Zapatero xa ten a súa reforma laboral

Por José María Zufiaur [*]

27/06/10

Durante seis anos Zapatero deu a impresión de que quería que unha dos acenos de identidade do seu paso pola Presidencia do Goberno fose a de diferenciarse dos seus predecesores González e Aznar El non ía impor ningunha reforma laboral sen o consenso dos interlocutores sociais e, xa que logo, tampouco a el íanlle a declarar os sindicatos unha folga xeral. Ao final entrou a formar parte do mesmo club. Agora si que se pode dicir que Zapatero non está só. Arróupanlle quen no PSOE fixeron as anteriores reformas laborais e recibe os parabéns de Obama, do Fondo Monetario Internacional, do Consello Europeo. De tal xeito que, moi acorde coa súa tendencia a ser o campión mundial do que emprenda, parece decidido a chegar máis aló que ninguén na reforma laboral, na da negociación colectiva, na do desemprego e na das pensións.

Esta reforma, aprobada xa por Real Decreto Lei, terá, máis aló dos seus contidos concretos (que seguramente acentuarán o seu carácter regresivo no trámite do decreto como proxecto de Lei), cinco características comúns coas anteriores que se viñeron sucedendo desde 1984. Tampouco nisto Zapatero vaise a diferenciar dos seus predecesores.

A primeira, que os ultraliberais vana a considerar insuficiente. Os demandantes da "verdadeira reforma laboral" en España non van a cesar no seu empeño. Nunca van estar satisfeitos con nada que non sexa o despedimento case gratis e sen xustificación, a redución do dereito laboral á súa mínima expresión e a individualización das relacións laborais. Mostraranse insatisfeitos con esta reforma -aínda que sexan os seus inspiradores- e insistirán en que non hai que chegar a unha próxima crise para volver á carga. Non fixo falta esperar moito para comprobalo: o Gobernador do Banco de España, tras haberse erixido durante meses no adaíl dos traballadores temporais e de xustificar a reforma na necesidade de acabar coa dualidade do noso mercado laboral, critica agora a máis mínima modificación da actual regulación dos contratos temporais. Non lle preocupa, a pesar dos catro millóns seiscentos mil parados, abaratar e facilitar o despedimento pero descualifica con dureza que se estableza un prazo de catro anos para os contratos de obra ou servizo e se amplie -ao longo de cinco anos!- de 8 a 12 días a indemnización dos temporais.

Como noutras ocasións, esta reforma vaise a engadir e a superponer ás anteriores e non vai arranxar os defectos que as mesmas tiñan. Nin, por suposto, vai arranxar os males que arrastra o noso modelo laboral. Non hai máis que ver como tras as sucesivas reformas, recortes e abaratamentos, en cada crise son máis graves os nosos problemas. Unha vez máis, o que conseguirá é abaratar e facilitar máis o despedimento e precarizar máis as relacións de traballo.

Tampouco espero, polo tanto, que esta reforma colme os obxectivos que proclama. O resultado de todas as grandes reformas anteriores -en 1984, en 1994, en 2002- foi totalmente distinto ao que expresaban as súas exposicións de motivos. A de 1984, fundamentada no demoledor principio de que -é mellor un emprego precario que ningún- pretendía ser conxuntural e, con todo, a precariedade laboral converteuse nun cancro estrutural. A do 94, inspirada nun modelo italiano que xa había periclitado en Italia dez anos antes, quería debilitar a lei para fortalecer a negociación colectiva e someter a temporalidade ao principio de causalidad. Pero a lei debilitouse sen apenas fortalecer a negociación colectiva e a temporalidade seguiu campando por encima do 30%. O Decretazo de Aznar, en 2002, dicía buscar unha modernización do mercado de traballo, evitar a segmentación laboral e reducir a temporalidade. Auque, en realidade, o que conseguiu foi propiciar os despedimentos improcedentes e lograr (mediante o chamado "despedimento exprés", facilitado pola eliminación dos salarios de tramitación) que o volume de despedimentos dos traballadores fixos achegásese ao das finalizacións de contrato dos eventuais. Non só os traballadores españois son máis precarios que antes e o desemprego, en momentos de crises, crece máis que en ningún lado. Ademais, e a título de exemplo, o 11% dos traballadores españois (tres puntos máis que a media europea) teñen ingresos por baixo do limiar de pobreza e o 60% non chega a ser "mileurista"; o noso, é un dos países europeos nos que máis aumentou a xornada real de traballo; e a temporalidade entre os mozos menores de 30 anos alcanzou porcentaxes do 53% antes do inicio da crise e a taxa de paro deste colectivo alcanza actualmente o 40%.

