O que se está ocultando no debate sobre a pandemia, ... Por Vicenç Navarro

Clicar na imaxe para actualizar datos en tempo real

Vicenç Navarro amosa as conclusións máis importantes dunha reunión científica de expertos en temas de políticas sociais que sinalan a importancia de intervencións crave para resolver os problemas que está creando a pandemia e que están sendo ignorados nos debates sobre tal fenómeno.

Por Vicenç Navarro [*]
27.03.2020
Fai uns días houbo unha reunión telemática de varios expertos, membros da International Association of Health Policy, procedentes de varios países e continentes para analizar a resposta dos países en diferentes continentes á pandemia actual de coronavirus. Eran profesionais procedentes de varias disciplinas, desde epidemiólogos e outros expertos en saúde pública a economistas, politólogos e profesionais doutras ciencias sociais. A reunión, organizada pola revista International Journal of Health Services, tiña como propósito compartir información e coñecementos cun obxectivo común: axudar ás organizacións internacionais e nacionais a resolver a enorme crise social creada pola pandemia. Da reunión extraéronse varias conclusións que detallo a continuación.

A expansión da pandemia era predecíbel e así se había alertado

En primeiro lugar, repasáronse varios estudos realizados durante os últimos anos (o último en 2018) que habían predicho que tal pandemia ocorrería, habéndose alertado que o mundo non estaba preparado para iso a non ser que se tomasen medidas urxentes para paliar os seus efectos negativos. Tales alertas non só non se atenderon e ignoraron, senón que moitos Estados aos dous lados do Atlántico Norte aplicaron políticas públicas que deterioraron a infraestructura de servizos (a base de recortes de gasto público e privatizaciones), así como outras políticas públicas desreguladoras de mercados laborais que diminuíron a protección social de amplos sectores da poboación, afectando primordialmente ás clases populares de tales países. A evidencia científica, amplamente publicada en revistas académicas, puxo de manifesto o enorme impacto negativo que tales políticas terán na dispoñibilidade e calidade dos servizos sanitarios e sociais (con notábeis reducións do número de camas hospitalarias e do número de médicos -por exemplo, en Italia e España desde 2008-). Outros estudos mostraron tamén o impacto das reformas laborais neoliberais, que deterioraron a calidade de vida de amplos sectores das clases populares nestes e en moitos outros países (sendo o caso máis coñecido a redución da esperanza de vida entre amplos sectores da clase traballadora de EEUU, resultado do incremento das enfermidades coñecidas como "diseases of despair", enfermidades da desesperación, tales como suicidios, alcoholismo, drogadicción e violencia interpersonal). Estas políticas (consistentes, como xa hei indiciado, en recortes do gasto público social e reformas do mercado de traballo que incrementaron a precariedade) foron ampliamente aplicadas en moitos países e estimuladas por organismos internacionais (o FMI, o Banco Mundial, o Banco Central Europeo, entre outros), deixando sen protección a amplos sectores da poboación e debilitando o sistema de protección social, peza crave na resposta á pandemia en tales países. Os enormes déficits de camas, de médicos e enfermeiras, de mascarillas, de ventiladores e un longo etcétera fixéronse patentes en cada un destes países, onde a austeridade tivo maior impacto (de novo, como en Italia e en España, e agora EEUU). E déficits similares aparecen nos servizos sociais de atención ás persoas maiores e ás persoas dependentes, especialmente agudos nestes momentos da pandemia.

Sabíanse, e continúanse sabendo, as causas da pandemia e como responder a ela. E sabíase e sábese que hai no mundo os recursos para controlala e vencela

A segunda observación que fixeron os expertos é que a causa da pandemia era predecíbel, así como o modo de responder a ela. E o que tamén se sabía e sábese é que hai recursos para contela e resolvela. Había un amplo acordo en que o maior problema que existiría non sería a falta de recursos, senón as enormes desigualdades na dispoñibilidade destes recursos. Non sería, pois, un problema económico, senón político. Non había (e non houbo) vontade política para anular as condicións que causaron a pandemia. Como ocorre con outro gran problema social existente tamén a nivel mundial "o cambio climático", as causas son coñecidas e os recursos para resolvelo existen, pero o que non existe é a vontade política dos Estados e das axencias internacionais que os Estados hexemónicos dominan para eliminar as causas de tales crises, o cal leva á discusión de quen controlan devanditos Estados e ditas axencias e organismos internacionais. O tema político é, polo tanto, clave. Hai que preguntarse: que forzas económicas e financeiras dominan os Estados? E o que estivemos vendo é que as políticas económicas e sociais promovidas pola gran maioría de tales Estados foron aquelas políticas que representaban os intereses minoritarios de grupos económicos e financeiros que antepuxeron os seus beneficios particulares ao ben común. A evidencia empírica que apoia esta tese é abafadora.

E un punto central desta ideoloxía neoliberal foi diminuír as intervencións do Estado que favorezan o ben común, feito responsábel do enorme descenso da calidade de vida e benestar das poboacións, contribuíndo con iso a crear a enorme crise climática, por unha banda, e á pandemia, polo outro. De aí a necesidade que terán as forzas políticas que secundan dita ideoloxía de negar e ate ocultar a existencia desas crises. A administración Trump e os seus aliados a nivel internacional son a versión máis extrema desta sensibilidade política (bastante estendida entre as dereitas españolas, incluíndo as catalás, sexan estas secesionistas ou non). Aos dous lados do Atlántico Norte houbo unha gran dereitización da cultura e institucións políticas, causa e consecuencia á vez da enorme desigualdade e do deterioro das institucións democráticas, o que explica que os nosos países estean hoxe nunha situación moi vulnerábel fronte á pandemia. Repito que Italia e España, en Europa, e EEUU en América do Norte, están nunha situación que lles fixo moi vulnerábeis á propagación da enfermidade o Covid-19 (ver o meu artigo "As consecuencias do neoliberalismo na pandemia actual", Público, 17.03.20). De novo, hai unha relación directa nesta parte do mundo entre desigualdade, calidade democrática, protección social e crises sociais. Naqueles países do capitalismo desenvolvido onde hai maiores desigualdades de clase, hai menor protección social (e maiores desigualdades de xénero), así como unha menor atención aos problemas medioambientais e, agora, unha maior dimensión dos efectos negativos da pandemia.

O ben común sobre o beneficio privado: a importancia do Estado

Nin que dicir ten que a pandemia é un fenómeno mundial que require unha resposta tamén mundial. Outra observación dos expertos foi que se requiría unha colaboración entre os Estados, de maneira que estes compartisen recursos e coñecementos para, en base a un proxecto común, desenvolver organismos internacionais que prioricen o benestar das poboacións sobre calquera outro obxectivo. Continuar utilizando institucións internacionais que priorizan exclusivamente intereses específicos, financeiros ou comerciais é desaconsellábel, pois xogaron un papel crave na configuración da situación actual. Hai que desenvolver organizacións alternativas ou realizar cambios profundos nas actuais. Agora ben, os expertos subliñaron que a importancia da internacionalización da resposta non significaba debilitar o rol dos Estados na resolución do problema creado pola pandemia. O grupo de expertos foi moi crítico cunha percepción moi xeneralizada hoxe en centros académicos e mediáticos influentes de que os Estados están perdendo poder e non poden atender a problemas como as pandemias, actitude tamén presente en círculos progresistas tal e como mostran autores como Negri e compañía, que gozan de ter grandes caixas de resonancia nos medios.

