A necesidade de cambio na política económica do goberno español

Fernández Sixto, Juan - Monturas (FE)
-jefernandez@navantia.es-
17 de abril de 2009 13:53

Publicado na revista dixital SISTEMA, 13 de abril de 2009

Este artigo analiza a evolución do gasto público social por habitante (un bo indicador do nivel de desenvolvemento social) en España durante o período 1993-2008 mostrando que, en termos comparativos con outros países da Unión Europea dos Quince, tal gasto creceu menos que a media da UE, e iso debido a unhas políticas de austeridade de gasto público iniciadas polo Sr. Solbes en 1993 e seguidas polo Sr. Intre de 1996 a 2004, reflectindo unha postura liberal que atrasou o desenvolvemento das transferencias e servizos públicos do estado do benestar, xestionados estes últimos polas CC.AA. Tal atraso corrixiuse en certo xeito no período 2004-2008, aínda que non tanto como podía (e debía) facerse, debido á resistencia mostrada polo Sr. Solbes ao maior incremento de gasto público, que lle inhabilitou ao responder á crise financeira e económica actual. Esta require economías keynesianas en lugar das socioliberales que definiron as políticas económicas e fiscais de España desde o ano 1993.

Por Vicenç Navarro

O cambio na dirección da política económica do goberno co cesamento do Ministro Pedro Solbes debe significar o fin dun período de austeridade de gasto público social que se iniciou en España no ano 1993 cando o Sr. Solbes foi nomeado Ministro de Economía e Facenda polo entón Presidente do Goberno Socialista, o Sr. Felipe González. Baixo a súa dirección e tutela iniciáronse entón unhas políticas de gran austeridade de gasto público incluíndo gasto público social, reducíndose tal gasto dun xeito moi notable no período 1993-1995 (ver a evolución do gasto público social por habitante dos países da Unión Europea dos Quince en Navarro, V. e Reynolds, J. "A Protección Social de España no contexto da Unión Europea" en Navarro, V. (coord). A situación Social en España. Vol. II. 2007, pp 35-151). Ao comezo do período cando foi nomeado Ministro de Economía, o gasto público social por habitante era de 3.039 euros estandarizados (é dicir euros cuxo valor adquisitivo foi modificado parar facer homologable o seu poder de compra en países de nivel de vida distintos). Tal gasto era o menor da UE-15 naquel ano. Durante o seu mandato, tal gasto baixou ata máis, a 3.015 euros en 1994 e a 2.931 en 1995, sendo o único país da Unión Europea (UE) que viu baixar o seu gasto público social por habitante durante aquel período. Posto que o gasto público social por habitante da media dos países da UE-15 continuou subindo, o déficit de gasto público social de España coa UE-15 aumentou considerablemente, pasando de 1.636 euros estandarizados por habitante a 2.052 euros. Tal redución do gasto público social (a maior da UE-15) fíxose co apoio da dereita catalá, CIU, e co propósito de transferir fondos das áreas sociais á redución do déficit do orzamento do Estado, a fin de equilibrar as contas, tal como esixía o Tratado de Maastrich.

Tal redución do déficit do orzamento do Estado podería haberse feito doutro xeito, aumentando os impostos en lugar de diminuír o gasto público (tal como fixérono varios países europeos). Pedro Solbes, con todo, non foi favorable a esta política pública. Antes ao contrario, indicou en varias ocasións, cando máis tarde foi Comisario de Asuntos Económicos e Monetarios da UE, que era un erro expandir o gasto público nos países da UE-15, salientando no seu lugar a baixada de impostos como a medida máis adecuada para estimular o crecemento económico. Por iso é polo que durante o seu mandato na UE, o crecemento do gasto público social diminuíu notablemente na maioría de países da UE-15, en resposta ao mandato de que os países equilibrasen as súas contas do Estado á conta de reducir o gasto público ou frear o seu crecemento. Isto foi o que ocorreu en España, baixo a dirección do Ministro Rodrigo Rato do goberno PP, o que determinou unha deterioración dos servizos públicos, que mobilizou varias protestas populares, sendo iso a causa de que o PSOE comprometésese no seu programa electoral do 2004 a converxer no gasto público social por habitante coa media da UE-15. Tal proposta xa se fixo nas primarias do PSOE do ano 2000 polo candidato Borrell, e foi incorporada máis tarde pola dirección do PSOE ao seu programa electoral.

