50 pílulas para entender a crise

Por Juan Torres López [*]


A orixe e o desenvolvemento da crise

1. A crise orixínase en Estados Unidos.

2. Para evitar que despois do 11-S a economía viñese abaixo baixáronse moito os tipos de interese.

3. Como ao baixar os tipos de interese os bancos gañarían menos, buscaron o xeito de non deixar de gañar.

4. Para iso lanzáronse á procura desesperada de clientes para os seus préstamos e dábanos cada vez máis a familias con poucos recursos.

5. Os préstamos que daban (sobre todo os hipotecarios) eran moi arriscados pero grazas a iso podíanos dar a tipos de interese máis altos.

6. Os bancos (e en xeral os investidores nos mercados financeiros) non se gardan nun caixón os contratos dos préstamos que dan senón que os venden. Esa é unha actividade chamada "titulización" que lles permite cambiar papel por diñeiro líquido. E a partir dela nacen os "produtos derivados", chamados así porque van nacendo, derivándose, uns doutros. Forman o corazón das finanzas internacionais, como unha gran pirámide investida (porque dun inicial xorden moitísimos máis) que move billóns de euros só a partir do papel, sen riqueza produtiva algunha detrás.

7. Os bancos hipotecarios estadounidenses vendían os seus contratos hipotecarios a uns fondos de investimento que eles mesmos crearan para tal fin. En realidade vendíanllos a eles mesmos pero formalmente aparecían coma se fosen outras empresas e iso permitíalles que nos seus balances o papel substituísese por diñeiro e así podían dar máis créditos, que é o que lles proporciona rendibilidade.

8. Eses fondos de investimento vendían á súa vez eses contratos a outros fondos, e estes a outros, e así eses contratos fóronse difundindo polo sistema bancario internacional.

9. O investimento neses contratos era moi rendible porque como respondían a hipotecas con tipos de interese máis alto que o do mercado tamén podían dar máis rendibilidade que a do mercado.

10. Aínda por riba, os bancos que orixinalmente vendían esas hipotecas trataron de disimular que eran moi arriscadas. Para iso facían "paquetes" onde había unhas boas e outras malas. E, ademais, contrataban a unhas empresas especializadas (chamadas axencias de "rating") para que "avaliasen" se eses paquetes eran bos ou malos. Pagábanlles por iso, así que esas empresas dicían que, por suposto, era da mellor calidade financeira.

11. Pero era mentira.

12. As familias empezaron a non pagar as súas hipotecas e así, o que antes era moi rendible para o banco agora deixaba de ter valor.

13. Quen compraran esas hipotecas ou os paquetes que as contiñan empezan a ter que rexistrar as perdas patrimoniais correspondentes.

14. Foron crebando uns bancos detrás doutros.

15. O sistema bancario de USA e o de Reino Unido chegaron á bancarrota e os demais seguíronlle ou están a piques de chegar á mesma situación.
16. Ao ver os bancos que os demais estaban en tantos apuros e que eles mesmos tiñan perdas moi grandes deixan de darse créditos uns a outros.

17. Cando os bancos deixan de ter confianza e liquidez para prestar, o diñeiro empeza a non chegar á economía real, aos empresarios e os consumidores.

18. A economía real non pode funcionar sen crédito (quen pode comprar un coche ou unha casa ou case calquera cousa hoxe día sen financiamento?).

19. As empresas empezaron a pechar e a despedir traballadores.

20. En metade dese proceso prodúcese outro fenómeno: os investidores que ven que as finanzas puxéronse feas para especular alí (que é o que saben facer) apostan por investir noutros mercados.

21. Onde? Nos que teñen tendencia a subir os prezos, como antes pasara co inmobiliario. Agora farano no do petróleo e no alimentario.

22. A especulación no mercado do petróleo subiu estrepitosamente os seus prezos e a dos mercados alimentario tamén, provocando moita máis fame e sufrimento nos países máis pobres.

23. Os efectos da crise financeira, da subida do petróleo e do prezo dos alimentos desatou a descomunal crise económica que estamos vivindo.


Estado Español

24. A situación española ten algo de particular.

25. Os bancos e caixas españolas non adquiriran grandes cantidades de hipotecas lixo e de paquetes contaminados (aínda que algúns si).

26. Pero tiñan outro lixo: dedicáronse a financiar ao sector inmobiliario e crearon unha burbulla que explotou. 27. Só de 2002 a 2008 pasaron de dar créditos por 700.000 millóns de euros a 1,8 billóns. É imposible que ese aumento non vaia acompañado dun incremento inmenso do risco, da insolvencia e da morosidade. Agora empezan a pagalo e a ter os mesmos efectos que os que acabo de mencionar a escala global.


Os Estados fronte á crise

28. Que fixeron as autoridades?

29. En primeiro lugar, establecer as normas contables e financeiras que permitiron que os bancos puidesen facer todos os investimentos super arriscadas que fixeron e que provocaron o desastre. E, por suposto, facer a vista gorda cando os perigos e os problemas empezaban a manifestarse sen remedio.

30. Cando estes xa non se podían disimular dixeron que só se trataba dunha crise limitada ás hipotecas e a Estados Unidos. Mentiron á xente.

31. Logo empezaron a darlle diñeiro a eito aos bancos (as multimillonarias "inxeccións de liquidez" dos bancos centrais) para que tapasen o buraco e seguírense prestando entre eles e prestasen á economía real.

