Crise económica e alternativas

Por Juan Torres López
20.03.2009

O pasado 20 de febreiro Esquerda Unida organizou unhas xornadas no Congreso dos Deputados co título CRISE ECONÓMICA E ALTERNATIVAS na que me invitaron a participar. Enviáronme a transcrición taquigráfica da miña intervención e publícoa aquí con algunhas correccións de estilo posto que foi unha intervención oral.

O señor MODERADOR: Grazas.

A continuación ten a palabra o señor don Juan Torres.

O señor TORRES LÓPEZ (Catedrático de Economía Aplicada da Universidade de Málaga): Bos días.

Vou tratar de facer unha intervención moi rápida.

En primeiro lugar, lamento diferir algo con algúns dos compañeiros que interviñeron ao longo da mañá porque me parecería un erro que a esquerda volva facer un discurso desta conxuntura que leve -por caricaturizar un pouco o problema- a dicir que o capitalismo é un desastre e que o que hai que facer é avanzar cara ao socialismo. ¡Cantas veces se fixo ese tipo de razoamento! Calquera persoa que coñeza un pouquiño o capitalismo sabe que é intrinsecamente inestable e que as crises prodúcense por todas as partes e cunha gran diversidade de manifestacións, pero creo que sería un problema de desenfoque peligrosísimo nesta conxuntura non entender que o que hai sobre a mesa é unha crise financeira moi particular e non só unha manifestación xenérica máis do capitalismo. E, por suposto, que require respostas sociais e políticas que non poden consistir soamente en dicir que o que hai que facer é cambiar o sistema.

Estou completamente de acordo co que dixo Cándido Méndez porque se non se entende así, non se van a dar pasos acertados á hora de expor quen paga os pratos rotos, quen fai fronte ao que se produciu.

Doutra banda, eu creo que si que hai que falar de avaricia, de mala xestión e de inmoralidad, precisamente porque a esquerda non pode renunciar a penalizar e a prohibir eses comportamentos que son eticamente censurables e que tamén foron xeradores da crise. Aínda que é verdade que para provocar o desastre que estamos vivindo deberon estar acompañados doutros factores estruturais.

A forma en que se levaron as finanzas e a forma en que se seguen levando polos grandes financeiros e banqueiros é tamén deleznable desde o punto de vista moral. E, o mesmo que a esquerda combateu outras inmoralidades ao longo da historia e foi capaz de erradicalas dos comportamentos sociais, agora, nesta conxuntura, tampouco pode renunciar a esa loita moral orientada á asunción colectiva dunha ética de xenerosidade e repartición moi diferente á do lucro sen límite que nos goberna a todos.

Á hora de dar alternativas creo que é obvio que o asunto fundamental é facer un diagnóstico do que está pasando.

E nese sentido creo que o que está ocorrendo pódese resumir en cinco ideas que me atrevo a dicir que, con máis ou menos diferenzas de matiz, xa están asumidas por persoas e analistas das diferentes correntes ideolóxicas.

En primeiro lugar, o que ocorreu é que as políticas neoliberais dos últimos anos cometeron un erro flagrante, e é que consideraron o salario soamente como un custo co obxectivo de lograr que se incrementase o beneficio.

Así lograron efectivamente que aumenten a ganancia, pero o conseguiron a base de debilitar a demanda, da cal o salario é unha compoñente fundamental. E iso reduciu inevitablemente a capacidade llamémosla potencial de crecemento da actividade económica.

E que carrexou iso? Pois que esa masa inxente de beneficios que se foron xerando, non atopaban sitio suficientemente rendible no propio mercado de bens e servizos porque este estaba debilitándose como consecuencia desa perda de alcance potencial das economías.

En consecuencia, desprazáronse cada vez en maior cantidade aos fluxos monetarios onde grazas á innovación e enxeñería financeira pódense hoxe día obter beneficios moi elevados e rápidos especulando con toda clase de produtos financeiros.

En segundo lugar, produciuse -e isto é un asunto crave- unha desnaturalización do negocio bancario.

Este era historicamente un negocio baseado en tomar o diñeiro dos aforradores e levalo aos investidores que creaban actividade económica e produtiva. pero nos últimos anos pasou, non na súa totalidade pero si en gran parte, a ser un sistema de intermediación entre o aforro e o ámbito financeiro especulativo.

