así e, en 2011, volveu a quedar claro: algúns dos programas de redución de custos empresariais máis agresivos do ano, centrados sobre todo en despedimentos masivos, foron aplaudidos por alzas inmediatas no parqué.
Un dos máis duros foi o presentado en agosto polo xigante financeiro HSBC: o mesmo día en que divulgou unha mellora do 3% nos beneficios semestrais, anunciou 25.000 despedimentos, o 10% do persoal mundial. Ese día, as accións subiron o 3,4%.
Hai moitos outros exemplos, como Cisco: tras caer o 24% en Bolsa desde que empezou 2011, a mera filtración dun plan de 10.000 despedimentos fíxolle repuntar de vez o 3%. En España, os expertos coinciden: o paro pode ata empeorar en 2012, pero a bolsa subirá entre un 6% e un 10%.
Existen ata evidencias de que a correlación entre Bolsa e paro podería ser inversa, segundo explica Alejandro Inurrieta, do Instituto de Estudos Bursátiles, quen, con todo, considera que, en realidade, co boom da enxeñaría especulativa over the counter, “a Bolsa xa non é termómetro de nada”. En 2011, o único país onde a bolsa creceu de verdade foi, paradóxicamente, Venezuela: o 79%. A ortodoxia nunca subliña un dato así.
2º Si abarátase o despedimento, as empresas contratan
España é o país con máis paro de toda a UE e a patronal e todos os centros de estudos ortodoxos sinalan sempre a mesma causa: o suposto alto custo do despedimento. E iso pese a que España é tamén o país onde máis se despide. O principio asumiuno o Goberno socialista, con risco de haraquiri: aprobou en 2010 unha reforma laboral para abaratar o despedimento que lle custou unha folga xeral.
Co novo marco, a indemnización por despedimento improcedente baixou de 45 días a 33. Pero, sobre todo, ampliaba as “causas obxectivas” para poder despedir con só 20 días de indemnización e ademais introducíase a posibilidade dunha compensación con diñeiro público do 40%. “A gran singularidade de España é que o despedimento xa é na práctica libre e cunha indemnización para o empresario que facilmente pode ser, na práctica, de só 12 días”, recalca Albert Recio, economista da Universitat de Barcelona.
O Goberno do PSOE esperaba recoller en 2011 os froitos da súa reforma, pero a hipótese non tivo base empírica. Ao contrario: desde que se aprobou, perdéronse outros 404.000 postos de traballo. Pero 2012 empeza como sempre: cunha enorme presión, chuzada polo Goberno do PP en forma de ultimátum, en favor dunha reforma laboral “urxente” que abarate o despedimento.
3º Os recortes acougan aos mercados
Cando, en maio de 2010, os máximos responsables da Unión Europea (UE) viraron cara a recortes drásticos e coordinados, explicouno pola necesidade de acougar aos mercados. En cambio, iniciouse a espiral contraria: a gran maioría de países que destacou en recortes empeorou o seu rating, as curmás de risco disparáronse e os mercados parecen máis inquedos que nunca, pese á sucesión de axústelos destinados teoricamente a acougalos.
En España, Zapatero e Rajoy pactaron no verán elevar a rango constitucional a disciplina extrema e, en novembro, en plena campaña electoral, a prima de risco escalou ata o limiar que os expertos consideran próximo o rescate.
Os economistas keynesianos e críticos son unánimes: os recortes drásticos simultáneos golpean o crecemento e, xa que logo, multiplican a desconfianza. “Os mercados están lanzando mensaxes claras, pero os políticos sacan conclusións erróneas”, advertiu o prestixioso inversor e premio Pulitzer Liaquat Ahamed, quen cre que a calma non regresará sen un horizonte de crecemento.
Incluso o Fondo Monetario Internacional (FMI), tradicional gardián da ortodoxia, teno claro. O seu economista xefe, Olivier Blanchard, acaba de facer balance dos ensinos de 2011.
Entre elas: “Os inversores financeiros son esquizofrénicos sobre a consolidación fiscal e o crecemento. Reaccionan positivamente ante as noticias de consolidación fiscal, pero logo reaccionan negativamente cando o axuste leva cara a un menor crecemento, o que sucede a miúdo”. A súa conclusión: axústelos deben ser “como unha maratón, non como un sprint”.
4º Para un país, nada é peor que non pagar
Todos os economistas consideran que, para un país, a opción de non pagar as débedas é moi mala. Pero a unanimidade empezouse a desmontarse: algúns economistas –da escola crítica, pero avanzando xa entre os pos-keynesianos– consideran que o default é malo, si, pero non necesariamente o peor.
“Hai algo peor que non pagar: o que vemos en Grecia”, sostén Eric Touissaint, economista do CADTM, centro belga especializado en débeda, quen engade: “O axuste ten un impacto social terrible, pero se implementa igualmente para non prexudicar aos bancos, incluso sabendo que a débeda é tan elevada que non se poderá pagar”.
