O G-20 e o Fondo Monetario Internacional

Por Vicenç Navarro
02.04.2009

Este artigo analiza as políticas públicas promovidas durante os últimos trinta anos polo Fondo Monetario Internacional (FMI). Tales políticas (que incluíron a privatización das empresas públicas, a desregulación dos mercados financeiros, a eliminación de calquera tipo de proteccionismo e a priorización da economía dos países subdesenvolvidos baseada nas exportacións en lugar do consumo doméstico) afectaron negativamente aos sectores populares dos países "axudados" polo FMI. A non ser que tales políticas cambien, o incremento dos fondos ao FMI proposto polo G-20 empeorarán en lugar de beneficiar aos países recipientes de tales "axudas".

Un dos temas de discusión na reunión G-20 foi o papel que o Fondo Monetario Internacional (FMI) ten que xogar na resolución da enorme crise económica e financeira que o mundo está experimentando. E unha das propostas que se aprobaron foi incrementar substancialmente os fondos dispoñibles a esta institución para poder axudar aos países que se enfrontan a situacións de gran stress financeiro. En principio parecería que esta medida é positiva, pois un número crecente de países atoparanse nesta situación. E entre eles os países chamados subdesenvolvidos serán os máis necesitados.

Agora ben, tal como sinalou Mark Weisbrot do Center for Economic and Policy Research de Wáshington, esta medida podería ser un gran erro a menos que o FMI cambiase substancialmente o criterio que utilizou para distribuír tales fondos. Durante moitos anos este criterio contribuíu a empeorar a situación dos países que tal institución "axudaba". A lista de tales países é moi longa. Durante todos estes anos de dominio do pensamento económico liberal, o FMI (xunto co Banco Mundial) foi o instrumento de promoción das políticas liberais que prexudicaron a aqueles países. As receitas (aparecidas como criterios condicionantes da suposta axuda) do FMI incluían a privatización das empresas públicas, a desregulación dos mercados financeiros, a eliminación de calquera tipo de proteccionismo, e a priorización da economía dos países subdesenvolvidos baseada nas exportacións en lugar do consumo doméstico (co fin de conseguir divísalas coas cales pagar a débeda de tales países aos centros financeiros dos países desenvolvidos). Estas políticas públicas foron sumamente negativas, creando un gran sufrimento ás clases populares daqueles países. Así, en Asia, tales políticas do FMI empeoraron a crise financeira de Indonesia, Tailandia, Corea e Filipinas. En Europa as mesmas políticas liberais prexudicaron enormemente o standard de vida das clases populares de Rusia (a esperanza de vida daquel país reduciuse en ¡seis anos!, como consecuencia da aplicación de tales políticas). En América Latina, tales políticas afundiron aínda máis a economía de Arxentina e doutros países, o cal explica o enorme rexeitamento cara a tales políticas por parte da poboación, responsable do cambio de signo político na maioría daqueles países onde tales políticas levaron a cabo. É importante subliñar que estes países escarmentaron daquela experiencia e nunca xamais pediron "axuda" de novo ao FMI.