En terceiro lugar, e como consecuencia do anterior, asumíronse uns principios de goberno das finanzas baseados no deixar facer, nun debilitamiento do control e nunha gran desregulación, aínda que máis que iso era unha auténtica "regulación tramposa" pois, como ha dicbo Paul Samuels o premio Nobel de Economia, os "chanchullos" das administracións, e á cabeza a de Bush, xeraron a crise deixando aos grandes financeiros facer practicamente o que se querían nos mercados..

En cuarto lugar, a consecuencia diso é que os bancos e outros investidores asumiron un risco inxente, insoportable, e iso provocou a situación na que estamos e que nos é outra que a bancarrota dos bancos.

Entendo que iso pode parecer esaxerado, pero non o digo eu só. Paul Volcker, o que foi presidente da Reserva Federal de Estados Unidos, -non creo que sexa sospeitoso de esquerdista- díxoo en setembro do ano pasado: "o sistema bancario de Estado Unidos e do Reino Unido están en quebra".

O que ocorreu, pois, é que o capitalismo perdeu unha peza do seu motor, unha peza esencial para que a economía poida funcionar. Esa é a cuestión e non outra.

E finalmente, como non podía ser menos, esa peza rota traduciuse nun efecto sobre a economía real que é inevitable cando a peza do motor non funciona. Díganme vostedes que economía pode funcionar sen a fonte de financiamento? É imposible.

Que fixeron fronte a iso?

A verdade é que foron torpes.

Primeiro pensaron que se trataba soamente dunha pasaxeira crise de liquidez.

Parecese que o gobernador da Reserva Federal de Estados Unidos que pasa por ser o maior experto na crise do ano 1929, entendese que esta crise é igual que a de entón e, xa que logo que o que hai que facer é proporcionar máis liquidez.

Pero ante unha crise global e sistémica como esta, que produce que xa non só trátese de que o motor careza de carburante senón que aparecen fallos nas pezas máis importantes, e que se perde auga, aceite e de todo, entón, a inxección adicional de liquidez non é suficiente para que o motor se poña en marcha, tal e como estamos comprobando.

En segundo lugar, os gobernos pretenden rescatar aos bancos -como explicou esta mañá Juan Hernández Vigueras con toda claridade-.

Pero se propón rescatar os bancos sen gobernalos, de tal xeito que practicamente a situación queda tal cal posto que non modifican a dirección na que se moven os recursos que teñen os bancos e que tanto necesitan as empresas e os consumidores.

Ademais diso, o único que se pode dicir que foi unha medida relativamente eficaz, aínda que dunha eficacia limitadísima, foi o tratar de paliar os efectos da crise financeira na economía real dando barra libre para que o gasto auméntese na medida do que cada Estado poida convir.

Pero nin sequera iso fixérono ben en Estados Unidos, que é onde máis se está gastando, porque o afán negociador de Obama fíxolle caer na trampa dos republicanos que lle han tergiversado realmente o plan e esta ao final é un plan que ten moi pouco que ver co que orixinalmente deseñaran os demócratas.

E en España, e a verdade é que non o quero dicir dun xeito que poida parecer ferinte, non logro comprender de onde procede tanta torpeza á hora de abordar a crise.

O Partido Socialista tiña no seu programa instrumentos de desenvolvemento social e de modelos produtivos alternativos que podía desenvolver. Tiña a lei de dependencia, tiña propostas de escolas infantís, tiña propostas de conciliación laboral, tiña leis de igualdade e, en lugar diso, o que se está sacando da manga son medidas, non xa criticables porque sexan liberais, senón que é que nin sequera van ser capaces de pór en marcha a vida económica. Os plans dos concellos estanse dirixindo basicamente a recuperar emprego precario e masculino. Así o comentaba con razón María Pazos o outro día nun artigo -que eu recomendo ler-, cando sinalaba que ían dirixidos aos homes e para cousas como arranxar a "tapia do cemiterio", cando se podían facer plans de inxección de gasto moito máis eficaces e igualitarios.