2011 foi un ano importante para a erosión do mito, ata para a escola económica convencional, que aceptou unha quita da débeda grega –e, xa que logo, un impago parcial na eurozona– de ata o 50%. Pero dúas experiencias gañaron moitos enteiros como contra-exemplos, pese ás súas singularidades: Arxentina e Islandia.
Agora cúmprense dez anos da espectacular suspensión de pagos arxentina. A caída foi estrepitosa –e centenares de miles de persoas perderon dunha plumada todos os seus aforros–, pero a economía mellorou moi pronto e, desde 2002, todos os exercicios, salvo dous, rexistraron crecementos por encima do 8%, “o crecemento económico máis rápido no hemisferio occidental durante os últimos nove anos e unhas das taxas de crecemento máis altas do mundo”, segundo un informe recente do poskeynesiano CEPR, con sé en Washington.
Máis preto, en Islandia, sucedeu algo parecido, aínda que a menor escala: os islandeses rexeitaron xa en dúas ocasións en referendo –a última, o pasado abril– pagar os 5.000 millóns de dólares que Reino Unido e Dinamarca avanzaron aos seus cidadáns atrapados en crébaa dun banco islandés. Tecnicamente, trátase dunha débeda de Islandia que os seus cidadáns néganse a pagar.
Pese a iso, Islandia creceu o 2,5% en 2011 –a eurozona só o 1,6%– e a taxa de paro reduciuse 1,5 puntos desde o referendo de abril en que supostamente o país condenouse por negarse a pagar.
5º É imposible que o euro teña marcha atrás
Non parecía un mito, senón unha realidade ata para os seus críticos: a suposta solidez do euro facía imposible imaxinar que algún país puidese deixalo. E moito menos que existise risco de colapso. Pero, de súpeto, xusto cando se cumpre o 10º aniversario do seu nacemento, a hipótese de naufraxio da moeda única empezou a considerarse como unha posibilidade, ata entre os que creen que nunca sucederá.
En setembro, dous grandes bancos de investimento (o suizo UBS e o xaponés Nomura) sorprenderon con estudos sobre os efectos que tería para Grecia abandonar o euro.
Foi o pistoletazo de saída para a demolición do mito, polo menos no plano teórico: algúns bancos centrais comezaron a calcular os efectos que tería recuperar as antigas moedas e o mesmo fixeron varias multinacionais. Tamén os centros académicos: un dos papers máis buscados foi o do economista francés Eric Dor Leaving : "The eurozone: a user’s guide".
Jean-Claude Trichet, durante oito anos á fronte do Banco Central Europeo, sempre considerara “absurda” a mera hipótese. Pero en novembro lle reemprazou Mario Draghi, quen o 19 de decembro foi portada do Financial Times advertindo el mesmo dos efectos que tería unha ruptura do euro. “O presidente do BCE rompe un tabú”, subliñou a biblia da City. E iso que aínda resoaban os ecos do cume europeo que supostamente salvara o euro.
6º A desigualdade propulsa a economía
Durante décadas foi un mantra dos economistas ortodoxos: a economía no seu conxunto benefíciase de que os ricos gañen cada vez máis, aínda que aumente a desigualdade.
Pero, tralo crash, afloraron os datos: varios economistas (David A. Moss, Robert Reich) subliñaron que os dous momentos de maior desigualdade rexistrada en EEUU son 1928 e 2007, xusto antes dos maiores batacazos económicos da historia contemporánea. O paralelismo é máximo: en 1928, o 1% máis rico sumaba o 23,9% da riqueza estadounidense; en 2007, o 23,5%.
Reich escribiu que, cando as diferenzas son tan agudas, prodúcense dous fenómenos simultáneos que acaban levando á crise: o poder de compra da clase media “só se mantén mediante crédito, o que xera unha burbulla de débeda” e os máis ricos non teñen capacidade de investir todo na economía produtiva, senón que buscan maiores rentabilidades cara a fórmulas especulativas, que tamén engordan burbullas.
En 2011, divulgáronse dous importantes estudos que mostran ata que punto disparouse a desigualdade en Occidente. En Seguimos divididos. Por que a desigualdade segue aumentando?, a OCDE demostrou que a brecha entre ricos e pobres atópase no nivel máis alto en 30 anos.
O Congreso de EEUU, pola súa banda, divulgou un macroestudo que revela que o 1% máis rico viu aumentar a súa renda dispoñible tras impostos o 275% en tres décadas, porcentaxe que na clase media limitouse ao 40% e, entre o 5% máis pobre, en apenas o 18%.
A preocupación polo aumento da desigualdade estendeuse ao ámbito liberal: Martin Wolf, o economista de referencia do Financial Times, dedicoulle unha das súas últimas reflexións de 2011: non só é “inxusta”, senón tamén “ineficiente”, concluíu.
