Entrevista ao profesor Navarro sobre o pacto PSOE-PP, para constitucionalizar o límite do gasto público

Por Vicenç Navarro López [*]

28.08.2011

O blogue do profesor Navarro publica unha entrevista realizada pola Asocicación de Estudantes Progresistas de Cataluña sobre a proposta pactada polo goberno Zapatero co PP de limitar o gasto público. 26 de agosto de 2011

Por que considera vostede a medida proposta polo Presidente Zapatero, medida que parece contar co apoio do Partido Popular, como negativa? O argumento que utilizan os proponentes de tal medida é que un estado non debe gastar por encima das súas posibilidades. E de aí deducen a necesidade de impedirllo.

O estado español non gasta por encima das súas posibilidades. Antes ao contrario, os datos mostran que o gasto público por habitante de España está moi por baixo de tales posibilidades. En realidade, é o máis baixo da UE-15. Os datos mostran que non é certo que exista un malgasto de gasto público e que haxa que frealo. A maioría do gasto público é gasto público social, é dicir, gasto en transferencias públicas como pensións e servizos públicos do Estado do Benestar como sanidade, educación, servizos domiciliarios ás persoas con dependencia, escolas de infancia, servizos sociais, axudas ás familias, e outros servizos que teñen unha enorme importancia en determinar o benestar e calidade de vida da cidadanía. O gasto público social, que cobre estas diferentes dimensións do estado do benestar español, é moi baixo, moi por baixo do que lle corresponde polo nivel de riqueza do país.

Pero o Estado está en déficit. Non é iso un indicador de que se gasta demasiado?

Non. O déficit público non é un bo indicador de que o Estado gaste demasiado. No déficit mídense dúas dimensións. Unha é o gasto. Pero a outra dimensión son os ingresos. Canto diñeiro un Estado ingresa nas súas arcas determina tamén o tamaño do déficit público. E aí radica o problema. Non é que en España o gasto sexa demasiado grande. O que ocorre é que os ingresos ao Estado son demasiado baixos. Representa só o 32% do PIB, moito máis baixo que a media dos países da UE-15, que é o 44%. En Suecia, o país que ten o estado desenvolvido máis avanzado da UE-15, a porcentaxe é 54% do PIB.

E porque é tan baixo? Débese iso a que os impostos sexan moi baixos?

A categoría de impostos é moi ampla. Para responder á súa pregunta hai que coñecer e ser conscientes de quen paga impostos e que tipo de impostos. En España, a maioría da cidadanía que traballa e que está en nómina xa paga impostos (sobre a renda), en cantidades que, proporcionalmente, son comparables ás dos seus homólogos na media da UE-15. Fíxese que o traballador de manufactúraa, por exemplo, xa paga en impostos unha porcentaxe que é aproximadamente o 74% dos impostos que pagan nada menos que os seus homólogos en Suecia, o país onde os impostos son máis elevados. Non pode, polo tanto, dicirse que a maioría de españois non pagan suficientes impostos.

A gran diferenza en España coa media da UE-15 é, con todo, nas rendas superiores, nas grandes empresas e na banca. Aí si que a diferenza entre o que pagan estes colectivos en España e o que pagan os seus homólogos na media da UE-15 é moi substancial. O 1% da poboación de renda superior de España paga só o 20% do que pagan os seus homólogos en Suecia.

Pero se nos di polas autoridades fiscais que o nivel de progresividad fiscal nos impostos sobre a renda en España é semellante ao resto da UE.

Non é certo. Pero ata máis importante que as diferenzas nominais son as diferenzas reais, é dicir, o que en realidade tributan. As deducións e a fraude fiscal están moi estendidos nestes sectores. O sindicato dos Inspectores de Facenda do Ministerio publicou recentemente un informe que mostra claramente o grao de regresividad da carga fiscal. As grandes empresas pagan moito menos que as medianas e pequenas empresas, e as rendas superiores pagan unhas porcentaxes menores que a maioría da cidadanía. E as rendas derivadas do capital tributan na práctica só o 10%, moito menos que a media do que pagan as rendas do traballo (entre un 28% e un 32%)

Entón non é certo que non existan recursos. Parece, pois, que si existen. Que pasa?

Que o Estado non os recolle. Non ten a vontade política de enfrontarse con estes grupos de presión e con estes colectivos. O problema da débeda pública non é un problema económico ou fiscal. É un problema político.

Non é certo, pois, que nos esteamos gastando máis do que temos.

Non. Non é certo. E ademais é fácil de demostralo. O PIB per cápita de España xa é o 94% da media da UE-15, pero en cambio o gasto público social por habitante é só o 74% da media. Se fose o 94%, o Estado tería 66.000 millóns de euros máis. Outro dato, se España tivese a mesma política fiscal que Suecia, o Estado ingresaría 200.000 millóns de euros máis dos que ingresa.