O erro desta formulación queda reflectida no feito de que os países (sexan grandes ou pequenos) que puideron controlar a epidemia foron aqueles onde o Estado ofreceu un liderado, priorizando as intervencións públicas sobre as privadas (e supeditando as segundas ás primeiras), enfrontándose, no caso de que fose necesario, con grandes lobbies económicos e financeiros que antepoñían intereses particulares aos xenerais. Tal experiencia internacional mostra que aqueles Estados que terán un rol máis activo e lideraron contundentemente a resposta á pandemia tiveron máis suceso que aqueles (como EEUU) nos que o Estado está tendo un rol máis pasivo. E un compoñente fundamental deste liderado foi non só a adopción de medidas de distanciamiento social (necesarias, pero insuficientes), senón tamén o seu enfrontamento con intereses particulares (repito, de lobbies financeiros e económicos) que estiveron exercendo unha gran influencia na vida política e mediática de tales países a fin de garantir o ben común, por encima dos beneficios dunhas minorías.

Hai que intervir empresas privadas

Neste sentido, é profundamente erróneo intentar resolver a gran escaseza de material de protección para os profesionais do sector sanitario a base primordialmente e/ou exclusivamente da compra de tales produtos no mercado nacional ou internacional. A realidade é que nos atopamos ante unha escaseza internacional destes produtos debido á súa gran demanda, escaseza que precisamente beneficia ás súas productores, que aumentan os prezos, aproveitándose dunha situación excepcional. Nunha situación de guerra (e estamos nunha destas situacións), o Estado fai o que debe facer para conseguir os materiais que necesita para armarse, confiscando e nacionalizando industrias si iso é necesario. É digno de aplauso que algúns empresarios en España ofrezan voluntariamente cubrir tales déficits cambiando incluso as súas liñas de produción, tal e como aplaude Antón Costas no seu artigo "A pandemia como oportunidade", publicado en "El Periódico" o 13 de marzo. Pero tales medidas voluntarias son dramáticamente insuficientes. España ten unha industria textil moi desenvolvida, e non hai falta de material para facer mascarillas. Tense que obrigar ás empresas a que as fagan, e pronto, só por poñer un exemplo.

Nin que dicir ten que habería unha gran oposición a esta liña de actuación por parte das institucións financeiro-económicas que exercen un enorme dominio sobre os Estados. Pero a experiencia mostra que tales medidas intervencionistas serían enormemente populares, si se amosase que se realizan en defensa do ben común, que debe antepoñerse ao ben particular. Neste sentido, a crecente impopularidade de Trump está baseada precisamente en que percebe-se como un mero instrumento daqueles intereses, sen atreverse ou ter a vontade de exercer o liderado que o país necesita.

O futuro que nos espera: a barbarie ou o ben común

Non hai dúbida de que o futuro será distinto: cambiará o mundo. E a tolerancia cara ás coordenadas de poder existentes desvanecerase. Estamos sendo testemuñas do fin do neoliberalismo, froito da urxencia de cambio. A pandemia está mostrando a necesidade de cambiar profundamente as correlaciones de forzas dentro os Estados, a fin de eliminar a excesiva influencia duns intereses particulares que obstaculizan alcanzar o ben común. Iso require un cambio en cada Estado e tamén no xeito en como estes Estados se relacionan entre si; faise necesario cambiar a orientación da globalización actual, baseada no control do chamado "mercado" por parte dunhas poucas mans, recoñecendo a interdependencia entre os países e a necesidade unha resposta colectiva baseada no coñecemento científico, a vontade popular e o ben común. Por iso é polo que os adversarios destes cambios sexan os mesmos factores que crearon a crise climática e a pandemia: o neoliberalismo, promotor dos intereses dunha minoría, e o nacionalismo populista, que antepon sistemáticamente os intereses particulares aos do conxunto. A gravidade do problema actual require uns cambios máis substanciais no ordenamiento económico e político das sociedades nas que vivimos dos que agora se están considerando. A evidencia diso é abafadora. Así de claro.

http://www.vnavarro.org/

Artigo publicado por Vicenç Navarro na columna "Pensamento Crítico" no xornal dixital PÚBLICO | 24 de marzo de 2020.

[*] Vicenç Navarro foi Catedrático de Economía Aplicada na Universidade de Barcelona. Actualmente é Catedrático de Ciencias Políticas e Sociais, Universidade Pompeu Fabra (Barcelona, España). É tamén profesor de Políticas Públicas en The Johns Hopkins University (Baltimore, EEUU) onde ha impartido docencia durante 45 anos. Dirixe o Programa en Políticas Públicas e Sociais patrocinado conjuntamente pola Universidade Pompeu Fabra e The Johns Hopkins University. Dirixe tamén o Observatorio Social de España. [+Info]
_______

Fonte da imaxe: Panel de traballo interactivo baseado na web (captura de imaxe estática mostrada na cabeceira do artigo) aloxado polo Centro para a Ciencia e a Enxeñaría de Sistemas (CSSE) da Universidade Johns Hopkins, para visualizar e rastrexar casos informados en tempo real. O panel, compartido publicamente por primeira vez o 22 de xaneiro, ilustra a situación e o número de casos confirmados de COVID-19, mortes e recuperacións para todos os países afectados. Foi desenvolvido para proporcionar aos investigadores, ás autoridades de saúde pública e ao público en xeral unha ferramenta fácil de usar para rastrexar o brote mentres se desprega. Ademais, todos os datos recollidos e amosados ​​póñense a disposición libre, inicialmente como follas de google, agora nun repositorio de GitHub , xunto coas capas de funcións do panel, agora incluídas no ESRI Living Atlas.
___________________

Entrevista ao profesor Navarro sobre o pacto PSOE-PP, para constitucionalizar o límite do gasto público

Por Vicenç Navarro López [*]

28.08.2011

O blogue do profesor Navarro publica unha entrevista realizada pola Asocicación de Estudantes Progresistas de Cataluña sobre a proposta pactada polo goberno Zapatero co PP de limitar o gasto público. 26 de agosto de 2011

Por que considera vostede a medida proposta polo Presidente Zapatero, medida que parece contar co apoio do Partido Popular, como negativa? O argumento que utilizan os proponentes de tal medida é que un estado non debe gastar por encima das súas posibilidades. E de aí deducen a necesidade de impedirllo.

O estado español non gasta por encima das súas posibilidades. Antes ao contrario, os datos mostran que o gasto público por habitante de España está moi por baixo de tales posibilidades. En realidade, é o máis baixo da UE-15. Os datos mostran que non é certo que exista un malgasto de gasto público e que haxa que frealo. A maioría do gasto público é gasto público social, é dicir, gasto en transferencias públicas como pensións e servizos públicos do Estado do Benestar como sanidade, educación, servizos domiciliarios ás persoas con dependencia, escolas de infancia, servizos sociais, axudas ás familias, e outros servizos que teñen unha enorme importancia en determinar o benestar e calidade de vida da cidadanía. O gasto público social, que cobre estas diferentes dimensións do estado do benestar español, é moi baixo, moi por baixo do que lle corresponde polo nivel de riqueza do país.