7º Non é posible subir os impostos aos ricos
Trala II Guerra Mundial, o tipo máximo do imposto sobre a renda en Reino Unido chegou a ser do 95% e, en 1979, aínda se situaba no 83%. Pero gañou Margaret Thatcher e Occidente iniciou un período de baixada sistemática de todos os impostos progresivos cun argumento: si a taxa é elevada, os máis adiñeirados atopan a forma de non pagala. Logo, a esquerda maioritaria incluso o teorizou en España: “Baixar os impostos é de esquerdas”.
O mito durou tres décadas, pero en 2011 quedou claro que algo se pode facer, aínda que os vehículos utilizados polos moi ricos seguen quedando á marxe. A gran maioría de países da UE –case todos con gobernos de dereitas– volveu a subir os tramos altos do IRPF e recuperáronse impostos ás grandes fortunas (ou ao patrimonio).
A tendencia tamén chegou a España: o Goberno socialista recuperou o Imposto de Patrimonio xusto antes de deixar o poder. E o novo Executivo do PP subirá ata sete puntos de vez o IRPF dos asalariados que superen os 300.000 euros brutos ao ano e ata seis puntos as rendas de capital.
O paradoxo é que o xiro de 2011 o imploraron sobre todo os propios ricos: En EEUU, Warren Buffet esixiu que lle subisen os impostos, escandalizado de que os seus empregados pagasen taxas superiores á súa. E en Europa, o multimillonario dono de Publicis encabezou un manifesto similar en Francia de millonarios esixindo pagar máis.
8º Os gurús sempre acertan
2011 foi un ano moi duro para algúns gurús cuxa opinión adoitaba elevarse á categoría de verdade. O caso máis emblemático é o de John Paulson, o inversor ao que a crise colocara o aura de xenio tras gañar en 2007 ata 24.000 millóns de dólares grazas ao estoupido das hipotecas subprime.
En 2011, en cambio, os seus dous fondos estrela perdían ata o 30%. E Man Group, o segundo hedge fund do mundo, sufría unha saída neta de ata 6.500 millóns de fondos de clientes ante os seus deficientes resultados.
Tamén quedou tocada a reputación de Nouriel Roubini, convertido en economista estrela por prever a crise xusto antes de que estalase. Roubini simboliza agora o potencial conflito de intereses dos gurús que supostamente saben o que hai que facer mentres dirixen consultorías privadas. O Roubini académico insistiu día si e día tamén no estoupido de Grecia, mentres os analistas do seu consultoría, RGE Market Strategy, recomendaban operacións contra o país.
“Así que o profesor e o asesor forman unha sociedade de gananciais; a súa man académica aperta para que suceda o peor e a súa man financeira recolle o beneficio cando vai sucedendo o peor”, escribiu de Roubini o xornalista Xavier Vidal-Folch.
9º O que a fai, a paga
Desde que empezou a crise, foi unha constante ver como se pagaban bonus exorbitantes e indemnizacións millonarias a algúns dos máximos responsables da crise, mentres Bernard Madoff convertíase no único chivo expiatorio entre rexas.
Pero 2011 foi máis rotundo si cabo, con símbolos moi poderosos. En EEUU, Paul Volcker, o asesor económico de Barack Obama máis partidario de meter en cintura ao sector financeiro, marchouse a casa, do mesmo xeito que o demócrata que librou a batalla no Congreso, Barney Frank. En cambio, o presidente colocou á fronte do seu consello económico a Gene Sperling, ex-asesor de Goldman Sachs, o banco máis investigado polo seu papel na crise, e nomeou xefe de Gabinete a William Daley, procedente de JP Morgan Chase, o banco que inventou os CDS, quizá o instrumento que máis contribuíu a propagar o crash.
En Europa, a crise orixinouse en boa medida nos artiluxios financeiros creados por Goldman Sachs para axudar a ocultar a débeda grega e, xusto deste mundo, emerxeron en 2011 os supostos salvadores: Mario Draghi, exvicepresidente de Goldman Sachs Internacional, asumiu a presidencia do Banco Central Europeo; Mario Monti, exasesor do banco, é primeiro ministro de Italia sen eleccións; e Lukas Papadimos, o gobernador do Banco Central Grego cando Grecia cociñaba as súas contas, tamén dirixe agora o Executivo heleno sen eleccións.
Co 20-N, España sumouse á tendencia: o novo ministro de Economía, Luís de Guindos, e o seu home no Tesouro, Íñigo Fernández de Mesa, proceden de Lehman Brothers, o banco cuxo afundimento converteuse no mellor símbolo da crise mundial e que, en España, coordinou a saída a Bolsa das cotas participativas da Caixa de Aforros do Mediterráneo.
10º O futuro das pensións é privado
O peor ano para o emprego xerou en España un déficit da Seguridade Social de 600 millóns, equivalente a apenas o 0,4% do PIB. E, pese a iso, o peto das pensións permanecerá por encima dos 62.500 millóns. En cambio, o patrimonio das pensións privadas en España perdeu, a falta de contabilizar o último trimestre, 3.100 millóns de euros (o 3,8% do seu valor), co que o volume de fondos privados cae ao nivel de 2006.
