Estado versus mercado? O falso dilema

Vicenç Navarro [*]
30.04.2010

Este artigo mostra como a posición liberal que, na súa teoría, salienta a importancia de priorizar os mercados sobre a intervención estatal, non se corresponde na práctica coas políticas públicas que tal posición promoveu, pois -tal como o artigo mostra- as políticas supostamente liberais favoreceron o crecemento de monopolios. Por iso é polo que o debate político e económico non se debe centrar na dicotomía mercados versus estado, senón na discusión de que grupos e clases sociais se benefician do estado.

O desarmamento ideolóxico das esquerdas explica que moitas delas adopten o esquema ideolóxico das dereitas, coas consecuencias que todos estamos vendo: a enorme crise financeira e económica que estamos experimentando, e en cuxa xénese atopamos as políticas liberais promovidas polos gobernos de dereitas e reproducidas en gran número de políticas levadas a cabo por gobernos de centroesquerdas.

Así pois, na Unión Europea (UE), existe consenso nas institucións europeas -desde o Consello Europeo, á Comisión Europea, pasando polo Banco Central Europeo-, de que hai que "apertarse o cinto" e facer sacrificios, o cal quere dicir (na maioría de forums , nos que se realiza, esta chamada á austeridade) que hai que baixar os salarios (a través de reformas do mercado laboral, cuxo resultado será a diminución da capacidade adquisitiva das clases populares), e diminuír o gasto público para reducir o déficit e a débeda pública. Estas políticas desenvólvense dentro dun marco teórico no que se considera que o mercado debe ser o que determine a distribución dos recursos, diminuíndo o intervencionismo do estado que dificulta o desenvolvemento e a eficiencia económica. Hoxe, tanto as dereitas como as esquerdas gobernantes comulgan con este credo. E as diferenzas políticas redúcense a canto mercado versus canto estado necesita a economía. As esquerdas favorecen, en xeral, que o Estado teña unha función reguladora maior e as dereitas que a teña menor. Pero polo demais, ambas -as dereitas e as esquerdas- coinciden en que o mercado debe ser o centro do quefacer económico.

Debido ao enorme dominio das dereitas nos medios de información e persuasión, esta teoría alcanzou a categoría de dogma e como tal reprodúcese a base de fe, en lugar da partir de evidencia científica, posto que esta última demostra claramente que este marco teórico non define a realidade existente hoxe na actividade económica que nos rodea. O Presidente Reagan, o gran gurú do pensamento liberal (a sensibilidade dominante nas dereitas, non só estadounidenses, senón tamén europeas), foi o presidente que aumentou máis o intervencionismo público a base de incrementar considerablemente o gasto público durante o seu manato (de 21,6% ao 23% do PIB) mediante o maior crecemento dos impostos que un goberno federal levou a cabo en tempo de paz en EEUU (reducindo a carga fiscal do 20% de renda superior da poboación, os máis ricos de EEUU, pero aumentando a do 80% restante da poboación) e permitindo un gran crecemento do déficit federal. O crecemento do gasto público dedicouse, predominantemente, a tecnoloxía militar e a subvencións ás grandes corporacións. Como ben dixo o ideólogo do pensamento liberal en EEUU, John Williamson, "temos que recoñecer que o que o goberno Reagan promove a nivel internacional, non o fai no seu propio país" [Institute for Internacional Economics. Wáshington DC. 1986].

O último exemplo da falsidade do modelo teórico "mercado versus estado" é o que ocorre co gasto farmacéutico. O capítulo farmacia consome ao redor dun 25-30% do gasto sanitario na maioría de países da OCDE (en España é o 32%). Iso supón moitos millóns de dólares ou euros. EEUU gasta 250.000 millóns de dólares en produtos farmacéuticos. Agora ben, unha porcentaxe moi elevada (74%) é para comprar produtos que teñen un prezo inflado, resultado de estar patentado. É dicir, que para compensar o que a industria farmacéutica define como custos de investigación, o estado permítelle durante varios anos ter un monopolio na venda do produto, inflando o seu prezo. Non hai, pois, mercado que valla. Segundo o sistema de patentes, o estado non permite que haxa mercado.

