O ovo de Pascua e os economistas matemáticos

Por Juan Torres López
13.04.2009

Fai xa moito tempo lin unha frase de Wilhelm Röpke (1899-1966), un economista alemán de principios de século XX, sobre os economistas matemáticos que se me quedou gravada: "son -dicía- como eses nenos centroeuropeos que en Pascua esconden o ovo e cando o atopan onde eles mesmos o puxeron gritan alborozados, ¡que ben!, ¡atopámolo!, ¡por fin atopámolo!".

Lin moitas críticas sobre o uso das matemáticas que ao cabo só termina por ocultar a alma social da economía e por contribuír soamente a que esta se despreocupe dos problemas reais dos seres humanos, pero esta de Röpke resúltame especialmente expresiva.

¡E é a que mellor vén a conto hoxe Domingo de Pascual!

A fatalidade das matemáticas aplicadas á economía é que, na maioría das ocasións, non se utilizaron nin se utilizan para avanzar no coñecemento senón para ocultalo e que non serviron para abrir novas vías para a satisfacción das necesidades humanas senón para xustificar ideológicamente un sistema social e económico que a frustra tan generalizadamente.

A mellor proba diso é que non se usan as matemáticas que mellor poden aplicarse á resolución con realismo dos problemas económicos senón as que procuran maior abstracción e distancia das condicións nas que realmente nos desenvolvemos os seres humanos. De feito, cando se utilizaron para pór en cuestión os modelos ortodoxos e para demostrar a falacia das construcións teóricas que lle serven de sustento déronse de lado.

O outro día traía a colación nesta web a Nicholas Georgescu-Roegen (1906-1994), un dos economistas con mellor base matemática do século XX (por non dicir o que máis). Cando escribía textos máis ou menos asimilables pola economía ortodoxa era posto de exemplo e envexado ("o erudito entre os eruditos, o economista entre os economistas", dixo del Paul Samuelson) pero cando empezou a demostrar que a econometría ao uso era unha burla, que o modelo de competencia perfecta patinaba por todas as súas esquinas, que a contabilidade dos recursos a partir da cal construíase a macroeconomía convencional era unha fraude intelectual que deixaba fora aspectos esenciais da vida económica, ou que a propia base epistemológica da chamada "ciencia" económica carecía de consistencia teórica ... entón, marxinóuselle e deixouse de ler. A academia sinxelamente o invisibilizó como fai con todo o que demostra as súas falacias e as mentiras coa que cobre o seu aparente cientificidad.

O caso de Georgescu-Roegen é unha boa mostra de que as matemáticas son extraordinariamente útiles pero, ao mesmo tempo, que non son nin poden ser a única forma de expresar o razoamento económico. E coa invisibilización deste gran economista matemático o que se demostra ao mesmo tempo é que o que a academia busca non é o uso dos mellores instrumentos para coñecer a realidade das cousas senón os que lles interesan para os seus propósitos ideolóxicos.

As matemáticas son hoxe día seguramente imprescindibles para a investigación, e fórono sempre. Pero non é necesario, por exemplo, que calquera feito económico teña que ser expresado matematicamente para ser revelado. Ao revés, atreveríame a dicir que todo fenómeno económico pode ser explicado intuitivamente a calquera persoa que careza de coñecementos matemáticos e que, ademais, é iso xustamente o que posiblemente debería facerse por parte dos economistas para procurar que os cidadáns coñecesen de primeira o que lles interesa da realidade económica. Pero se usan as matemáticas para o contrario, para velar en lugar de para descubrir, para escurecer en lugar de para iluminar. E na investigación, para desorientar en lugar de para conducir os razoamentos cara a horizontes máis útiles.

A maioría dos economistas matemáticos dedícanse soamente a demostrar do xeito máis sofisticado posible o que é evidente. É dicir, converten ás matemáticas nun obxectivo en si mesmo en lugar de utilizalas como un instrumento para descubrir a verdade.

O meu manual de Economía Política (Pirámide 2005) termina cunha cita de Wassily Leontieff (1905-1999), outro gran economista matemático pero igualmente crítico con este tipo de uso das matemáticas polos economistas que é tan demoledora como a de Röpke que comentaba ao principio: "páxinas e páxinas das revistas profesionais de economía énchense con fórmulas matemáticas que conducen ao lector desde conxuntos de suposicións enteiramente arbitrarias, aínda que máis ou menos plausibles, a conclusións teoricamente irrelevantes, aínda que perfectamente deducidas".

Escribiuno fai máis de vinte anos pero segue sendo completamente vixente. Moito máis vixente aínda se se ten en conta que os desastres financeiros que estamos vivindo puideron ocorrer precisamente porque un bo número de economistas créronse cos ollos pechados as auténticas bobadas económicas que serviron de base aos modelos utilizados para xustificar a plena liberdade dos capitais, a desregulación e a asunción sen límite de riscos financeiros só polo feito de que viña revestidas de enrevesadas formulaciones matemáticas.

E o malo non é que llo cresen senón que, polo que estamos vendo, nin sequera reaccionan. Nas facultades seguen explicando o mesmo e os popes da academia seguen repetindo o mesmo rosario de sempre cos mesmos argumentos que non saben deixar de repetir.

http://juantorreslopez.com
_____________________