Si as pensións públicas están ameazadas coa crise, as privadas aínda máis, segundo as cifras oficiais: tanto en Reino Unido como en EEUU, o buraco das pensións privadas -é dicir, os recursos que faltan para poder satisfacer os compromisos contraidos- bateu a final de 2011 os seus respectivos récords.
En Reino Unido, segundo o informe do Banco de Inglaterra, o déficit global dos plans privados ascendía en novembro a 266.000 millóns de euros e afectaba a 5.390 dos 6.533 existentes. En EEUU, a consultora Mercer estima que o déficit dos plans das empresas do índice S&P 1.500 suma 400.000 millóns.
Os informes da OCDE puxeron de manifesto que, ante as crecentes dificultades financeiras, os xestores invisten de forma crecente nos vehículos máis especulativos para intentar aumentar a rendibilidade, co que poñen aínda máis en risco a bolsa de pensións privada. Segundo The New York Times, o 50% dos ingresos dos fondos de capital risco (private equity) proveñen xa dos fondos privados de pensións, que entre 2000 e 2010 pagaron só en EEUU 17.000 millóns de dólares en comisións aos xestores das súas carteiras.
11º Si se axuda aos bancos, volve o crédito
Cada nova medida de apoio ao sector financeiro -rescate, inxeccións millonarias, avales con garantía estatal, etc.- tápase coa explicación de que son imprescindibles para que flúa o crédito e volva así a vida á economía real.
Pero, tres anos logo de axudas incesantes, o crédito está en niveis moi baixos. En España e en todo o mundo.
Unha recente investigación de Bloomberg demostrou que as axudas públicas foron moi superiores ás que se coñecían, xa moi elevadas. Tras anos de forcexeo xudicial, a axencia logrou acceder ás tripas do programa de axudas do Tesouro estadounidense en forma de créditos a moi baixo custo, do que se beneficiaron bancos de todo o mundo. O programa oficial de axuda (TARP) supuxo 700.000 millóns de dólares, pero, entre 2008 e 2010, a factura real do rescate do sistema financeiro mundial do programa de EEUU elevouse en realidade, segundo Bloomberg, a 7,7 billóns de dólares, dez veces máis que o coñecido.
Segundo a investigación da axencia, a choiva de liquidez non se dirixiu ao crédito da economía, senón a reforzar artificialmente os balances das firmas -e, xa que logo, a volver disparar os bonus dos executivos- e a tarefas de lobby para evitar unha maior regulación do sector.
En Europa, 2011 acabou con outra mostra de que estamos ante un mito: mentres a Grecia e aos países rescatados pídeselles condicións draconianas a cambio de axuda, o Banco Central Europeo ofreceu ao sector financeiro créditos ilimitados a só o 1%, con tres anos de vencemento e sen apenas requisitos, para axudar teoricamente a que o crédito flúa cara á economía real. A puxa repartiu medio billón de euros á banca europea, pero alí quedouse: os bancos depositaron máis do 80% do conseguido no propio BCE, por si chegasen a necesitalo.
Facebook de Pere Rusiñol:
es-la.facebook.com
Twitter de Pere Rusiñol:
twitter.com
Pere Rusiñol en Rebelión:rebelion.org
[*] Pere Rusiñol Costa, naceu en Artés (Barcelona) en 1972. Xornalista, pola Universidade Autónoma de Barcelona. Comezou a súa carreira xornalística como escritor para “O Xornal de Catalunya”. En 1998 Pere Rusiñol escribe para “E País”, onde traballou como Xefe e correspondentes Políticos de sección de Sociedade, entre outras funcións. Como enviado especial, viaxe a varios países africanos: Zimbabwe, Sudáfrica, Sudán (incluíndo Darfur e Sudán Do sur), República Democrática de Congo (incluíndo o Kivus), Ruanda e Uganda (incluíndo a parte do norte do país). Na actualidade é xornalista de "Público".
Fonte:
Espazo de iniciativa popular pública
Iniciativa Debate Público
________________
Os mitos económicos que xa non serven en 2012
Por Pere Rusiñol [*]
08.01.2012
Myron Scholes e Robert C. Merton obtiveron en 1997 o Premio Nobel de Economía por elaborar un novo método para determinar o valor dos produtos financeiros derivados: a base científica que aseguraba o éxito millonario dos hedge funds (fondos especulativos de alto risco). Descuberta a pedra filosofal, eles mesmos puxéronse ao choio a través de Long Term Capital Management. Os resultados foron certamente espectaculares, pero non no sentido previsto: en 1998, o fondo perdeu 4.600 millóns de dólares e tivo que ser rescatado polo Goberno. En 2000, estaba pechado.
As opinións, en economía, aparecen a miúdo disfrazadas de verdade, sobre todo si contan detrás cun potente altofalante mediático, académico ou empresarial, pero a realidade é bastante máis complexa. Tanto, que acabamos de entrar en 2012 e o sistema público de pensións segue lonxe de crebar en España, pese a que desde mediados da década de 1990 estudos moi liquides –patrocinados a miúdos por entidades financeiras– auguraban crébaa segura e inminente, xa co cambio de milenio.