Estas prácticas liberais continuaron ata hoxe. Así, as famosas condicións de "austeridade" (que é a linguaxe para levar a cabo aquelas políticas) incluíronse nas "axudas" a Paquistán, a El Salvador e aos países do Leste de Europa (que viron xa varias protestas populares en contra do desenvolvemento de tales políticas). É importante contrastar o que o FMI estivo esixindo aos países subdesenvolvidos co que está ocorrendo nos países desenvolvidos, onde os seus gobernos -fronte á crise económica- están aplicando políticas de carácter keynesiano (talles como a expansión do gasto público e o crecemento da demanda interna, con recuperación de medidas proteccionistas) opostas ás políticas liberais. Cando tal contraste de esixencias sinálase ao FMI, a resposta de tal institución foi (polo menos ata hai pouco) que o que "podían facer os países desenvolvidos non podían facelo os países subdesarrollados". Argumentaba o FMI que as políticas expansivas nos países subdesenvolvidos empeorarían a situación, ao crecer as importacións que incrementaría a negatividade do seu balance de pagos ao non poder equilibrarse tal aumento co aumento de exportacións, consecuencia da recesión internacional. Esta resposta que o FMI daba en contra das políticas expansivas nos países subdesenvolvidos asumía que tales países non debían diminuír as importacións a base de medidas proteccionistas, as cales estaban prohibidas nas condicións impostas polo FMI. Tal postura en contra do proteccionismo era a nai do cordeiro, é dicir, era o punto central da política liberal do FMI. É alentador que ultimamente o FMI cambiou de políticas, pasando de defender a austeridade de gasto público (promovida polo anterior director do FMI, Rodrigo Intre, percibido amplamente pola comunidade internacional como un dos peores directores que tivo o FMI) a favorecer a expansión de tal gasto (baixo a dirección do novo director, Dominique Strauss-Kahn). Este cambio é positivo. Pero o FMI mantén o seu fundamentalismo en contra das políticas proteccionistas necesarias para permitir o desenvolvemento daqueles países.

Como Stiglitz e moitos outros economistas sinalaron, non houbo ningún país no mundo que rompa co seu subdesarrollo sen recorrer ao proteccionismo. A evidencia diso é abafadora. Como mostrou elocuentemente Ha-joon Chang no seu excelente libro Bad Samaritans. The Myth of the Trade and the Secret History of Capitalism (2007), o que o "libre comercio" e a desregulación dos mercados comerciais e financeiros significou para os países subdesenvolvidos foi a entrada dos intereses económicos e financeiros dos países desenvolvidos nos seus mercados destruíndo a súa capacidade produtiva. E esta é a consecuencia do "libre comercio" do FMI. Dar máis fondos a tal institución pode significar incrementar máis a influencia de tal fundamentalismo que danou e continúa danando ás clases populares dos países subdesenvolvidos.

Unha última observación. O FMI foi unha correa de transmisión do Ministerio de Facenda (Secretary of the Treasure) do goberno federal de EE.UU., situación que alcanzou niveis extremos baixo a dirección de Rodrigo Rato. Historicamente, o director do FMI, aínda que sempre foi un europeo, apróbao na práctica o goberno federal. A Unión Europea podería, no caso de que o desexase, cambiar esta situación (pois os seus votos poderían saltarse o veto de EE.UU.) pero nunca o fixo, en parte para non antagonizar ao goberno federal de EE.UU., en parte porque tales políticas favorecen tamén aos seus intereses comerciais e financeiros.

A profundidade da crise está cuestionándoo todo, incluíndo a propia existencia do FMI Estamos vendo unha mobilización (desapercibida como ocorre con frecuencia nos medios de información e persuasión españois) a nivel mundial para a eliminación ou reforma profunda do FMI. Compoñentes desta mobilización inclúen:

a) a campaña a favor da eliminación da débeda externa (que supón un enorme sacrificio a países que teñen que consumir ás veces máis dunha terceira parte dos seus ingresos en pagar só os intereses de tal débeda);

b) as reformas propostas pola comisión das Nacións Unidas, presidida por Joseph Stiglitz que exclúe ao FMI do sistema de axuda aos países en vías de desenvolvemento, desenvolvendo outro como alternativa; e

c) a máis importante, o desenvolvemento de bancos rexionais en Asia (The Asian Monetary Fund) e en América Latina (coa colaboración de Venezuela, Brasil, Arxentina, Bolivia, Ecuador, Paraguai e Uruguai), que están creando o Banco do Sur que substitúa ao FMI naquelas rexións.

Todas estas son medidas que mostran o gran fracaso que o FMI significou nos últimos trinta anos como promotor do neoliberalismo. A crise deste último explica a crise do primeiro.

(Para unha ampliación da temática cuberta neste artigo, ver Sección "Neoliberalismo e Globalización" no meu blog www.vnavarro.org).

Publicado na revista dixital SISTEMA [formato -pdf-], 02 abril 2009

Blog de Vicenç Navarro
http://vnavarro.org
__________________