E desta forma é imposible que se poida facer fronte con éxito a esta crise. Só un milagre podería facer que se alcanzase o único que eles parece que queren lograr: que non se lles afunda do todo o sistema financeiro e que se recupere canto antes a construción.

Vin informes que manexan algúns gobernos autonómicos que expón que se cadra se se empezan a vender as vivendas, que talvez se se recupera a construción, no ano 2010 poderíase recuperar o crecemento ... Pode ser que ocorra pero, desde logo, sería un milagre porque a natureza da peza que se rompeu (a que proporciona financiamento a toda a economía) é moi singular. E, ata o momento, non se tomou realmente ningunha medida que a repare nin moito nin pouco.

Que habería que facer? É tan claro que ata o propio presidente Sarkozy estao dicindo: o capitalismo non pode funcionar cun sistema financeiro que non funciona e que non funciona porque a economía desviouse fatalmente cara á actividade financeira.

Nin o capitalismo nin calquera outro sistema pode funcionar nas condicións nas que agora estamos, isto é, sen fontes de financiamento porque o sistema bancario descapitalizouse a forza de especulación e de converter a riqueza real en financeira cada vez máis volátil, arriscada e desestabilizante, por moi rendible que iso poida ser.

O problema está claro e saben o que habería que facer. A cuestión estriba en que non é fácil que os financeiros, os que están aproveitándose da situación estrutural que provocou esta situación van estar en condicións de aceptar os cambios necesarios e que fundamentalmente son os seguintes ...

En primeiro lugar, pór as cousas claras, como tamén o sinalaba Juan Vigueras hoxe. Pero tamén é algo moi difícil politicamente porque esta crise ten tres características.

• A primeira é que seguramente sexa a crise financeira máis grande da historia.
• A segunda, que é a ocasión na que os ricos van tratar de que carguen sobre os pobres a cantidade máis grande xamais concibida e,
• en terceiro lugar, porque se vai a facer o esforzo máis grande da historia para tapar e velar as solucións que lle van a dar á crise.
  

Estamos asistindo a unha fenomenal cerimonia da confusión. Estannos dicindo que os bancos españois están ben e, con todo, tivemos xa unha "corralito" financeiro en España.

Eu non se se vostedes saben que en outubro do ano 2008 a Unión Europea modificou unha norma de información contable, -como lle solicitaron os bancos- que permite que os activos se valoren a prezo de adquisición e non de mercado. Para os que non teñan moita familiaridad con estas cousas: imaxínense que vostedes teñen un reloxo do seu avó que custou fai 90 anos 9 pesetas. Pero se vostedes queren reflectir rigorosamente o patrimonio que teñen actualmente non poden dicir que o valor dese reloxo é de 9 pesetas. Non, iso foi o que lle custou ao seu avó compralo. O valor de hoxe dese reloxo non pode ser ese, haberá que valoralo a través da cotización do mercado -que para iso serven os mercados-.

Bo, pois a Unión Europea dixo que non, que os activos que teñen os bancos valórense a prezo de adquisición. É dicir, ao que tiñan nos momentos en que os valores estaban en alza e é por iso que os balances dos bancos españois parece que están saneados. Pero non o están. É falso.

O catedrático de contabilidade da Universidade de Barcelona, Oriol Amat, di no seu libro Euforia e pánico que "é unha mentira piadosa". Bo, será piadosa, pero é unha mentira.

Os datos dos balances españois están "falseados", legalmente claro, iso non quere dicir que estean incumprindo a lei nin moitísimo menos, sinxelamente que non están reflectindo a realidade dos mercados de hoxe día.

Polo tanto, primeiro hai que pór as cousas claras. Están dicindo que as Caixas van ben, que os Bancos van ben, pero cando Unicaja vai fusionarse coa Caixa de Castela-A Mancha pídelle ao Estado que poña mil millóns de euros para capitalizar a Caixa (iso é o que din uns medios; outros din que máis). Iso a min paréceme unha cousa que nin vou cualificar porque, sen dúbida, esta casa podería escandalizarse pero me parece un escándalo e, sobre todo, a expresión dunha enorme mentira. Polo tanto, hai que pór as cousas claras.