Pero o Estado está en déficit. Non é iso un indicador de que se gasta demasiado?

Non. O déficit público non é un bo indicador de que o Estado gaste demasiado. No déficit mídense dúas dimensións. Unha é o gasto. Pero a outra dimensión son os ingresos. Canto diñeiro un Estado ingresa nas súas arcas determina tamén o tamaño do déficit público. E aí radica o problema. Non é que en España o gasto sexa demasiado grande. O que ocorre é que os ingresos ao Estado son demasiado baixos. Representa só o 32% do PIB, moito máis baixo que a media dos países da UE-15, que é o 44%. En Suecia, o país que ten o estado desenvolvido máis avanzado da UE-15, a porcentaxe é 54% do PIB.

E porque é tan baixo? Débese iso a que os impostos sexan moi baixos?

A categoría de impostos é moi ampla. Para responder á súa pregunta hai que coñecer e ser conscientes de quen paga impostos e que tipo de impostos. En España, a maioría da cidadanía que traballa e que está en nómina xa paga impostos (sobre a renda), en cantidades que, proporcionalmente, son comparables ás dos seus homólogos na media da UE-15. Fíxese que o traballador de manufactúraa, por exemplo, xa paga en impostos unha porcentaxe que é aproximadamente o 74% dos impostos que pagan nada menos que os seus homólogos en Suecia, o país onde os impostos son máis elevados. Non pode, polo tanto, dicirse que a maioría de españois non pagan suficientes impostos.

A gran diferenza en España coa media da UE-15 é, con todo, nas rendas superiores, nas grandes empresas e na banca. Aí si que a diferenza entre o que pagan estes colectivos en España e o que pagan os seus homólogos na media da UE-15 é moi substancial. O 1% da poboación de renda superior de España paga só o 20% do que pagan os seus homólogos en Suecia.

Pero se nos di polas autoridades fiscais que o nivel de progresividad fiscal nos impostos sobre a renda en España é semellante ao resto da UE.

Non é certo. Pero ata máis importante que as diferenzas nominais son as diferenzas reais, é dicir, o que en realidade tributan. As deducións e a fraude fiscal están moi estendidos nestes sectores. O sindicato dos Inspectores de Facenda do Ministerio publicou recentemente un informe que mostra claramente o grao de regresividad da carga fiscal. As grandes empresas pagan moito menos que as medianas e pequenas empresas, e as rendas superiores pagan unhas porcentaxes menores que a maioría da cidadanía. E as rendas derivadas do capital tributan na práctica só o 10%, moito menos que a media do que pagan as rendas do traballo (entre un 28% e un 32%)

Entón non é certo que non existan recursos. Parece, pois, que si existen. Que pasa?

Que o Estado non os recolle. Non ten a vontade política de enfrontarse con estes grupos de presión e con estes colectivos. O problema da débeda pública non é un problema económico ou fiscal. É un problema político.

Non é certo, pois, que nos esteamos gastando máis do que temos.

Non. Non é certo. E ademais é fácil de demostralo. O PIB per cápita de España xa é o 94% da media da UE-15, pero en cambio o gasto público social por habitante é só o 74% da media. Se fose o 94%, o Estado tería 66.000 millóns de euros máis. Outro dato, se España tivese a mesma política fiscal que Suecia, o Estado ingresaría 200.000 millóns de euros máis dos que ingresa.

Outro argumento que se utiliza é que outros países constitucionalizaron o límite de gasto. Parece que esta proposta estase xeneralizando na maioría de países dos dous lados do Atlántico. En EEUU, os estados, por exemplo, teñen que ter os seus orzamentos en equilibrio. Por que non España?

En primeiro lugar non é certo que todos os países teñan escrito na súa Constitución tal proposta. Ao revés, só Alemaña teno. Está gobernada por unha coalición conservadora-liberal, que aprobou no seu Parlamento tal proposta. Hoxe a Unión Europea está gobernada polas dereitas e quere impor estas medidas a todos os estados membros da UE a fin de reducir a dimensión social da UE. En EEUU tal proposta de constitucionalizar un límite de gasto estaa facendo o Partido Republicano, controlado polo Tea Party, que é unha formación de ultraderecha.

Pero en EEUU, aos Estados non se lles permite ter un déficit.

Aos Estados de EEUU non se lles permite ter déficits en gastos correntes, pero si que se lles permite endebedarse en investimentos. Aquí na UE non se fan estas distincións. Todo o gasto público ponse baixo a mesma categoría.

Pero moito máis importante que isto é que os estados de EEUU son estados dun sistema federal que se que ten déficit público. Hoxe, por exemplo, é o 8,9% do PIB, máis alto que o que ten España. E existe neste estado federal un Banco Central, o Federal Reserve Board, que compra débeda pública dos estados, imprimindo diñeiro que transfire aos estados. Na UE, o Banco Central ten prohibido comprar débeda pública e prover liquidez aos bancos privados, pero non aos Estados. Por iso é polo que os Estados da Eurozona sexan moi vulnerables á especulación dos mercados financeiros, pois non teñen ferramentas para defenderse Iso non ocorre en EEUU. O Estado federal asiches aos estados. California ten unha débeda semellante a Grecia, e con todo, a situación daquel estado non é comparable á de Grecia ou España, debido á existencia do goberno federal que a axuda.

Como é que se fai esta proposta de limitar o gasto agora?

Esta proposta foi unha constante nas propostas da dereita española, que sempre intentou reducir o Estado e a protección social para debilitar ao mundo do traballo. Xorde da percepción equivocada de que o Estado creceu demasiado e é responsable da crise actual. Así o dixo o Sr. Rajoy, presidente do partido Popular, en moitas ocasións. Escríbase como se escriba a proposta final pactada entre Zapatero e Rajoy, o obxectivo central de tales reformas é reducir o rol do Estado. Por iso é polo que sexa hoxe a bandeira das dereitas neoliberais en todas partes.

Pero en España estaa propondo un goberno socialista.

En España, o que fixo primeiro esta proposta foi o Sr. Rajoy, Presidente dunha coalición conservadora-neoliberal, cuxo liderado é moi próximo ao pensamento do Partido Republicano, hoxe controlado polo Tea Party. A dereita en España e na Unión Europea foise radicalizando, invadindo o terreo da ultraderecha. Isto está moi claro nas áreas de política económica. A diferenza entre, por exemplo, o Chanceler Kohl, e Angela Merkel, é enorme.