Outro argumento que se utiliza é que outros países constitucionalizaron o límite de gasto. Parece que esta proposta estase xeneralizando na maioría de países dos dous lados do Atlántico. En EEUU, os estados, por exemplo, teñen que ter os seus orzamentos en equilibrio. Por que non España?

En primeiro lugar non é certo que todos os países teñan escrito na súa Constitución tal proposta. Ao revés, só Alemaña teno. Está gobernada por unha coalición conservadora-liberal, que aprobou no seu Parlamento tal proposta. Hoxe a Unión Europea está gobernada polas dereitas e quere impor estas medidas a todos os estados membros da UE a fin de reducir a dimensión social da UE. En EEUU tal proposta de constitucionalizar un límite de gasto estaa facendo o Partido Republicano, controlado polo Tea Party, que é unha formación de ultraderecha.

Pero en EEUU, aos Estados non se lles permite ter un déficit.

Aos Estados de EEUU non se lles permite ter déficits en gastos correntes, pero si que se lles permite endebedarse en investimentos. Aquí na UE non se fan estas distincións. Todo o gasto público ponse baixo a mesma categoría.

Pero moito máis importante que isto é que os estados de EEUU son estados dun sistema federal que se que ten déficit público. Hoxe, por exemplo, é o 8,9% do PIB, máis alto que o que ten España. E existe neste estado federal un Banco Central, o Federal Reserve Board, que compra débeda pública dos estados, imprimindo diñeiro que transfire aos estados. Na UE, o Banco Central ten prohibido comprar débeda pública e prover liquidez aos bancos privados, pero non aos Estados. Por iso é polo que os Estados da Eurozona sexan moi vulnerables á especulación dos mercados financeiros, pois non teñen ferramentas para defenderse Iso non ocorre en EEUU. O Estado federal asiches aos estados. California ten unha débeda semellante a Grecia, e con todo, a situación daquel estado non é comparable á de Grecia ou España, debido á existencia do goberno federal que a axuda.

Como é que se fai esta proposta de limitar o gasto agora?

Esta proposta foi unha constante nas propostas da dereita española, que sempre intentou reducir o Estado e a protección social para debilitar ao mundo do traballo. Xorde da percepción equivocada de que o Estado creceu demasiado e é responsable da crise actual. Así o dixo o Sr. Rajoy, presidente do partido Popular, en moitas ocasións. Escríbase como se escriba a proposta final pactada entre Zapatero e Rajoy, o obxectivo central de tales reformas é reducir o rol do Estado. Por iso é polo que sexa hoxe a bandeira das dereitas neoliberais en todas partes.

Pero en España estaa propondo un goberno socialista.

En España, o que fixo primeiro esta proposta foi o Sr. Rajoy, Presidente dunha coalición conservadora-neoliberal, cuxo liderado é moi próximo ao pensamento do Partido Republicano, hoxe controlado polo Tea Party. A dereita en España e na Unión Europea foise radicalizando, invadindo o terreo da ultraderecha. Isto está moi claro nas áreas de política económica. A diferenza entre, por exemplo, o Chanceler Kohl, e Angela Merkel, é enorme.

En canto ao PSOE, este é un partido de centroesquerda, cuxas bases electorais están máis á esquerda que a súa dirección, sobre todo do seu equipo económico, o cal ten claramente unha orientación neoliberal. O gran erro do presidente Zapatero foi a elección dos seus asesores económicos, a maioría moi próximos á banca ou á gran patronal. Moitos deles proceden destes grupos e volven integrarse neles cando deixan o poder, tal como ocorre en EEUU. Hai unha porta giratoria entre os poderes económicos e financeiros e os asesores económicos do goberno. Ocorre tamén nos gobernos conservadores do PP, pero se nota menos porque é o que un xa espera dun goberno de dereitas. É máis rechamante, con todo, nun goberno de centroesquerda, e naturalmente, máis preocupante. Todos os membros do equipo económico, xa sexan no Ministerio de Economía, xa sexan na Moncloa, compartiron unha ideoloxía neoliberal que domina a cultura económica no noso país. Recorde a famosa frase do Ministro Solbes, que indicou "que a medida da cal el estaba máis orgulloso era o de non aumentar o gasto público en España", dito por un Ministro dun goberno socialista, no país que tiña, e continúa tendo, o gasto público, incluíndo o gasto público social, máis baixo da Unión Europea. Por iso é polo que o Sr. Rajoy dixese que era o único Ministro do goberno Zapatero que el aprobaba. E agora, vemos como Rajoy apoia a proposta de limitar o gasto público, acentuando e proclamando que el foi o que a propuxo, e moi orgulloso diso.