O nomeamento de Solbes como Ministro de Economía, con todo, dificultou o desenvolvemento de tal promesa. O mundo financeiro e bancario, atemorizado das propostas contidas no programa do PSOE, respiro relaxado cando Zapatero nomeou a Solbes Ministro de Economía e Facenda. O Sr. Rajoy definiuno como o único Ministro "con sentido común", ao cal El País engadiu nunha editorial "con garantía de serenidade". En realidade, a maioría dos medios de información (a maioría dos cales están imbuídos dunha cultura económica liberal) o canonizaron presentándoo como a voz da respetabilidad e responsabilidade que frearía as peticións percibidas polo establishment financeiro e empresarial como excesivamente radicais incluídas no programa electoral do PSOE. Nin que dicir ten que o Sr. Solbes non participara no deseño do programa económico do PSOE e atopouse no programa do goberno con aquel compromiso de converxer co gasto público social per cápita, co cal el non estaba de acordo. Por iso é polo que tal compromiso non se realizase. En realidade, Pedro Solbes nunhas declaracións a El País (22-07-07) sinalaba que a medida da cal el estaba máis orgulloso era "a de non aumentar o gasto público en España durante o seu mandato". Esta declaración facíaa un Ministro dun goberno socialista no país co gasto público, incluíndo o gasto público social, máis baixo da UE-15. España cuxo PIB per cápita era o 94% da media da UE-15, tiña (cando Solbes fixo tal declaración) un gasto público social que era só o 68% da media da UE-15. España era (e continúa sendo) un xigante económico con pés sociais de barro. As dereitas, por certo, estaban pedindo unha baixada de tal gasto, o cal empeoraría aínda máis o déficit de gasto público (incluíndo o gasto público social) de España na UE-15. No famoso debate televisivo nas últimas eleccións lexislativas, as alternativas presentadas foron manter o gasto público (Solbes, PSOE) versus reducilo (Pizarro, PP). O que se requiría, con todo, era subilo. O que o goberno socialista necesitaba non era un equipo económico socioliberal, senón un equipo socialdemócrata keynesiano. Con todo, tales economistas foron marxinados. O Presidente Zapatero rodeouse na Moncloa de asesores económicos liberais, como Miguel de Sebastián e David Taguas (ver as miñas críticas ás posturas liberais que tales economistas sustentan no meu libro "O subdesarrollo social de España. Causas e consecuencias". Editorial Anagrama. 2008) que non consideraban urxente ou necesario seguir políticas keynesianas en España ou en Europa.

Por sorte, as políticas de gasto público dun goberno non as deseña só o Ministro de Economía e Facenda. Calquera goberno está suxeito a grandes presións e o goberno socialista non foi unha excepción. As bases daquel partido, os sindicatos, os movementos sociais e os partidos de esquerda (e moi en especial EU-ICV.EA e ERC) presionaron para que aumentase o gasto, que si aumentou significativamente (ao ser estes partidos, partidos preferentes nas alianzas do PSOE durante aquel período), pero o continuo freo do equipo económico do goberno, dirixido por Solbes, evitou que tal crecemento fose maior na súa converxencia co gasto público social por habitante. Esta resistencia de Solbes levou a serios conflitos coas CC.AA. e moi en especial en Cataluña (gobernada por unha colección de partidos de esquerdas) pois eran estas, as CC.AA., as que sufriron máis os enormes déficits sociais ao ser elas as responsables da maioría de servizos e transferencias do estado do benestar español (excepto a Seguridade Social).

Esta mesma resistencia a aumentar o gasto público dificultou seriamente a urxente e necesaria resposta á crise para a cal necesítanse políticas keynesianas que inclúan unha notable expansión do gasto público. En realidade, o que o goberno socialista debese facer é o que o goberno Demócrata está facendo en EE.UU., é dicir, utilizar a crise como unha excelente ocasión para facer cambios, difíciles de realizar en situación normal, sen crise. O Presidente Obama está aumentando o gasto público enormemente, investindo en infraestruturas, en estimular novas industrias e en expandir o estado do benestar, pagándoo co aumento dos impostos aos máis ricos (que ingresan máis de 250.000 dólares ao ano), anulando tamén gran número de exencións fiscais, e cun crecemento do déficit fiscal que alcanza o 12% do PIB. Estas políticas explican a súa enorme popularidade. Nin que dicir ten que hai tamén moitas áreas de tales políticas domésticas levadas a cabo polo goberno federal que son criticables (véxase o meu blog www.vnavarro.org, sección EE.UU.). Pero a dirección do cambio tomada pola Administración Obama en política doméstica (en resposta ás enormes presións populares lideradas polos sindicatos e polos movementos sociais daquel país, que ata en ocasións desborda ao Presidente Obama) é progresista. O Presidente Zapatero, que parece admirar a Obama, podería tomar como punto de referencia a este último nas áreas que sinalei. Iso requiriría un movemento máis á esquerda do equipo económico do seu goberno.

Unha última observación. Rogaría que os lectores que estivesen de acordo coas posturas reflectidas neste artigo, e coa miña recomendación de que o goberno español desenvolva políticas expansivas de gasto público (moito máis acentuadas que as que realizou ata agora) como xeito de facilitar a necesaria resposta á crise actual, distribúa ao máximo este artigo.

Vicenç Navarro é catedrático de Políticas Públicas. Universidade Pompeu Fabra

http://www.vnavarro.org/
_____________________