En canto ao PSOE, este é un partido de centroesquerda, cuxas bases electorais están máis á esquerda que a súa dirección, sobre todo do seu equipo económico, o cal ten claramente unha orientación neoliberal. O gran erro do presidente Zapatero foi a elección dos seus asesores económicos, a maioría moi próximos á banca ou á gran patronal. Moitos deles proceden destes grupos e volven integrarse neles cando deixan o poder, tal como ocorre en EEUU. Hai unha porta giratoria entre os poderes económicos e financeiros e os asesores económicos do goberno. Ocorre tamén nos gobernos conservadores do PP, pero se nota menos porque é o que un xa espera dun goberno de dereitas. É máis rechamante, con todo, nun goberno de centroesquerda, e naturalmente, máis preocupante. Todos os membros do equipo económico, xa sexan no Ministerio de Economía, xa sexan na Moncloa, compartiron unha ideoloxía neoliberal que domina a cultura económica no noso país. Recorde a famosa frase do Ministro Solbes, que indicou "que a medida da cal el estaba máis orgulloso era o de non aumentar o gasto público en España", dito por un Ministro dun goberno socialista, no país que tiña, e continúa tendo, o gasto público, incluíndo o gasto público social, máis baixo da Unión Europea. Por iso é polo que o Sr. Rajoy dixese que era o único Ministro do goberno Zapatero que el aprobaba. E agora, vemos como Rajoy apoia a proposta de limitar o gasto público, acentuando e proclamando que el foi o que a propuxo, e moi orgulloso diso.

E como explica que o goberno Zapatero faga esta proposta?

Dise moito que debido á presión dos mercados financeiros. E é máis que probable que o gobernador do Banco Central Europeo puxéselle ao goberno español esta medida como condición de que o BCE comprase débeda pública. Agora ben, non hai que esquecer ou ignorar que a maior preocupación que estes mercados están expresando hoxe non é o tamaño do déficit, senón o estancamento da economía. A falta de crecemento económico é o maior problema que existe en España e en Europa. Crerse que a redución do déficit e o límite do gasto público estimulará o crecemento económico -que é o que o pensamento neoliberal asume- é permitir que o dogma tome prioridade sobre os datos empíricos e o coñecemento histórico. Nunca antes no mundo remontouse unha Gran Recesión ou Depresión sen un aumento significativo do gasto público. E existe agora unha clara relación entre recortes de gasto público e caída de novo na recesión. O caso de Grecia é o máis claro, pero non o único.

Entón, cre vostede que hai máis no que ocorre que a famosa "presión dos mercados"?

O que están facendo as dereitas é utilizar o argumento de "a presión dos mercados" para conseguir o que sempre desexaron, é dicir, o descenso dos salarios e da protección social e a privatización do Estado do Benestar. Non ignoren que o liderado da avalancha neoliberal ofréceo a banca que sempre desexou a privatización da Seguridade Social e dos servizos públicos do Estado do Benestar, desde a sanidade á educación. Por iso é polo que sexa incoherente que un goberno socialista acepte como súa tal proposta.

Vostede xa predixera que iso ocorrería

Así é. Non hai plena conciencia en grandes sectores da intelectualidade española do sesgado cara á dereita que está o Estado español, resultado do dominio que as forzas conservadoras, herdeiras do franquismo, tiveron no proceso da transición. Fíxese o que estivo ocorrendo estes días. O goberno español foi o primeiro en seguir as instrucións de Merkel e Sarkozy e pedir a inclusión da limitación do gasto público na súa Constitución. Non hai ningún outro país que o fixo. Como noutras ocasións, o Estado español é o discípulo máis avantaxado da ortodoxia neoliberal. E, por outra banda, é o último país en considerar o aumento dos impostos dos ricos e súper ricos como xeito de reducir o déficit. Por fin estano considerando cando todos os demais xa o fixeron. Ata David Cameron e Silvio Berlusconi fixérono. E aquí, Elena Salgado dixo fai só unhas semanas que consideraba tal medida innecesaria. Hoxe propona porque outros o fan.

Mentres, promóvese a mensaxe de que o sector público está hipertrofiado

Como xa lle dixen anteriormente, os datos mostran que, ao revés, está moi pouco desenvolvido. Insisto en que o gasto público social por habitante é o máis baixo da UE-15. España está á cola da Europa Social. Os datos están aí para todo o que queira velos (vnavarro.org).

En realidade, o feito de que o debate se centre na redución o déficit en lugar dunha reforma fiscal progresiva que aumente os ingresos ao estado é, en si, o mellor indicador do poder dos grupos e clases dominantes en España e en Europa.

Para rematar, que lle parece a proposta que acaba de saír na prensa de que se aprobará por Lei que o máximo déficit tolerable sexa o 0.4% do PIB?

Como ben documenta David Lizoain na súa web (lizoain.tumblr.com), e que eu puxen no meu blogue (vnavarro.org), ningún dos maiores países da Unión Europea tivo ese déficit nos últimos vinte anos. Paréceme dun dogmatismo que raia no irreal, que se esixa este déficit que imposibilita calquera política fiscal. É o triunfo do dogma neoliberal que alcanza dimensións totalmente irreais.

Fonte: http://www.vnavarro.org/?p=6101

[*] Vicenç Navarro, naceu en Barcelona o 1937 e licenciouse en Medicina e Cirurxía pola Universidade de Barcelona en 1962. Exiliouse de España no mesmo ano pola súa loita anti-franquista, pasando por universidades de Suecia (Uppsala e Estocolmo), onde estudou Economía Política; Gran Bretaña (London School of Economics, Oxford e Edimburgo), onde estudou Políticas Públicas e Sociais; e EEUU (Johns Hopkins University), onde se doctoró en Políticas Públicas e Sociais o 1967. Alí tamén foi nomeado profesor e posteriormente catedrático de Políticas Sanitarias e Sociais, Políticas Públicas e Estudos Políticos desde o ano 1977 [Máis información na wikipedia].

Sobre este asunto pode-se acceder a máis información no propio blogue do profesor Navarro.

Blogue Persoal: vnavarro.org
___________________

Estado versus mercado? O falso dilema

Vicenç Navarro [*]
30.04.2010

Este artigo mostra como a posición liberal que, na súa teoría, salienta a importancia de priorizar os mercados sobre a intervención estatal, non se corresponde na práctica coas políticas públicas que tal posición promoveu, pois -tal como o artigo mostra- as políticas supostamente liberais favoreceron o crecemento de monopolios. Por iso é polo que o debate político e económico non se debe centrar na dicotomía mercados versus estado, senón na discusión de que grupos e clases sociais se benefician do estado.

O desarmamento ideolóxico das esquerdas explica que moitas delas adopten o esquema ideolóxico das dereitas, coas consecuencias que todos estamos vendo: a enorme crise financeira e económica que estamos experimentando, e en cuxa xénese atopamos as políticas liberais promovidas polos gobernos de dereitas e reproducidas en gran número de políticas levadas a cabo por gobernos de centroesquerdas.