Moitos das formulacións económicas que se converteron en hexemónicos “non se sosteñen nin nos seus propios términos”, afirma Miren Etxezarreta, catedrática emérita da Universitat Autónoma de Barcelona. Na súa opinión, trátase en realidade de “mitos” que poden ser “válidos dentro do seu propio paradigma concreto”.
2011 foi un ano devastador para algúns dos “mitos” económicos máis estendidos que, con todo, seguen gozando en 2012 de moi boa saúde. Público seleccionou 11:
1º Que suba a Bolsa sempre é bo
A tendencia a equiparar o comportamento da Bolsa coa economía real adoita levar a unha ecuación simple: si sobe a Bolsa, é bo para todos. Pero non é necesariamente así e, en 2011, volveu a quedar claro: algúns dos programas de redución de custos empresariais máis agresivos do ano, centrados sobre todo en despedimentos masivos, foron aplaudidos por alzas inmediatas no parqué.
Un dos máis duros foi o presentado en agosto polo xigante financeiro HSBC: o mesmo día en que divulgou unha mellora do 3% nos beneficios semestrais, anunciou 25.000 despedimentos, o 10% do persoal mundial. Ese día, as accións subiron o 3,4%.
Hai moitos outros exemplos, como Cisco: tras caer o 24% en Bolsa desde que empezou 2011, a mera filtración dun plan de 10.000 despedimentos fíxolle repuntar de vez o 3%. En España, os expertos coinciden: o paro pode ata empeorar en 2012, pero a bolsa subirá entre un 6% e un 10%.
Existen ata evidencias de que a correlación entre Bolsa e paro podería ser inversa, segundo explica Alejandro Inurrieta, do Instituto de Estudos Bursátiles, quen, con todo, considera que, en realidade, co boom da enxeñaría especulativa over the counter, “a Bolsa xa non é termómetro de nada”. En 2011, o único país onde a bolsa creceu de verdade foi, paradóxicamente, Venezuela: o 79%. A ortodoxia nunca subliña un dato así.
2º Si abarátase o despedimento, as empresas contratan
España é o país con máis paro de toda a UE e a patronal e todos os centros de estudos ortodoxos sinalan sempre a mesma causa: o suposto alto custo do despedimento. E iso pese a que España é tamén o país onde máis se despide. O principio asumiuno o Goberno socialista, con risco de haraquiri: aprobou en 2010 unha reforma laboral para abaratar o despedimento que lle custou unha folga xeral.
Co novo marco, a indemnización por despedimento improcedente baixou de 45 días a 33. Pero, sobre todo, ampliaba as “causas obxectivas” para poder despedir con só 20 días de indemnización e ademais introducíase a posibilidade dunha compensación con diñeiro público do 40%. “A gran singularidade de España é que o despedimento xa é na práctica libre e cunha indemnización para o empresario que facilmente pode ser, na práctica, de só 12 días”, recalca Albert Recio, economista da Universitat de Barcelona.
O Goberno do PSOE esperaba recoller en 2011 os froitos da súa reforma, pero a hipótese non tivo base empírica. Ao contrario: desde que se aprobou, perdéronse outros 404.000 postos de traballo. Pero 2012 empeza como sempre: cunha enorme presión, chuzada polo Goberno do PP en forma de ultimátum, en favor dunha reforma laboral “urxente” que abarate o despedimento.
3º Os recortes acougan aos mercados
Cando, en maio de 2010, os máximos responsables da Unión Europea (UE) viraron cara a recortes drásticos e coordinados, explicouno pola necesidade de acougar aos mercados. En cambio, iniciouse a espiral contraria: a gran maioría de países que destacou en recortes empeorou o seu rating, as curmás de risco disparáronse e os mercados parecen máis inquedos que nunca, pese á sucesión de axústelos destinados teoricamente a acougalos.
En España, Zapatero e Rajoy pactaron no verán elevar a rango constitucional a disciplina extrema e, en novembro, en plena campaña electoral, a prima de risco escalou ata o limiar que os expertos consideran próximo o rescate.
Os economistas keynesianos e críticos son unánimes: os recortes drásticos simultáneos golpean o crecemento e, xa que logo, multiplican a desconfianza. “Os mercados están lanzando mensaxes claras, pero os políticos sacan conclusións erróneas”, advertiu o prestixioso inversor e premio Pulitzer Liaquat Ahamed, quen cre que a calma non regresará sen un horizonte de crecemento.
Incluso o Fondo Monetario Internacional (FMI), tradicional gardián da ortodoxia, teno claro. O seu economista xefe, Olivier Blanchard, acaba de facer balance dos ensinos de 2011.