E como explica que o goberno Zapatero faga esta proposta?

Dise moito que debido á presión dos mercados financeiros. E é máis que probable que o gobernador do Banco Central Europeo puxéselle ao goberno español esta medida como condición de que o BCE comprase débeda pública. Agora ben, non hai que esquecer ou ignorar que a maior preocupación que estes mercados están expresando hoxe non é o tamaño do déficit, senón o estancamento da economía. A falta de crecemento económico é o maior problema que existe en España e en Europa. Crerse que a redución do déficit e o límite do gasto público estimulará o crecemento económico -que é o que o pensamento neoliberal asume- é permitir que o dogma tome prioridade sobre os datos empíricos e o coñecemento histórico. Nunca antes no mundo remontouse unha Gran Recesión ou Depresión sen un aumento significativo do gasto público. E existe agora unha clara relación entre recortes de gasto público e caída de novo na recesión. O caso de Grecia é o máis claro, pero non o único.

Entón, cre vostede que hai máis no que ocorre que a famosa "presión dos mercados"?

O que están facendo as dereitas é utilizar o argumento de "a presión dos mercados" para conseguir o que sempre desexaron, é dicir, o descenso dos salarios e da protección social e a privatización do Estado do Benestar. Non ignoren que o liderado da avalancha neoliberal ofréceo a banca que sempre desexou a privatización da Seguridade Social e dos servizos públicos do Estado do Benestar, desde a sanidade á educación. Por iso é polo que sexa incoherente que un goberno socialista acepte como súa tal proposta.

Vostede xa predixera que iso ocorrería

Así é. Non hai plena conciencia en grandes sectores da intelectualidade española do sesgado cara á dereita que está o Estado español, resultado do dominio que as forzas conservadoras, herdeiras do franquismo, tiveron no proceso da transición. Fíxese o que estivo ocorrendo estes días. O goberno español foi o primeiro en seguir as instrucións de Merkel e Sarkozy e pedir a inclusión da limitación do gasto público na súa Constitución. Non hai ningún outro país que o fixo. Como noutras ocasións, o Estado español é o discípulo máis avantaxado da ortodoxia neoliberal. E, por outra banda, é o último país en considerar o aumento dos impostos dos ricos e súper ricos como xeito de reducir o déficit. Por fin estano considerando cando todos os demais xa o fixeron. Ata David Cameron e Silvio Berlusconi fixérono. E aquí, Elena Salgado dixo fai só unhas semanas que consideraba tal medida innecesaria. Hoxe propona porque outros o fan.

Mentres, promóvese a mensaxe de que o sector público está hipertrofiado

Como xa lle dixen anteriormente, os datos mostran que, ao revés, está moi pouco desenvolvido. Insisto en que o gasto público social por habitante é o máis baixo da UE-15. España está á cola da Europa Social. Os datos están aí para todo o que queira velos (vnavarro.org).

En realidade, o feito de que o debate se centre na redución o déficit en lugar dunha reforma fiscal progresiva que aumente os ingresos ao estado é, en si, o mellor indicador do poder dos grupos e clases dominantes en España e en Europa.

Para rematar, que lle parece a proposta que acaba de saír na prensa de que se aprobará por Lei que o máximo déficit tolerable sexa o 0.4% do PIB?

Como ben documenta David Lizoain na súa web (lizoain.tumblr.com), e que eu puxen no meu blogue (vnavarro.org), ningún dos maiores países da Unión Europea tivo ese déficit nos últimos vinte anos. Paréceme dun dogmatismo que raia no irreal, que se esixa este déficit que imposibilita calquera política fiscal. É o triunfo do dogma neoliberal que alcanza dimensións totalmente irreais.

Fonte: http://www.vnavarro.org/?p=6101

[*] Vicenç Navarro, naceu en Barcelona o 1937 e licenciouse en Medicina e Cirurxía pola Universidade de Barcelona en 1962. Exiliouse de España no mesmo ano pola súa loita anti-franquista, pasando por universidades de Suecia (Uppsala e Estocolmo), onde estudou Economía Política; Gran Bretaña (London School of Economics, Oxford e Edimburgo), onde estudou Políticas Públicas e Sociais; e EEUU (Johns Hopkins University), onde se doctoró en Políticas Públicas e Sociais o 1967. Alí tamén foi nomeado profesor e posteriormente catedrático de Políticas Sanitarias e Sociais, Políticas Públicas e Estudos Políticos desde o ano 1977 [Máis información na wikipedia].

Sobre este asunto pode-se acceder a máis información no propio blogue do profesor Navarro.

Blogue Persoal: vnavarro.org
___________________