Así pois, na Unión Europea (UE), existe consenso nas institucións europeas -desde o Consello Europeo, á Comisión Europea, pasando polo Banco Central Europeo-, de que hai que "apertarse o cinto" e facer sacrificios, o cal quere dicir (na maioría de forums , nos que se realiza, esta chamada á austeridade) que hai que baixar os salarios (a través de reformas do mercado laboral, cuxo resultado será a diminución da capacidade adquisitiva das clases populares), e diminuír o gasto público para reducir o déficit e a débeda pública. Estas políticas desenvólvense dentro dun marco teórico no que se considera que o mercado debe ser o que determine a distribución dos recursos, diminuíndo o intervencionismo do estado que dificulta o desenvolvemento e a eficiencia económica. Hoxe, tanto as dereitas como as esquerdas gobernantes comulgan con este credo. E as diferenzas políticas redúcense a canto mercado versus canto estado necesita a economía. As esquerdas favorecen, en xeral, que o Estado teña unha función reguladora maior e as dereitas que a teña menor. Pero polo demais, ambas -as dereitas e as esquerdas- coinciden en que o mercado debe ser o centro do quefacer económico.

Debido ao enorme dominio das dereitas nos medios de información e persuasión, esta teoría alcanzou a categoría de dogma e como tal reprodúcese a base de fe, en lugar da partir de evidencia científica, posto que esta última demostra claramente que este marco teórico non define a realidade existente hoxe na actividade económica que nos rodea. O Presidente Reagan, o gran gurú do pensamento liberal (a sensibilidade dominante nas dereitas, non só estadounidenses, senón tamén europeas), foi o presidente que aumentou máis o intervencionismo público a base de incrementar considerablemente o gasto público durante o seu manato (de 21,6% ao 23% do PIB) mediante o maior crecemento dos impostos que un goberno federal levou a cabo en tempo de paz en EEUU (reducindo a carga fiscal do 20% de renda superior da poboación, os máis ricos de EEUU, pero aumentando a do 80% restante da poboación) e permitindo un gran crecemento do déficit federal. O crecemento do gasto público dedicouse, predominantemente, a tecnoloxía militar e a subvencións ás grandes corporacións. Como ben dixo o ideólogo do pensamento liberal en EEUU, John Williamson, "temos que recoñecer que o que o goberno Reagan promove a nivel internacional, non o fai no seu propio país" [Institute for Internacional Economics. Wáshington DC. 1986].

O último exemplo da falsidade do modelo teórico "mercado versus estado" é o que ocorre co gasto farmacéutico. O capítulo farmacia consome ao redor dun 25-30% do gasto sanitario na maioría de países da OCDE (en España é o 32%). Iso supón moitos millóns de dólares ou euros. EEUU gasta 250.000 millóns de dólares en produtos farmacéuticos. Agora ben, unha porcentaxe moi elevada (74%) é para comprar produtos que teñen un prezo inflado, resultado de estar patentado. É dicir, que para compensar o que a industria farmacéutica define como custos de investigación, o estado permítelle durante varios anos ter un monopolio na venda do produto, inflando o seu prezo. Non hai, pois, mercado que valla. Segundo o sistema de patentes, o estado non permite que haxa mercado.

Esta práctica ocorre constantemente no mal chamado libre mercado. Bill Gates non existiría se non fose porque o estado deulle o monopolio de Windows, prohibindo alternativas. De aí, a enorme fortuna dun dos personaxes máis ricos do mundo. Non foi o mercado, senón o estado o que creou a Bill Gates (permitíndolle uns ingresos de 60.000 millóns ao ano, o cal non podería ser de non existir tal patente). Pois ben, os custos que supón para a cidadanía o sistema de patentes garantidas polo estado calcúlase que é ao redor dun 6,6% do PIB en EEUU (case a terceira parte dos ingresos ao estado federal). Recorden que en todo iso o mercado non ten nada que ver con iso. Estamos falando dun monopolio garantido polo estado.

Fronte a esta situación, comeza a cuestionarse a situación monopolista garantida polo estado. Así, Dean Baker, do Center for Economic and Policy Research de Wáshington (unha das mentes máis claras dentro da comunidade de economistas estadounidenses), propuxo que o estado sexa o que faga a investigación aplicada (que realiza a industria farmacéutica), ademais da básica (que realiza o goberno federal). Na investigación farmacéutica, o goberno federal realiza a metade de toda a investigación que se realiza en EEUU (nos seus centros de investigación sanitaria e, moi en especial, nos National Institutes of Health: NIH), centrándose en investigación básica (30.000 milloneas de dólares). Se fixese tamén a outra metade, que se centra en investigación aplicada (que agora fai a industria farmacéutica), entón poderían eliminarse todas as patentes, co cal, a sociedade e o estado aforraríanse enormes cantidades de diñeiro, permitindo ademais que o mercado funcionase na distribución do produto. A intervención pública permitiría entón o desenvolvemento do mercado, en lugar de obstaculizalo como agora, abaratando enormemente o produto. Así hoxe, un novo tratamento de cancro, consecuencia dun novo produto baseado na enxeñería xenética, costa 250.000 dólares ao ano, o cal exclúe en EEUU á maioría da poboación. Se non existise a patente (e o estado fixese a investigación) custaría só 200 dólares.

Agora ben, na UE isto non se pode facer, pois a UE prohibe que o estado interveña para eliminar as patentes, substituíndo á industria privada, que require o monopolio. Por iso é polo que o que termina facendo o sacrificio é o usuario. Por que non a industria farmacéutica? Pois a resposta é fácil de obter. Porque a industria farmacéutica é poderosísima. Así de claro. A cuestión non é mercado versus estado, senón ao servizo de quen está o estado. E cando se fai a petición de que "hai que apertarse o cinto" sempre se pensa nas clases populares como as que teñen que facer o sacrificio e nunca nos grandes grupos fácticos que exercen un enorme control sobre as institucións políticas. Ata cando durará esta situación?

Publicado por Vicenç Navarro na revista dixital SISTEMA, 30 de abril de 2010

Fonte: vnavarro.org

[*] Vicenç Navarro, naceu en Barcelona o 1937 e licenciouse en Medicina e Cirurxía pola Universidade de Barcelona en 1962. Exiliouse de España no mesmo ano pola súa loita anti-franquista, pasando por universidades de Suecia (Uppsala e Estocolmo), onde estudou Economía Política; Gran Bretaña (London School of Economics, Oxford e Edimburgo), onde estudou Políticas Públicas e Sociais; e EEUU (Johns Hopkins University), onde se doctoró en Políticas Públicas e Sociais o 1967. Alí tamén foi nomeado profesor e posteriormente catedrático de Políticas Sanitarias e Sociais, Políticas Públicas e Estudos Políticos desde o ano 1977 [Máis información na wikipedia].
______________________

A Crise, que se debería facer ?