Esta práctica ocorre constantemente no mal chamado libre mercado. Bill Gates non existiría se non fose porque o estado deulle o monopolio de Windows, prohibindo alternativas. De aí, a enorme fortuna dun dos personaxes máis ricos do mundo. Non foi o mercado, senón o estado o que creou a Bill Gates (permitíndolle uns ingresos de 60.000 millóns ao ano, o cal non podería ser de non existir tal patente). Pois ben, os custos que supón para a cidadanía o sistema de patentes garantidas polo estado calcúlase que é ao redor dun 6,6% do PIB en EEUU (case a terceira parte dos ingresos ao estado federal). Recorden que en todo iso o mercado non ten nada que ver con iso. Estamos falando dun monopolio garantido polo estado.

Fronte a esta situación, comeza a cuestionarse a situación monopolista garantida polo estado. Así, Dean Baker, do Center for Economic and Policy Research de Wáshington (unha das mentes máis claras dentro da comunidade de economistas estadounidenses), propuxo que o estado sexa o que faga a investigación aplicada (que realiza a industria farmacéutica), ademais da básica (que realiza o goberno federal). Na investigación farmacéutica, o goberno federal realiza a metade de toda a investigación que se realiza en EEUU (nos seus centros de investigación sanitaria e, moi en especial, nos National Institutes of Health: NIH), centrándose en investigación básica (30.000 milloneas de dólares). Se fixese tamén a outra metade, que se centra en investigación aplicada (que agora fai a industria farmacéutica), entón poderían eliminarse todas as patentes, co cal, a sociedade e o estado aforraríanse enormes cantidades de diñeiro, permitindo ademais que o mercado funcionase na distribución do produto. A intervención pública permitiría entón o desenvolvemento do mercado, en lugar de obstaculizalo como agora, abaratando enormemente o produto. Así hoxe, un novo tratamento de cancro, consecuencia dun novo produto baseado na enxeñería xenética, costa 250.000 dólares ao ano, o cal exclúe en EEUU á maioría da poboación. Se non existise a patente (e o estado fixese a investigación) custaría só 200 dólares.

Agora ben, na UE isto non se pode facer, pois a UE prohibe que o estado interveña para eliminar as patentes, substituíndo á industria privada, que require o monopolio. Por iso é polo que o que termina facendo o sacrificio é o usuario. Por que non a industria farmacéutica? Pois a resposta é fácil de obter. Porque a industria farmacéutica é poderosísima. Así de claro. A cuestión non é mercado versus estado, senón ao servizo de quen está o estado. E cando se fai a petición de que "hai que apertarse o cinto" sempre se pensa nas clases populares como as que teñen que facer o sacrificio e nunca nos grandes grupos fácticos que exercen un enorme control sobre as institucións políticas. Ata cando durará esta situación?

Publicado por Vicenç Navarro na revista dixital SISTEMA, 30 de abril de 2010

Fonte: vnavarro.org

[*] Vicenç Navarro, naceu en Barcelona o 1937 e licenciouse en Medicina e Cirurxía pola Universidade de Barcelona en 1962. Exiliouse de España no mesmo ano pola súa loita anti-franquista, pasando por universidades de Suecia (Uppsala e Estocolmo), onde estudou Economía Política; Gran Bretaña (London School of Economics, Oxford e Edimburgo), onde estudou Políticas Públicas e Sociais; e EEUU (Johns Hopkins University), onde se doctoró en Políticas Públicas e Sociais o 1967. Alí tamén foi nomeado profesor e posteriormente catedrático de Políticas Sanitarias e Sociais, Políticas Públicas e Estudos Políticos desde o ano 1977 [Máis información na wikipedia].
______________________