En cuarto lugar, todas as reformas, incluída a actual, teñen en común que responden máis á esixencia dun apriorismo ideolóxico que ao resultado dunha análise repousada, documentado, contrastado e compartido da realidade do noso mercado laboral. Sobre todo, son froito de esquemas teóricos que, contra o que manteñen os seus autores, descoñecen e son alleos á realidade do noso mercado de traballo. Pártese de premisas apriorísticas que son, cando menos, moi discutibles. A título de exemplo, a idea de que España mantivo durante os anos de expansión unha maior taxa de paro, como consecuencia do modelo laboral. Non se repara noutras causas, como a forte incorporación de persoas á nosa poboación activa, moi superior á de calquera dos países da nosa contorna. Ou a afirmación de que o noso mercado de traballo é moi ríxido, cando o último informe sobre o Emprego en Europa, de 2009, sinala que somos os primeiros en taxas de contratación, os terceiros en taxa de despedimentos e os segundos en taxa de rotación do emprego. Na mesma liña enmárcase a idea de que as empresas están absolutamente encorsetadas e condicionadas polos ámbitos de negociación superiores aos da empresa. Cando, en realidade, en moitos sectores non existe convenio estatal e os contidos dos convenios supraempresariales son absolutamente exiguos (unha táboa de salarios mínimos moi afastados dos que pagan as empresas, delimitación da xornada máxima anual e un curto repertorio de cuestións que, por xenéricas, non condicionan apenas a xestión empresarial).

En fin, o problema de todas as reformas laborais, sobre todo das impostas, foi que, obsesionados polo custo monetario do despedimento, desvían a atención das cuestións reais que lastran a nosa produtividade: a insuficiente formación dos nosos traballadores; a escasa capitalización das nosas empresas; a deficiente modernización nos procesos produtivos; a falta dunha política de innovación, sobre todo no sector privado; a ausencia de política industrial; a inflación de prezos no sector de servizos, inflación que tamén hai que achacar ás incomparables marxes de beneficios das nosas empresas; o raquitismo das nosas políticas activas de emprego; o propio carácter precario, mal retribuido, segmentado do noso modelo laboral. E, especialmente, a crenza de que se pode separar radicalmente o modelo laboral do modelo produtivo e do modelo social. Se os países escandinavos teñen un modelo produtivo máis competitivo e un modelo social máis cohesionado é porque a presenza de sindicatos realmente fortes levou desde o inicio a aposta por un modelo laboral máis estable, igualitario e con poder na empresa e na sociedade. A práctica inmutabilidad dese modelo laboral facilitou unha poderosa negociación cooperativa entre empresas e traballadores e un gran esforzo de ambas as partes para conseguir un alto grao de competitividade. Unha vez máis, a maior equivocación desta reforma laboral vai consistir en crer que é posible desenvolver unha economía sostible, competitiva e de primeira división cun modelo laboral cada vez máis precario e terceiromundista. Considerar que o modelo laboral e o modelo produtivo non se interrelacionan mutuamente é un grave e oneroso erro que nos persegue ao longo de moitas décadas.

Tres son, de momento, os grandes apartados da reforma que se acaba de aprobar: 1) rebaixa drasticamente o prezo do despedimento, nas súas distintas formulaciones; 2) modifica de xeito moi significativo as causas para os despedimentos obxectivos por causas económicas, tecnolóxicas, organizativas ou de produción; 3) permítese a entrada das Empresas de traballo temporal (ETT) en sectores sensibles e de risco, como a construción e as Administracións públicas e se liberalizan as axencias privadas de colocación.

O despedimento / os despedimentos, abarátanse. O custo para as empresas das distintas modalidades de despedimento dos contratos fixos reducirase en 8 días. Esa rebaixa pagaraa o Fondo de Garantía Salarial. Nominalmente os traballadores seguirán cobrando as mesmas indemnizacións que antes. Pero, ao xeneralizarse os contratos de fomento da contratación indefinida, todos os novos contratados percibirán no futuro unha indemnización por despedimento improcedente moi inferior á actual.