Por Vicenç Navarro [*]

05.03.2010

O meu mestre Gunnar Myrdal adoitaba dicir que antes de tomar medidas macroeconómicas é aconsellable ser escéptico do que a sabedoría convencional nun país aconsella facer, e nunca aceptala sen máis. Frecuentemente -dicíame-, a sabedoría convencional está equivocada. E a situación actual é un exemplo diso. Hoxe, as autoridades financeiras e económicas da Unión Europea (desde o Banco Central Europeo ao Consello Europeo e á Comisión Europea) e as autoridades económicas do goberno español e do maior partido da oposición (así como do Banco de España, da patronal e da maioría dos medios de información e persuasión do país) alcanzaron un consenso en canto ás liñas xerais do que o estado español debería facer para saír da crise. Nin que dicir ten que hai diferenzas significativas entre os partidos con representatividade parlamentaria, así como entre o goberno español (cuxas últimas propostas teñen elementos positivos e outros moi positivos, pero tamén elementos bastante negativos e outros claramente insuficientes) e o partido da oposición (cuxas propostas inclúen unha serie de medidas sumamente negativas). Diferenzas, pois, existen. Pero, en cambio, tanto o goberno como o partido conservador coinciden no que constitúe a sabedoría convencional do establishment da UE. Todos eles indican que hai que reducir o déficit e a débeda pública que -segundo eles- están impedindo a recuperación económica. O problema con esta sabedoría convencional é que está profundamente equivocada. E ademais é fácil demostralo. Vexamos os datos.

O maior problema que ten a economía española non é nin o déficit nin a débeda pública; é o elevado desemprego. O mesmo en canto á Unión Europea, aínda cando o problema en España é ata maior, pois o desemprego é moi superior no noso país. Crerse que baixando o déficit e a débeda van reducir o desemprego é non entender cal foi a causa do enorme crecemento do desemprego. Non é o déficit o que creou o elevado desemprego senón ao revés, é o desemprego (e especialmente a retardación do crecemento económico que determinaron o crecemento do desemprego) o que creou o elevado déficit. En realidade, máis da metade do crecemento do déficit na maioría de países da Unión Europea débese á baixada de ingresos ao estado, consecuencia do descenso da actividade económica (ver o meu artigo "Os erros das políticas liberais" PÚBLICO 25.02.10). Non hai, pois, unha relación causal que explique o desemprego como consecuencia do aumento do déficit e da débeda pública. Baixar o déficit, e a débeda, non diminuirá o desemprego. Crerse o contrario é estar aínda imbuído da relixión liberal que impregna a sabedoría convencional. E falo de relixión porque se reproduce a base de fe en lugar de evidencia científica.

En realidade, ao diminuír o déficit crecerá o desemprego, empeorando aínda máis o problema. Isto é o que lle pasou ao Presidente Roosevelt no ano 1937, cando ao crerse que estaba xa remontando a economía, saíndo da Gran Depresión (consecuencia do gran gasto público), reduciu o déficit recortando o gasto público para reducir o déficit. A redución tivo un impacto inmediato: o desemprego creceu de novo (ver o meu artigo "Roosevelt versus Obama". SISTEMA, 24.07.09). E isto é o que ocorrerá na UE e en España. A redución do déficit atrasará a súa recuperación económica. Non hai volta de folla. A evidencia histórica é clara. Aqueles que din que axudará a que o desemprego baixe, teñen que explicar cal é o mecanismo polo que a baixada de déficit levará a unha maior ocupación.

A causa maior do desemprego na UE e en España, é o desenvolvemento das políticas liberais, que reduciu a capacidade adquisitiva das clases populares, que supliron (a fin de soster o seu estándar de vida) endebedándose. O colapso do mercado de crédito creou un enorme problema, cuxas consecuencias son o enorme desemprego. Pero, por outra arte, o enorme enriquecemento das rendas superiores non significou un aumento en investimentos produtivos, senón en actividades especulativas que crearon unha falsa riqueza. O centro de tales actividades foi o complexo bancario-inmobiliario, enormemente especulativo, que creou a burbulla inmobiliaria, que ao romper (pois estaba baseada nunha riqueza artificial, non real) colapsou o mercado crediticio, causa do problema económico cuxa consecuencia é o enorme desemprego.

Os datos están aí, e son fáciles de ver, a pesar do esforzo liberal, que traballa nos medios liberais 48 horas ao día, para indicar que o problema creouno o estado "que gasta demasiado", un gasto exuberante, que como dicía o gurú dos liberais, Sala i Martín, necesita ser disciplinado polos mercados financeiros (A VANGARDA. 17.02.10). Os que debesen estar máis disciplinados e máis regulados non eran os estados, senón os mercados, medidas ás que os liberais se opuxeron.

A falta de demanda por parte do sector privado require que sexa o sector público o que gaste, invista e cre emprego. En realidade, o mellor indicador de que a explicación que dan os liberais é errónea (atribuíndo a crise á exuberancia e gasto excesivo dos estados do Sur de Europa) é que tales estados son os que teñen o gasto público por habitante máis baixo da UE. Onde está a exuberancia pública? En realidade, como recoñecía nun momento de candor o mesmo Sala i Martín, o que os liberais están facendo é tomar como escusa a necesidade de salvar o euro para reducir aínda máis ao Estado. Tal autor escribiu que "a escusa de que Europa o requiría foi moi útil para facer as reformas" (A VANGARDA. 17.02.10), que naturalmente eran as reformas liberais. En realidade, a débeda pública española, tanto a existente agora como a que se prevé en dez anos, será menor que a da media da UE (e moito menor que en EEUU, Gran Bretaña e Xapón). Onde está, pois, o problema?

GASTO PÚBLICO COMO PARTE DA SOLUCIÓN

O que debería facerse é aumentar significativamente o gasto público, en investimentos que cren emprego, sendo unha delas nos servizos do estado do benestar talles como sanidade, servizos sociais, escolas de infancia, servizos domiciliarios, vivenda social e educación, entre outros, sectores que teñen menos emprego público que a media dos países da UE-15 (España ¬13.35% da poboación activa, UE-15 17.34% da poboación activa, en 2006). Existe un enorme déficit de emprego público social en España, do cal as elites políticas, mediáticas e económicas do país non son plenamente conscientes, ao non utilizar os servizos públicos. Por certo, gasto público social non é só pensións e gastos en cobertura de desemprego. Cando o goberno Zapatero indica que as súas políticas manteñen o gasto social, ignora que o gasto público social inclúe non só as transferencias (seguro de desemprego), senón tamén os servizos públicos do estado do benestar que están sendo recortados ao reducirse as achegas do goberno central ás CCAA, que son as que xestionan tales servizos. Non é certo, pois, que o gasto social non se estea reducindo. Estase reducindo, e moito. E iso é negativo, non só para a calidade de vida das clases populares (que son as que utilizan tales servizos), senón tamén para que se produza o crecemento económico e a creación de emprego.

Tal expansión do gasto público debese facerse mediante un aumento dos impostos directos, aumentando a progresividad fiscal. O incremento dos impostos dos sectores podentes da poboación (que aforran máis que consomen), con investimento dos fondos así recadados nas clases populares (que consomen máis que aforran), é non só un elemento de equidad, senón tamén de eficiencia económica. Crerse que o mellor xeito de estimular a economía -como os liberais sosteñen- é baixar os impostos, é descoñecer a enorme evidencia que mostra o errónea que é esta suposición. Baixar os impostos agora significaría para as rendas superiores un aumento do aforro (que é precisamente o que non queremos) e para as rendas medias e inferiores, unha redución das súas débedas, pois utilizarían o diñeiro -resultado da redución dos seus impostos- para pagar as súas débedas. En ningún caso aumentaría significativamente o consumo, que é precisamente o que se necesita, pronto e rápido. A economía necesita un crecemento rápido da demanda, o cal conséguese mediante o gasto público orientado cara ás clases populares -creando emprego-, que son as que consomen máis e aforran menos.