Entre elas: “Os inversores financeiros son esquizofrénicos sobre a consolidación fiscal e o crecemento. Reaccionan positivamente ante as noticias de consolidación fiscal, pero logo reaccionan negativamente cando o axuste leva cara a un menor crecemento, o que sucede a miúdo”. A súa conclusión: axústelos deben ser “como unha maratón, non como un sprint”.
4º Para un país, nada é peor que non pagar
Todos os economistas consideran que, para un país, a opción de non pagar as débedas é moi mala. Pero a unanimidade empezouse a desmontarse: algúns economistas –da escola crítica, pero avanzando xa entre os pos-keynesianos– consideran que o default é malo, si, pero non necesariamente o peor.
“Hai algo peor que non pagar: o que vemos en Grecia”, sostén Eric Touissaint, economista do CADTM, centro belga especializado en débeda, quen engade: “O axuste ten un impacto social terrible, pero se implementa igualmente para non prexudicar aos bancos, incluso sabendo que a débeda é tan elevada que non se poderá pagar”.
2011 foi un ano importante para a erosión do mito, ata para a escola económica convencional, que aceptou unha quita da débeda grega –e, xa que logo, un impago parcial na eurozona– de ata o 50%. Pero dúas experiencias gañaron moitos enteiros como contra-exemplos, pese ás súas singularidades: Arxentina e Islandia.
Agora cúmprense dez anos da espectacular suspensión de pagos arxentina. A caída foi estrepitosa –e centenares de miles de persoas perderon dunha plumada todos os seus aforros–, pero a economía mellorou moi pronto e, desde 2002, todos os exercicios, salvo dous, rexistraron crecementos por encima do 8%, “o crecemento económico máis rápido no hemisferio occidental durante os últimos nove anos e unhas das taxas de crecemento máis altas do mundo”, segundo un informe recente do poskeynesiano CEPR, con sé en Washington.
Máis preto, en Islandia, sucedeu algo parecido, aínda que a menor escala: os islandeses rexeitaron xa en dúas ocasións en referendo –a última, o pasado abril– pagar os 5.000 millóns de dólares que Reino Unido e Dinamarca avanzaron aos seus cidadáns atrapados en crébaa dun banco islandés. Tecnicamente, trátase dunha débeda de Islandia que os seus cidadáns néganse a pagar.
Pese a iso, Islandia creceu o 2,5% en 2011 –a eurozona só o 1,6%– e a taxa de paro reduciuse 1,5 puntos desde o referendo de abril en que supostamente o país condenouse por negarse a pagar.
5º É imposible que o euro teña marcha atrás
Non parecía un mito, senón unha realidade ata para os seus críticos: a suposta solidez do euro facía imposible imaxinar que algún país puidese deixalo. E moito menos que existise risco de colapso. Pero, de súpeto, xusto cando se cumpre o 10º aniversario do seu nacemento, a hipótese de naufraxio da moeda única empezou a considerarse como unha posibilidade, ata entre os que creen que nunca sucederá.
En setembro, dous grandes bancos de investimento (o suizo UBS e o xaponés Nomura) sorprenderon con estudos sobre os efectos que tería para Grecia abandonar o euro.
Foi o pistoletazo de saída para a demolición do mito, polo menos no plano teórico: algúns bancos centrais comezaron a calcular os efectos que tería recuperar as antigas moedas e o mesmo fixeron varias multinacionais. Tamén os centros académicos: un dos papers máis buscados foi o do economista francés Eric Dor Leaving : "The eurozone: a user’s guide".
Jean-Claude Trichet, durante oito anos á fronte do Banco Central Europeo, sempre considerara “absurda” a mera hipótese. Pero en novembro lle reemprazou Mario Draghi, quen o 19 de decembro foi portada do Financial Times advertindo el mesmo dos efectos que tería unha ruptura do euro. “O presidente do BCE rompe un tabú”, subliñou a biblia da City. E iso que aínda resoaban os ecos do cume europeo que supostamente salvara o euro.
6º A desigualdade propulsa a economía
Durante décadas foi un mantra dos economistas ortodoxos: a economía no seu conxunto benefíciase de que os ricos gañen cada vez máis, aínda que aumente a desigualdade.
Pero, tralo crash, afloraron os datos: varios economistas (David A. Moss, Robert Reich) subliñaron que os dous momentos de maior desigualdade rexistrada en EEUU son 1928 e 2007, xusto antes dos maiores batacazos económicos da historia contemporánea. O paralelismo é máximo: en 1928, o 1% máis rico sumaba o 23,9% da riqueza estadounidense; en 2007, o 23,5%.
Reich escribiu que, cando as diferenzas son tan agudas, prodúcense dous fenómenos simultáneos que acaban levando á crise: o poder de compra da clase media “só se mantén mediante crédito, o que xera unha burbulla de débeda” e os máis ricos non teñen capacidade de investir todo na economía produtiva, senón que buscan maiores rentabilidades cara a fórmulas especulativas, que tamén engordan burbullas.