32. Pero o buraco era tan grande que non arranxaron nada. Os bancos crebaban un detrás doutro.

33. Propuxeron que os bancos vendésenlles os "activos tóxicos" (hipotécalas lixo que foran difundindo pola economía) pero non conseguiron nada porque estaban difuminados por todo o mundo e porque son dun valor xigantesco, practicamente imposible de compensar.

34. A realidade é que toda a axuda que viñeron recibindo os bancos destinábana a compensar as súas perda ou a lavar a cara dos seus balances. Algúns, ata a dedicaron a repartir beneficios entre os seus accionistas e directivos.

35. Os dirixentes dos países máis poderosos reuníronse en Wáshington e nunhas poucas horas aprobaron un documento vago e de generalizaciones no que se daban algúns golpes de peito e no que fundamentalmente acordaron dúas cousas: que ían tomar medidas nos mercados financeiros e que os gobernos tiñan barra libre para gastar o que fose necesario porque a crise da economía real facíase xa moi grave.

36. Das medidas financeiras nada se sabe pero si aprobaron plans de gasto para tratar de que o paro e as quebras de empresas non sigan aumentando.


O futuro

37. Servirán de algo esas medidas?

38. Unha cousa está clara: mentres non se curen as causas do cancro este seguirá avanzando. Agora xa caeron moitos bancos. Seguirán caendo os demais e despois virá a caída dos fondos de investimento e de pensións...

39. Os plans de gasto compensarán a perda de empregos pero o seu custo (que recaerá sobre os máis débiles e sobre as xeracións futuras) será inmenso se non se pecha pronto a sangría.

40. E, mentres tanto, os bancos seguen sen abrir a billa do financiamento. Os gobernos fan como que se molestan con eles pero morra o conto. É máis, para dourarlle a pílula fanlle rebaixas fiscais vergoñosas e inmorais aos banqueiros e grandes propietarios, como acaba de suceder en España.


Alternativas de progreso fronte á crise

41. Que se debería facer entón?

42. Hai que tomar medidas urxentes como as seguintes: Evitar a sangría financeira intervindo os bancos. Abrir inmediatamente a billa do financiamento. Aumentar a contía dos plans de gasto (en particular pondo capital fondos de financiamento a disposición das empresas que cren emprego) e procurar que non sexa investimento malgastado (como a que están propondo en España algúns concellos no plan do goberno). Establecer impostos extraordinarios en todos os países sobre as grandes fortunas, sobre os movementos especulativos e os beneficios extraordinarios.

43.E por suposto tamén son imprescindibles outras medidas con carácter estrutural e global: Novas normas que regulen e disciplinen as actividades financeiras e garantan o financiamento para a actividade produtiva. Entre elas, control dos movementos de capital, eliminación total dos paraísos fiscais, establecemento de Impostos internacionais, e creación de institucións internacionais democráticas....


Máis aló do desastre financeiro

44. O que hai detrás da crise é a especulación financeira que chegou a ser xigantesca e peligrosísima. Pero os capitais fóronse indo á esfera financeira especulativa porque alí teñen máis rendibilidade relativa.

45. Hai que evitar que a especulación sexa máis rendible que a actividade que crea riqueza.

46. Para iso hai que penalizar a especulación e os seus beneficios, extraordinarios pero letais para o resto da economía, e facer que os mercados reais sexan máis dinámicos e rendibles. E para que isto último sexa posible é necesario que haxa moita máis demanda e moita maior capacidade de compra: hai que subir os salarios reais. De feito, foi a súa caída nos últimos anos o que diminuíu a demanda, e con ela as vendas, a produción e a rendibilidade.


O que fai falta para cambiar as cousas

47. As medidas e políticas alternativas que acabo de sinalar son perfectamente posibles e por suposto necesarias pero non se poderán adoptar amentas que o poder estea en mans dos banqueiros, dos grandes financeiros e dos grandes propietarios.

48. Para que haxa unha economía diferente é necesario que os cidadáns teñan o suficiente poder para asegurar que as súas preferencias democraticamente expresadas convértanse en decisións. O que hoxe día sucede é o contrario: as preferencias dos ricos son as únicas que o conseguen.

49. A crise está mostrando o lado inmoral e criminal de moitas actividades financeiras e económicas. Pola ganancia permítese todo. Hai billóns euros para axudar aos bancos e non uns poucos miles para evitar que cada día morran 25.000 persoas de fame.

50. As crises seguirán producíndose e con elas o sufrimento innecesario de millóns de seres humanos se non logramos que o inmoral sexa inaceptable, se a ética do respecto á vida e da cooperación non se impón sobre a do beneficio. Non sufrimos só unha crise económica. Non nos enganemos, é a crise dun sistema social e económico, da nosa civilización, dunha humanidade que se ha pervertido a si mesma só para que unha minoría fártese de gozar e de gañar diñeiro.

[Continuará]

[*] Catedrático de Economía Aplicada (Universidade de Sevilla, España)
http://www.juantorreslopez.com
http://www.altereconomia.org/web/
_______________

Nota de moito interese:

É sorprendente a capacidade de análise e de predición que manifesta o Profesor Juan Torres López, no artigo "Dez ideas para entender a crise financeira, as súas causas, os seus responsábeis e as súa posíbeis solucións", escrito o Sábado, 08 de Setembro de 2007, publicado en varios medios, entre eles Rebelión e AlterEconomía. [Non deixes de ler este artigo]
______________________________