Un goberno socialdemócrata debería ser sensible a este cambio de rumbo, pois a continuación das súas políticas de apaciguamiento dos mercados especulativos, reducindo o gasto público é, ademais de erróneo, politicamente suicida: significaralle un elevado custo político que o país non pode permitirse. A vitoria do maior partido da oposición significaría o retroceso máis grande que vexamos, non só na dimensión social senón tamén na económica. As súas políticas danarían enormemente a calidade de vida das clases populares. A evidencia diso é abafadora. O país non pode aguantar unha vitoria do PP. Pero o goberno estivo facilitando esta vitoria, esquecendo que pasou coa socialdemocracia alemá cando levou a cabo as reformas liberais que agora propón o goberno español. Aquel partido pasou de ser o maior partido socialdemócrata europeo a ser un partido cuxo estado minoritario compite con outros tres partidos. España necesita un goberno autenticamente socialdemócrata, aliado cos partidos que están á súa esquerda, que deberían ter maior peso político, e aos que hoxe se lles nega por un sistema electoral que lles prexudica. Pero, pola vía que se segue, nunca se chegará a iso.

Fonte: fundacionsistema.com

[*] Vicenç Navarro, catedrático da Universidade John Hopkins de Estados Unidos e da Pompeu Fabra de Barcelona e un dos máis recoñecidos expertos do mundo en materia de políticas públicas.
http://www.vnavarro.org/

___________________

Un libro moi interesante acaba de publicar ATTAC baixo o título "Están en perigo as pensións públicas?"

Trata-se de explicar do xeito máis claro posíbel que hai detrás dos argumentos que avogan por debilitar as pensións públicas e por privatizalas. Os argumentos, as claves do asunto, as intencións do Capital, ... as razóns ao descuberto. Non pasar sen ler este interesante libro ao alcance de todas e todos.

• As preguntas que tod@s nos facemos.
• As respostas que sempre nos ocultan.

Escrito conxuntamente por Vicenç Navarro, Juan Torres e Alberto Garzón.

Segundo Ricardo García Zaldívar -Coordinador do Consello Científico de ATTAC España- "O novo libro está dedicado a combater o discurso neoliberal que pretende debilitar cada vez máis as pensións públicas co fin de que os bancos e entidades financeiras dispoñan para o seu beneficio do aforro dos traballadores.  -  Con linguaxe clara e sinxelo e co máximo afán divulgativo, o libro desmonta todos e cada un dos argumentos que se adoitan dar para iso e demostra que carecen de lóxica e rigor científico. E ademais, propón vías para que o sistema público de pensións contribúa ao benestar social con suficiencia e seguridade".

Podede-se conseguir o libro, en español, impreso en ATTAC ao prezo de 3 euros ou de balde, en formato -pdf-

Para descargar o libro de balde en formato -pdf-, ao memos está en dous servidores:

• http://www.altereconomia.org/web/NavarroTorresGarzon_Pensiones.pdf
  
  
• http://www.vnavarro.org/wp-content/uploads/2010/03/navarrotorresgarzon_pensiones.pdf

Pode-se ler online en scribd:

• http://www.scribd.com/full/27739006?access_key=key-jydhk73u2fcds25mnm6

En formato impreso:

Os libros en formato impreso pódense conseguir a un custo de tres euros de varias formas. A partir de 10 unidades, serán enviados contra reembolso por correo postal a petición dos interesados, para o que hai que mandar unha mensaxe a Inmaculada (inmoco@hotmail.com) quen atenderá todas as demandas. Tamén é posible obter exemplares soltos da publicación nalgunhas librerías.

Os autores:

• Vicenç Navarro, catedrático da Universidade John Hopkins de Estados Unidos e da Pompeu Fabra de Barcelona e un dos máis recoñecidos expertos do mundo en materia de políticas públicas.
  http://www.vnavarro.org/
  
  
• Juan Torres López, catedrático de Economía na Universidade de Sevilla e autor da crise financeira. Guía para entendela e explicala, tamén editado por ATTAC e do que se difundiron ducias de miles de copias pola rede.
  http://juantorreslopez.com/
  
  
• Alberto Garzón, licenciado en Ciencias Económicas e un dos principais impulsores do novo movemento de novos economistas críticos. Os tres son membros do Consello Científico de ATTAC España.
  http://agarzon.net

____________________

A necesidade de cambio na política económica do goberno español

Fernández Sixto, Juan - Monturas (FE)
-jefernandez@navantia.es-
17 de abril de 2009 13:53

Publicado na revista dixital SISTEMA, 13 de abril de 2009

Este artigo analiza a evolución do gasto público social por habitante (un bo indicador do nivel de desenvolvemento social) en España durante o período 1993-2008 mostrando que, en termos comparativos con outros países da Unión Europea dos Quince, tal gasto creceu menos que a media da UE, e iso debido a unhas políticas de austeridade de gasto público iniciadas polo Sr. Solbes en 1993 e seguidas polo Sr. Intre de 1996 a 2004, reflectindo unha postura liberal que atrasou o desenvolvemento das transferencias e servizos públicos do estado do benestar, xestionados estes últimos polas CC.AA. Tal atraso corrixiuse en certo xeito no período 2004-2008, aínda que non tanto como podía (e debía) facerse, debido á resistencia mostrada polo Sr. Solbes ao maior incremento de gasto público, que lle inhabilitou ao responder á crise financeira e económica actual. Esta require economías keynesianas en lugar das socioliberales que definiron as políticas económicas e fiscais de España desde o ano 1993.

Por Vicenç Navarro

O cambio na dirección da política económica do goberno co cesamento do Ministro Pedro Solbes debe significar o fin dun período de austeridade de gasto público social que se iniciou en España no ano 1993 cando o Sr. Solbes foi nomeado Ministro de Economía e Facenda polo entón Presidente do Goberno Socialista, o Sr. Felipe González. Baixo a súa dirección e tutela iniciáronse entón unhas políticas de gran austeridade de gasto público incluíndo gasto público social, reducíndose tal gasto dun xeito moi notable no período 1993-1995 (ver a evolución do gasto público social por habitante dos países da Unión Europea dos Quince en Navarro, V. e Reynolds, J. "A Protección Social de España no contexto da Unión Europea" en Navarro, V. (coord). A situación Social en España. Vol. II. 2007, pp 35-151). Ao comezo do período cando foi nomeado Ministro de Economía, o gasto público social por habitante era de 3.039 euros estandarizados (é dicir euros cuxo valor adquisitivo foi modificado parar facer homologable o seu poder de compra en países de nivel de vida distintos). Tal gasto era o menor da UE-15 naquel ano. Durante o seu mandato, tal gasto baixou ata máis, a 3.015 euros en 1994 e a 2.931 en 1995, sendo o único país da Unión Europea (UE) que viu baixar o seu gasto público social por habitante durante aquel período. Posto que o gasto público social por habitante da media dos países da UE-15 continuou subindo, o déficit de gasto público social de España coa UE-15 aumentou considerablemente, pasando de 1.636 euros estandarizados por habitante a 2.052 euros. Tal redución do gasto público social (a maior da UE-15) fíxose co apoio da dereita catalá, CIU, e co propósito de transferir fondos das áreas sociais á redución do déficit do orzamento do Estado, a fin de equilibrar as contas, tal como esixía o Tratado de Maastrich.