En 2011, divulgáronse dous importantes estudos que mostran ata que punto disparouse a desigualdade en Occidente. En Seguimos divididos. Por que a desigualdade segue aumentando?, a OCDE demostrou que a brecha entre ricos e pobres atópase no nivel máis alto en 30 anos.
O Congreso de EEUU, pola súa banda, divulgou un macroestudo que revela que o 1% máis rico viu aumentar a súa renda dispoñible tras impostos o 275% en tres décadas, porcentaxe que na clase media limitouse ao 40% e, entre o 5% máis pobre, en apenas o 18%.
A preocupación polo aumento da desigualdade estendeuse ao ámbito liberal: Martin Wolf, o economista de referencia do Financial Times, dedicoulle unha das súas últimas reflexións de 2011: non só é “inxusta”, senón tamén “ineficiente”, concluíu.
7º Non é posible subir os impostos aos ricos
Trala II Guerra Mundial, o tipo máximo do imposto sobre a renda en Reino Unido chegou a ser do 95% e, en 1979, aínda se situaba no 83%. Pero gañou Margaret Thatcher e Occidente iniciou un período de baixada sistemática de todos os impostos progresivos cun argumento: si a taxa é elevada, os máis adiñeirados atopan a forma de non pagala. Logo, a esquerda maioritaria incluso o teorizou en España: “Baixar os impostos é de esquerdas”.
O mito durou tres décadas, pero en 2011 quedou claro que algo se pode facer, aínda que os vehículos utilizados polos moi ricos seguen quedando á marxe. A gran maioría de países da UE –case todos con gobernos de dereitas– volveu a subir os tramos altos do IRPF e recuperáronse impostos ás grandes fortunas (ou ao patrimonio).
A tendencia tamén chegou a España: o Goberno socialista recuperou o Imposto de Patrimonio xusto antes de deixar o poder. E o novo Executivo do PP subirá ata sete puntos de vez o IRPF dos asalariados que superen os 300.000 euros brutos ao ano e ata seis puntos as rendas de capital.
O paradoxo é que o xiro de 2011 o imploraron sobre todo os propios ricos: En EEUU, Warren Buffet esixiu que lle subisen os impostos, escandalizado de que os seus empregados pagasen taxas superiores á súa. E en Europa, o multimillonario dono de Publicis encabezou un manifesto similar en Francia de millonarios esixindo pagar máis.
8º Os gurús sempre acertan
2011 foi un ano moi duro para algúns gurús cuxa opinión adoitaba elevarse á categoría de verdade. O caso máis emblemático é o de John Paulson, o inversor ao que a crise colocara o aura de xenio tras gañar en 2007 ata 24.000 millóns de dólares grazas ao estoupido das hipotecas subprime.
En 2011, en cambio, os seus dous fondos estrela perdían ata o 30%. E Man Group, o segundo hedge fund do mundo, sufría unha saída neta de ata 6.500 millóns de fondos de clientes ante os seus deficientes resultados.
Tamén quedou tocada a reputación de Nouriel Roubini, convertido en economista estrela por prever a crise xusto antes de que estalase. Roubini simboliza agora o potencial conflito de intereses dos gurús que supostamente saben o que hai que facer mentres dirixen consultorías privadas. O Roubini académico insistiu día si e día tamén no estoupido de Grecia, mentres os analistas do seu consultoría, RGE Market Strategy, recomendaban operacións contra o país.
“Así que o profesor e o asesor forman unha sociedade de gananciais; a súa man académica aperta para que suceda o peor e a súa man financeira recolle o beneficio cando vai sucedendo o peor”, escribiu de Roubini o xornalista Xavier Vidal-Folch.
9º O que a fai, a paga
Desde que empezou a crise, foi unha constante ver como se pagaban bonus exorbitantes e indemnizacións millonarias a algúns dos máximos responsables da crise, mentres Bernard Madoff convertíase no único chivo expiatorio entre rexas.
Pero 2011 foi máis rotundo si cabo, con símbolos moi poderosos. En EEUU, Paul Volcker, o asesor económico de Barack Obama máis partidario de meter en cintura ao sector financeiro, marchouse a casa, do mesmo xeito que o demócrata que librou a batalla no Congreso, Barney Frank. En cambio, o presidente colocou á fronte do seu consello económico a Gene Sperling, ex-asesor de Goldman Sachs, o banco máis investigado polo seu papel na crise, e nomeou xefe de Gabinete a William Daley, procedente de JP Morgan Chase, o banco que inventou os CDS, quizá o instrumento que máis contribuíu a propagar o crash.
En Europa, a crise orixinouse en boa medida nos artiluxios financeiros creados por Goldman Sachs para axudar a ocultar a débeda grega e, xusto deste mundo, emerxeron en 2011 os supostos salvadores: Mario Draghi, exvicepresidente de Goldman Sachs Internacional, asumiu a presidencia do Banco Central Europeo; Mario Monti, exasesor do banco, é primeiro ministro de Italia sen eleccións; e Lukas Papadimos, o gobernador do Banco Central Grego cando Grecia cociñaba as súas contas, tamén dirixe agora o Executivo heleno sen eleccións.
