O Goberno da economía

Por Juan Torres López [*]
23.01.2010
    
Desde que o partido socialista gañaou as eleccións de 2004, a dereita española non deixou de desestabilizar a súa xestión gobernamental. Non opóndose a que goberne dunha ou outra forma senón sexa cal for o xeito en que o faga. A dereita española está afeita considerar que España é súa e que só ela está lexitimada e preparada para gobernala e non deu nin un minuto de cuartelillo ao partido socialista.

Na anterior lexislatura, esporeada polo rexeitamento do resultado electoral, os propios dirixentes do Partido Popular actuaron como punta de lanza, centrándose principalmente nos asuntos relativos aos dereitos civís e persoais e usando á xerarquía da Igrexa católica, en mans de prelados de extrema dereita, como ocasional mascarón de proa contra José Luís Rodríguez Zapatero e o seu Goberno.

Na actual, a crise económica, que por suposto o Partido Popular non previra (ou polo menos non o advertiu así aos cidadáns), foi a principal escusa para atacalo constantemente. Pero, a diferenza do ocorrido nos catro anos anteriores, agora non son os líderes populares quen cargan sobre si co principal peso da batalla senón que se serven para iso da patronal, dos ideólogos ao mando do Banco de España e dun bo número de economistas en nómina directa ou indirecta de gabinetes de estudos, institutos ou fundacións creados baixo o amparo dos bancos e as grandes empresas.

Entre todos lograron crear un clima no que predominan dúas ideas principais.

A primeira que a crise é responsabilidade exclusiva do goberno de Zapatero, obviar que foi o propio goberno de José María Aznar quen estableceu en gran parte as bases para que aquí sentímola con singular intensidade e, sobre todo, que é o Partido Popular quen explicitamente defende o capitalismo desregulado e cunha presenza do Estado ínfima e ao servizo das corporacións que a provocou.

A segunda idea é que o que se necesita para saír da crise é máis desregulación laboral, reducir o custo do despedimento e as cotizacións sociais, debilitar a negociación colectiva e, en definitiva, reducir os salarios. Propostas sen fundamento científico determinante e que, como xa escribín aquí noutras ocasións (Moderar os salarios? ..., As cotizacións sociais) empobrecerían aínda máis á nosa economía, faríana máis vulnerable e fráxil, e que simplemente se encamiñan a procurar que a gran patronal e os bancos salgan da crise en mellores condicións aínda e gozando dunha parte máis grande da renda nacional.

Fronte a iso, o Goberno cometeu tres erros fatais, que seguramente actuaron como causa encadeada un doutro.

O primeiro erro foi a tardanza imperdoable en recoñecer e abordar a situación de crise con prontitude e trasladar aos cidadáns unha imaxe de cegueira e improvisación que minou a súa credibilidade ata límites seguramente moito maiores dos que ata mostran as enquisas. Mentres non se adiante aos acontecementos e faga ver á cidadanía que leva a iniciativa controlando os tempos e a situación, seguirá perdendo confianza e apoio electoral.

O segundo, deixar o goberno dos asuntos económicos, o deseño estratéxico desde presidencia e a política máis concreta de Economía e Facenda e ata doutros ministerios, en mans de persoas seguramente de gran honestidade e cualificación profesional pero que constantemente manifestan estar basicamente de acordo cos postulados económicos da dereita. É lóxico que con esas alforxas, os cidadáns prefiran facer a viaxe coa dereita a quen supón que fai esas políticas con máis coherencia e eficacia.

Finalmente, e aínda que hai que recoñecer que o propio presidente Rodríguez Zapatero manifestou en ocasións a súa vontade de fortalecer as políticas sociais e de non deixarse levar completamente polas propostas da patronal ou do Banco de España, é dicir, da dereita de Rajoy que en materia económica exprésase polas súas bocas, o certo é que nin se deseñou unha política global diferente, nin apenas se fixo nada por lograr que os cidadáns empoderen ao Goberno. E así é moi difícil, por non dicir imposible, que este poida tomar medidas algo diferentes ás que reclaman os grupos económicos e de poder afeitos dicir o que hai que facer coa economía española.

Non hai que esquecer que o que desde fai anos vai buscando a dereita económica en todo o mundo, e o que en gran parte xa conseguiu, é despolitizar o goberno da economía. É dicir, evitar que as decisións económicas estean contaminadas de preferencias sociais e de decisións democráticas. Expono claramente nalgúns ámbitos, como o da política monetaria (que ten un gran efecto sobre a distribución da riqueza e que, con todo, deixouse en mans dos técnicos dos bancos centrais, que así poden favorecer sen interferencias os intereses dos poderosos, como vén demostrando constantemente) e promóveno sen cesar en todos os demais. O xa falecido Rudiger Dornbusch chegou a propor que as finanzas arxentinas estivesen gobernadas por expertos estranxeiros e iso é máis ou menos o que na práctica asúmese cando se dan por boas sen rechistar as orientacións da OCDE, o FMI ou a Comisión Europea.

Mentres predominen estas ideas e esta forma de abordar e dar resposta aos problemas económicos será inevitable que as políticas económicas sigan favorecendo a quen teñen máis poder á marxe das institucións representativas e prexudicando a quen inxenuamente se limitan a confiar no que fagan os seus representantes políticos.

Seguramente sería moi improbable que en materia económica (e noutras) o Goberno de José Luís Rodríguez Zapatero puidese ir tan lonxe como quixesen os seus membros máis progresistas ou o partido que o apoia nas críticas condicións mundiais actuais, coas restricións que impón unha Unión Europea escrava das corporacións e do pensamento neoliberal e a globalización excluínte e centralizada na que vivimos. Pero iso é unha cousa e outra que se acepte sen máis esta situación, que se renuncie ao empoderamiento, a transmitir á sociedade un discurso diferente e, sobre todo, que non impulse un maior protagonismo dos cidadáns e das ideas que demandan solucións diferentes aos problemas económicos.

A soidade do Goberno fronte a unha crise que en gran medida provocaron quen agora lle critican e que non souberon ver e cuxas causas lexitimaron os economistas que agora din saber como saír dela, non só é patética. É tamén innecesaria porque na sociedade, nas organizacións sociais e nos sindicatos, e ata me parece a min que no seu propio partido se non se lle quixese manter anestesiado, podería atopar suficiente apoio e enerxía como para non ter que gobernar como un alma en pena.

Os poderosos e os seus acólitos procuraron e procuran sempre facer crer que a economía é un asunto técnico, un mecanismo alleo ás preferencias sociais e que só coñecen e poden compor os expertos que estudan cientificamente o seu funcionamento. Pero non é verdade. As cuestións que afectan á vida e ao patrimonio das persoas son economía política porque unicamente se poden expor e resolver en función de intereses e non en virtude da técnica da que se dispoña senón do poder do que se goza.

Por iso, a única vía para saír de verdade da crise sen prexudicar aínda máis aos máis débiles non é a de deixarse levar por quen se apropian da vontade social afirmando que eles son quen saben o que convén a todos, senón ampliando o debate social e a democracia económica.

Publicado en Sistema Digital

[*] Juan Torres López, Granada -1954-, Doutor en CC. Económicas e Empresariais, exerce na Universidade de Sevilla como catedrático de Economía Aplicada do Departamento de Teoría Económica e Economía Política. Escritor, investigador, analista de política económica e activista social. Manten unha páxina web (Ganas de Escribir: www.juantorreslopez.com) e coordena a páxina web dedicada a información económica www.altereconomia.org. ___________________