Tal redución do déficit do orzamento do Estado podería haberse feito doutro xeito, aumentando os impostos en lugar de diminuír o gasto público (tal como fixérono varios países europeos). Pedro Solbes, con todo, non foi favorable a esta política pública. Antes ao contrario, indicou en varias ocasións, cando máis tarde foi Comisario de Asuntos Económicos e Monetarios da UE, que era un erro expandir o gasto público nos países da UE-15, salientando no seu lugar a baixada de impostos como a medida máis adecuada para estimular o crecemento económico. Por iso é polo que durante o seu mandato na UE, o crecemento do gasto público social diminuíu notablemente na maioría de países da UE-15, en resposta ao mandato de que os países equilibrasen as súas contas do Estado á conta de reducir o gasto público ou frear o seu crecemento. Isto foi o que ocorreu en España, baixo a dirección do Ministro Rodrigo Rato do goberno PP, o que determinou unha deterioración dos servizos públicos, que mobilizou varias protestas populares, sendo iso a causa de que o PSOE comprometésese no seu programa electoral do 2004 a converxer no gasto público social por habitante coa media da UE-15. Tal proposta xa se fixo nas primarias do PSOE do ano 2000 polo candidato Borrell, e foi incorporada máis tarde pola dirección do PSOE ao seu programa electoral.

O nomeamento de Solbes como Ministro de Economía, con todo, dificultou o desenvolvemento de tal promesa. O mundo financeiro e bancario, atemorizado das propostas contidas no programa do PSOE, respiro relaxado cando Zapatero nomeou a Solbes Ministro de Economía e Facenda. O Sr. Rajoy definiuno como o único Ministro "con sentido común", ao cal El País engadiu nunha editorial "con garantía de serenidade". En realidade, a maioría dos medios de información (a maioría dos cales están imbuídos dunha cultura económica liberal) o canonizaron presentándoo como a voz da respetabilidad e responsabilidade que frearía as peticións percibidas polo establishment financeiro e empresarial como excesivamente radicais incluídas no programa electoral do PSOE. Nin que dicir ten que o Sr. Solbes non participara no deseño do programa económico do PSOE e atopouse no programa do goberno con aquel compromiso de converxer co gasto público social per cápita, co cal el non estaba de acordo. Por iso é polo que tal compromiso non se realizase. En realidade, Pedro Solbes nunhas declaracións a El País (22-07-07) sinalaba que a medida da cal el estaba máis orgulloso era "a de non aumentar o gasto público en España durante o seu mandato". Esta declaración facíaa un Ministro dun goberno socialista no país co gasto público, incluíndo o gasto público social, máis baixo da UE-15. España cuxo PIB per cápita era o 94% da media da UE-15, tiña (cando Solbes fixo tal declaración) un gasto público social que era só o 68% da media da UE-15. España era (e continúa sendo) un xigante económico con pés sociais de barro. As dereitas, por certo, estaban pedindo unha baixada de tal gasto, o cal empeoraría aínda máis o déficit de gasto público (incluíndo o gasto público social) de España na UE-15. No famoso debate televisivo nas últimas eleccións lexislativas, as alternativas presentadas foron manter o gasto público (Solbes, PSOE) versus reducilo (Pizarro, PP). O que se requiría, con todo, era subilo. O que o goberno socialista necesitaba non era un equipo económico socioliberal, senón un equipo socialdemócrata keynesiano. Con todo, tales economistas foron marxinados. O Presidente Zapatero rodeouse na Moncloa de asesores económicos liberais, como Miguel de Sebastián e David Taguas (ver as miñas críticas ás posturas liberais que tales economistas sustentan no meu libro "O subdesarrollo social de España. Causas e consecuencias". Editorial Anagrama. 2008) que non consideraban urxente ou necesario seguir políticas keynesianas en España ou en Europa.

Por sorte, as políticas de gasto público dun goberno non as deseña só o Ministro de Economía e Facenda. Calquera goberno está suxeito a grandes presións e o goberno socialista non foi unha excepción. As bases daquel partido, os sindicatos, os movementos sociais e os partidos de esquerda (e moi en especial EU-ICV.EA e ERC) presionaron para que aumentase o gasto, que si aumentou significativamente (ao ser estes partidos, partidos preferentes nas alianzas do PSOE durante aquel período), pero o continuo freo do equipo económico do goberno, dirixido por Solbes, evitou que tal crecemento fose maior na súa converxencia co gasto público social por habitante. Esta resistencia de Solbes levou a serios conflitos coas CC.AA. e moi en especial en Cataluña (gobernada por unha colección de partidos de esquerdas) pois eran estas, as CC.AA., as que sufriron máis os enormes déficits sociais ao ser elas as responsables da maioría de servizos e transferencias do estado do benestar español (excepto a Seguridade Social).

Esta mesma resistencia a aumentar o gasto público dificultou seriamente a urxente e necesaria resposta á crise para a cal necesítanse políticas keynesianas que inclúan unha notable expansión do gasto público. En realidade, o que o goberno socialista debese facer é o que o goberno Demócrata está facendo en EE.UU., é dicir, utilizar a crise como unha excelente ocasión para facer cambios, difíciles de realizar en situación normal, sen crise. O Presidente Obama está aumentando o gasto público enormemente, investindo en infraestruturas, en estimular novas industrias e en expandir o estado do benestar, pagándoo co aumento dos impostos aos máis ricos (que ingresan máis de 250.000 dólares ao ano), anulando tamén gran número de exencións fiscais, e cun crecemento do déficit fiscal que alcanza o 12% do PIB. Estas políticas explican a súa enorme popularidade. Nin que dicir ten que hai tamén moitas áreas de tales políticas domésticas levadas a cabo polo goberno federal que son criticables (véxase o meu blog www.vnavarro.org, sección EE.UU.). Pero a dirección do cambio tomada pola Administración Obama en política doméstica (en resposta ás enormes presións populares lideradas polos sindicatos e polos movementos sociais daquel país, que ata en ocasións desborda ao Presidente Obama) é progresista. O Presidente Zapatero, que parece admirar a Obama, podería tomar como punto de referencia a este último nas áreas que sinalei. Iso requiriría un movemento máis á esquerda do equipo económico do seu goberno.

Unha última observación. Rogaría que os lectores que estivesen de acordo coas posturas reflectidas neste artigo, e coa miña recomendación de que o goberno español desenvolva políticas expansivas de gasto público (moito máis acentuadas que as que realizou ata agora) como xeito de facilitar a necesaria resposta á crise actual, distribúa ao máximo este artigo.

Vicenç Navarro é catedrático de Políticas Públicas. Universidade Pompeu Fabra

http://www.vnavarro.org/
_____________________