Os improcedentes de 45 días por ano e un tope de 42 mensualidades -que coa generalización dos improcedentes cun custo de 25 días iranse amortizando co tempo ou, simplemente, na seguinte reforma eliminaranse- custarán 8 días menos. Os contratos de fomento da contratación indefinida, de 33 días de indemnización, custarán 25 días, cun tope de 24 mensualidades. O "despedimento exprés" -é dicir, a aceptación polo empresario da improcedencia do despedimento e o adianto do montante da indemnización, evitando os salarios de tramitación e convertendo en superflua a intervención xudicial- mantense. Os despedimentos obxectivos do art. 52 c do Estatuto dos Traballadores pasarán a custarlle ao empresario 12 días por ano. Tamén nos despedimentos colectivos redúcese a indemnización de 20 a 12 días. Conclusións: o abaratamento do despedimento para as empresas favorecerá que haxa máis despedimentos; e aínda que, formalmente, o traballador seguirá cobrando 45, 33 ou 20 días, polo menos para un 40% do mercado de traballo a indemnización por despedimento será no futuro moito menor.

Ademais, modifícanse as causas do despedimento, recollidas no art. 51 do ET, para todos os traballadores, tanto antigos como novos. Non se chega a establecer, como demandan algúns, que "as causas da extinción do contrato por causas obxectivas sexan as que determine o empresario". Pero se avanza nesa vía. Nas causas económicas á "situación negativa" engádese a doutrina da "mínima razonabilidade". O que, probablemente, reducirá a marxe de interpretación dos xuíces para impedir que teñan en consideración situacións continuadas de perdas, volume dos despedimentos, etc. Este mesmo principio da "mínima razonabilidade" aplícase nos supostos de despedimentos obxectivos por causas tecnolóxicas, organizativas ou de produción. Aínda que os medios de comunicación non se centraron niso, as modificacións neste tipo de despedimentos -xa non se van a vincular estes supostos á situación económica negativa das empresas e bastará con que se produzan neses conceptos simplemente "cambios" moi indeterminados- poden ter consecuencias máis devastadoras que no caso dos despedimentos por causas económicas.

Neste apartado -en realidade adiantando aspectos moi vinculados coa reforma da negociación colectiva que se reclama- hai que sinalar a posibilidade engadida de que, por acordo a nivel de empresa, se poida producir o descolgue do convenio de ámbito superior. Na reforma do 94 estableceuse que fose o convenio sectorial o que establecese os requisitos para un descolgue das condicións salariais pactadas. Agora posibilítase facelo, por acordo, no ámbito da empresa, onde a intervención sindical será moito máis problemática. Esta desvinculación poderá agora afectar a practicamente todas as materias relevantes do convenio sectorial (horarios e distribución da xornada, traballo a quendas, sistemas de remuneración e sistemas de traballo e rendemento). Afortunadamente, o precedente dalgunhas sentenzas do Tribunal Constitucional botou por terra a idea da arbitraxe obrigatoria, que se debilita aínda máis a negociación colectiva.

O terceiro bloque da reforma afecta ás Empresas de Traballo Temporal e ás Axencias de colocación. Permítese a actuación de ETT en sectores sensibles, tanto para a saúde como para os principios que rexen as administracións públicas, liberalizando por completo a súa actividade. E introdúcese o ánimo de lucro e, tal e como se fixo, a "selección adversa" dos traballadores na intermediación laboral: o que teña menos posibilidades de colocación será rotundamente rexeitado por estas empresas.

En suma, a reforma non vai eliminar a precariedade, a temporalidade e a segmentación do mercado de traballo: vainas a aumentar. En efecto, non é nada convincente que as medidas adoptadas sobre a contratación temporal vaian reducir sensiblemente a porcentaxe de temporalidade laboral no noso país. A segmentación preténdese "solucionar" facendo a todos os traballadores máis precarios. En cinco anos, o custo do despedimento dos fixos e da finalización do contrato dos temporais será o mesmo: 12 días. E as diferenzas para extinguir un contrato ou para finalizalo non serán moi grandes. Chégase, así, ao "contrato único" por vía de aproximación.