Co 20-N, España sumouse á tendencia: o novo ministro de Economía, Luís de Guindos, e o seu home no Tesouro, Íñigo Fernández de Mesa, proceden de Lehman Brothers, o banco cuxo afundimento converteuse no mellor símbolo da crise mundial e que, en España, coordinou a saída a Bolsa das cotas participativas da Caixa de Aforros do Mediterráneo.
10º O futuro das pensións é privado
O peor ano para o emprego xerou en España un déficit da Seguridade Social de 600 millóns, equivalente a apenas o 0,4% do PIB. E, pese a iso, o peto das pensións permanecerá por encima dos 62.500 millóns. En cambio, o patrimonio das pensións privadas en España perdeu, a falta de contabilizar o último trimestre, 3.100 millóns de euros (o 3,8% do seu valor), co que o volume de fondos privados cae ao nivel de 2006.
Si as pensións públicas están ameazadas coa crise, as privadas aínda máis, segundo as cifras oficiais: tanto en Reino Unido como en EEUU, o buraco das pensións privadas -é dicir, os recursos que faltan para poder satisfacer os compromisos contraidos- bateu a final de 2011 os seus respectivos récords.
En Reino Unido, segundo o informe do Banco de Inglaterra, o déficit global dos plans privados ascendía en novembro a 266.000 millóns de euros e afectaba a 5.390 dos 6.533 existentes. En EEUU, a consultora Mercer estima que o déficit dos plans das empresas do índice S&P 1.500 suma 400.000 millóns.
Os informes da OCDE puxeron de manifesto que, ante as crecentes dificultades financeiras, os xestores invisten de forma crecente nos vehículos máis especulativos para intentar aumentar a rendibilidade, co que poñen aínda máis en risco a bolsa de pensións privada. Segundo The New York Times, o 50% dos ingresos dos fondos de capital risco (private equity) proveñen xa dos fondos privados de pensións, que entre 2000 e 2010 pagaron só en EEUU 17.000 millóns de dólares en comisións aos xestores das súas carteiras.
11º Si se axuda aos bancos, volve o crédito
Cada nova medida de apoio ao sector financeiro -rescate, inxeccións millonarias, avales con garantía estatal, etc.- tápase coa explicación de que son imprescindibles para que flúa o crédito e volva así a vida á economía real.
Pero, tres anos logo de axudas incesantes, o crédito está en niveis moi baixos. En España e en todo o mundo.
Unha recente investigación de Bloomberg demostrou que as axudas públicas foron moi superiores ás que se coñecían, xa moi elevadas. Tras anos de forcexeo xudicial, a axencia logrou acceder ás tripas do programa de axudas do Tesouro estadounidense en forma de créditos a moi baixo custo, do que se beneficiaron bancos de todo o mundo. O programa oficial de axuda (TARP) supuxo 700.000 millóns de dólares, pero, entre 2008 e 2010, a factura real do rescate do sistema financeiro mundial do programa de EEUU elevouse en realidade, segundo Bloomberg, a 7,7 billóns de dólares, dez veces máis que o coñecido.
Segundo a investigación da axencia, a choiva de liquidez non se dirixiu ao crédito da economía, senón a reforzar artificialmente os balances das firmas -e, xa que logo, a volver disparar os bonus dos executivos- e a tarefas de lobby para evitar unha maior regulación do sector.
En Europa, 2011 acabou con outra mostra de que estamos ante un mito: mentres a Grecia e aos países rescatados pídeselles condicións draconianas a cambio de axuda, o Banco Central Europeo ofreceu ao sector financeiro créditos ilimitados a só o 1%, con tres anos de vencemento e sen apenas requisitos, para axudar teoricamente a que o crédito flúa cara á economía real. A puxa repartiu medio billón de euros á banca europea, pero alí quedouse: os bancos depositaron máis do 80% do conseguido no propio BCE, por si chegasen a necesitalo.
Facebook de Pere Rusiñol:
es-la.facebook.com
Twitter de Pere Rusiñol:
twitter.com
Pere Rusiñol en Rebelión:rebelion.org
[*] Pere Rusiñol Costa, naceu en Artés (Barcelona) en 1972. Xornalista, pola Universidade Autónoma de Barcelona. Comezou a súa carreira xornalística como escritor para “O Xornal de Catalunya”. En 1998 Pere Rusiñol escribe para “E País”, onde traballou como Xefe e correspondentes Políticos de sección de Sociedade, entre outras funcións. Como enviado especial, viaxe a varios países africanos: Zimbabwe, Sudáfrica, Sudán (incluíndo Darfur e Sudán Do sur), República Democrática de Congo (incluíndo o Kivus), Ruanda e Uganda (incluíndo a parte do norte do país). Na actualidade é xornalista de "Público".
Fonte:
Espazo de iniciativa popular pública
Iniciativa Debate Público
________________