En segundo lugar, hai que terminar coas políticas deflacionistas pero ata para que as empresas gañen diñeiro. Polo tanto, e aínda que pareza un paradoxo, o que hai que facer agora é aumentar os salarios. É verdade que se agora esa estratexia se dese como un incremento directo do salario en pequenas e medianas empresas, provocaríase seguramente un caos, pero non estamos falando necesariamente diso. Os secretarios xerais de UGT e Comisións Obreiras dicíano fai un intre con intelixencia.

Estamos falando do salario directo pero tamén do salario indirecto e do salario social e aí é onde poderían ter precisamente políticas, sobre todo, de igualdade e de desenvolvemento social que este Goberno inicialmente previra e que, lamentablemente, non levou a cabo.

En terceiro lugar, gústelles ou non aos bancos, atrévome a predicir e de feito xa fai tempo veño predicindo e está ocorrendo o que moitos economistas vimos dicindo -aí están os papeis-, que este é o inicio do fin do sistema bancario que coñecemos. Non se pode manter a economía cun sistema bancario como o actual. É imposible, punto. Non é posible que iso se sosteña e, polo tanto, vai cambiar e aí é onde a esquerda ten que entrar.

É verdade que tamén a crise ensinounos que non basta dicir: a alternativas é o público. Aí temos as caixas de aforros, institucións públicas pero que se dedicaron a clonar o sistema privado e así están agora como están.

A súa experiencia débenos ensinar á esquerda a pensar un pouquiño con cabeza e non linealmente. A alternativa ao privado quizá non é exactamente o público, senón un espazo financeiro de novo tipo, no cal haxa control social e un compromiso do financiamento coa actividade produtiva. Creo que é o momento de pensalo e quen mellor que os sindicatos e os partidos de esquerda para lanzar ese debate á sociedade.

Naturalmente, tamén fan falta reformas no marco financeiro. Son tan imprescindibles que ata o propio primeiro ministro Gordon e os presidentes Obama e Sarkozy están falando de que ata aos "paraísos fiscais" téñenlles que "meter man".

E é así porque os "paraísos fiscais" xa son un perigo para a propia estabilidade do sistema capitalista e aí tamén é onde hai que formular alternativas progresistas de regulación.

Esta mañá viamos esas cifras inmensas que día a día circulan no mundo, ao redor de operacións financeiras de derivados, etcétera, que non están suxeitas nin a un mínimo imposto. Pensar en impor taxas sobre eses movementos é fundamental. Evidentemente, iso non transforma a sociedade capitalista, nin fai que cambie o mundo pero, ata en manifestacións moi reducidas, permitirían, entre outras cousas, solucionar problemas fundamentais como a pobreza, o desemprego ou o fame que afectan a tantos millóns de persoas.

Iso é o que a esquerda ten que expor e ademais, lonxe de ser unha proposta que afaste á esquerda do resto da sociedade, pode facer que esta se presente ante a sociedade como o polo de referencia que dá solucións a uns problemas que están no horizonte previsible e que son dunha extraordinaria gravidade.

A dúbida que eu teño é se, realmente, estas cuestións que son tan necesarias, insisto, que ata o propio presidente Sarkozy e líderes conservadores están expondo, van poder ser asumidas polos poderes financeiros do mundo. E, como tamén se apuntaba esta mañá, o problema que podemos ter ante nós é que este desastre financeiro se traduza nun desastre social continuada, é dicir, que nos teñamos que afacer a unha economía, a unha sociedade, a un capitalismo en estado de perturbación sistémica permanente. Ese é o problema que ten o mundo diante e, por iso, creo que a esquerda é máis necesaria que nunca e, non soamente para a xente de esquerdas, senón para toda a sociedade porque estas medidas que son elementais, non as van a achegar finalmente as dereitas porque rompen un principio moral que as inspira, que é o principio da ganancia e o principio do egoísmo.

Por iso e para terminar, retomo o que comentaba ao principio. Hai que falar de moral, de valores humanos e de ética. Combater a crise é combater eses xeitos de actuar que levaron ao mundo onde está. Non renunciemos a esa bandeira porque, ademais, para que nos imos a enganar, esa bandeira da moralidade, da xenerosidade, da satisfacción humana integral é o que nos distingue como persoas de esquerdas e iso é fundamental que sempre o manteñamos.

Grazas.

Fonte: juantorreslopez.com
__________________