Ademais, coa reforma vanse a crear outras formas de segmentación. Polo menos tres. A segmentación entre os vellos contratos indefinidos ordinarios (en torno ao 60% do conxunto, e decrecendo por amortización da figura) e os novos contratos indefinidos de fomento (ao redor dun 40%; o ministro de traballo falou de 12 millóns e de 8 millóns, para diferenciar un e outro colectivo). A segunda segmentación producirase entre aquelas empresas que despiden pouco e teñen pouca temporalidade pero que cotizan para subvencionar o despedimento e o desemprego e aqueloutras que, cotizando o mesmo, despiden moito e teñen alta temporalidade e xeran, xa que logo, máis gasto en prestacións por desemprego, aproveitándose do maior esforzo das primeiras. E, terceiro, a segmentación entre os traballadores "empreables", intermediados polas axencias privadas, e os traballadores "pouco empreables", xestionados polos servizos públicos de emprego.

A reforma ten algúns aspectos positivos, como as axudas ao emprego dos mozos, e a implementación do chamado "modelo alemán". Aínda que neste caso, teríase que adoptar antes e, en todo caso, terá menos efectos positivos que en Alemaña. Por dúas razóns: pola propia estrutura do noso modelo produtivo, cun maior número de empresas pequenas; e, sobre todo, porque en Alemaña é moito máis difícil despedir que en España e a cultura das empresas é alí moito máis proclive a manter o saber facer dos traballadores nas empresas. A reforma española non vai precisamente a reforzar eses factores, senón que irá en sentido totalmente oposto. Desde este punto de vista habería que preguntarse pola coherencia dunha reforma que impulsa ao mesmo tempo medidas que favorecen despedir máis e medidas para reducir os despedimentos.

En fin, a reforma (moito máis se a ela segue o rosario de reformas e axustes aos que se comprometeu Zapatero) ten todos os ingredientes para un enorme desgaste político do Goberno. Primeiro porque é moi dura, a máis dura, en si mesma, da democracia, sen contar co feito de que se engade ás anteriores. Ademais, porque é inverosímil, e moi desacreditable, que o Goberno diga todo o contrario do que dixo durante os últimos tres anos. Non é tampouco impensable que os mercados sigan acurralando a España pola enorme débeda privada que acumula, co que quedará ao descuberto o nulo valor da reforma como pararraios contra o ataque dos especuladores. Así mesmo, a recuperación do emprego vai tomar bastante tempo, entre outras cousas grazas ás medidas de axuste, o que evidenciará a nula relación positiva -seguramente pode ter algunha negativa- entre a reforma e a redución das taxas de paro. A feixes, non é en absoluto crible esta repentina fe inquebrantable do Goberno nas virtudes, a conveniencia e a urxencia desta reforma. Se un crese os argumentos con que o Executivo está defendendo a reforma ten que chegar, loxicamente, á conclusión de que se fose o PP quen a realizou desde o Goberno, o PSOE estaríaa apoiando sen obxección ningunha desde a oposición. Conclusión que pode resultar demoledora para o que os franceses chaman "o pobo de esquerdas". Finalmente, para sacar adiante a reforma, o Goberno vai ter que conciliar cunha oposición que pode, ao mesmo tempo, esixir máis, seguir desgastando ao Goberno e deixar que se consolide a nova regulación coa súa opinión en contra, aínda que co seu absentismo ou voto a favor. Un panorama, en suma, ruinoso

Artigo de Zufiaur sobre a Reforma Laboral publicado en "Sin Permiso"

[*] José María Zufiaur foi un dirixente da central sindical UGT e actualmente é director de Labour, director técnico do Departamento de Relacións Laborais e Internacionais do IERI da Universidade Complutense de Madrid e conselleiro do Comité Económico Social da Comunidade Europea.

fuco buxán, a.c.
Aptdo Correos 240 C.P. 15400 Ferrol
Telef. 981325492
www.fucobuxan.com
fucobuxan@yahoo.es

Enviado por:

Fuco Buxán Asoc. Cultural - Ferrol

-fucobuxan@gmail.com-

3 de julho de 2010 20:14

________________________