Especular co fame: o mundo, ante a próxima crise alimentaria

Por Michael R. Krätke [*]
12.09.2010

Comerciar coa fame: os investidores apostan pola subida das materias primas nas "bolsas a futuros". A aposta ten consecuencias: o mundo enfróntase á próxima crise de alimentos.

A historia, algúns xa a coñecen: un ambicioso novo dramaturgo quere escribir unha obra sobre os codiciosos heroes do mundo das finanzas. O escritor quere entender que é o que motiva ao seu heroe. Pero ninguén pode explicarlle que é o que decide o curso dos parqués bolsistas. A bolsa de cereais de Chicago demóstrase como algo incomprensible, cada razón presentada é unha "montaña de gran", a través da cal non se consegue ver nin tan sequera aos propios actores implicados. O autor, Bertolt Brecht, deuse por vencido, e comezou a estudar a Marx. Entón foi cando, nas súas propias palabras, comprendeu de verdade a súa propia obra. Todo iso ocorre en 1928, o ano inmediatamente anterior ao comezo da Gran Depresión.

Os negocios en bolsa poden levar á morte. Porque no mercado de valores, se comercia tamén con alimentos e determínase o prezo dos mesmos para miles de millóns de persoas.

Nas nosas latitudes a pobreza non equivale a morrerse literalmente de fame. Pero para máis de mil millóns de persoas a malnutrición é algo moi real. Igual de real que a enorme cantidade de alimentos que se producen anualmente, suficientes para alimentar a moita máis xente da que existe na poboación mundial actual. A pesar de todo iso adivíñase no horizonte que a próxima crise mundial será doutro tipo: unha crise de alimentos.

Unha vez máis

Hai uns poucos días, miles de persoas protestaron na capital mozambiqueña de Maputo contra o aumento do prezo do pan e da enerxía. A policía disparou contra os manifestantes. Houbo polo menos dez mortos. Xa no 2007 e no 2008 aumentaron dramaticamente os prezos dos alimentos. Duplicáronse e triplicaronse para o trigo, o arroz e o millo, que alcanzaron, en parte, o seu prezo máis alto desde había 30 anos. O prezo do arroz, por exemplo, aumentou case un 180% en menos de dous anos. Todos prestan atención á crise financeira e bancaria mentres entre bastidores dá comezo unha crise de alimentos dunha dureza inimaxinable. Polo menos 120 millóns de persoas viven por baixo do limiar da pobreza. Grazas á globalización, moitos países do Sur deixaron de exportar alimentos e deben importalos. A fame negra fai estalar os motines: xa se rexistraron revoltas en máis de 30 Estados.

Mentres en Alemaña, xúrase e perjurasde que a economía se  recupera, os prezos do café, o cacao, o azucre e os produtos lácteos dispáranse á alza en todo o mundo. O mesmo vale para os "mercados futuros" de cereais, soia e arroz. Os principais centros comerciais atópanse en Nova York (NYMEX/COMEX) e en Chicago, onde opera a Cámara de Comercio de Chicago (CBOT, polas súas siglas inglesas) fundada en 1848, e a Chicago Mercantile Exchange (CME), fundada en 1898. En Europa os alimentos e materias primas se comercian nas "bolsas de futuros" de Londres, París (Matif), Ámsterdam e Frankfurt am Main (Eurex), tamén en Mannheim e, desde 1998, ata en Hannover. Por doquiera se comercia con produtos agrarios, pero non de xeito presente e ao natural, senón a moita distancia e en unidades estandarizadas. Os contratos de compravenda fíxanse para unha data determinada no futuro e reciben xustamente ese nome: "futuros". Así se pode, por exemplo, comerciar con cereais antes de que se cultiven: un negocio especulativo cos ingresos e prezos dos produtos agrícolas dos próximos meses.

O prezo do pan

A finais de 2007 os principais actores dos mercados financeiros (non somente dos hedge fonds), fuxiron en estampida dos desequilibrios causados pola crise financeira e os títulos tóxicos sen ningún valor, para penetrar na especulación con alimentos e materias primas. As bolsas de "mercancías a futuros" víronse de súbito abarrotadas e a consecuencia foi unha explosión do prezo das materias primas e do petróleo. Inevitablemente, aumentaron os prezos de todas as mercancías coas que se comercia nas bolsas de valores normais. Fondos como os creados polos bancos levaron outro potosí a pesar da crise. En Alemaña o Deutsche Bank publicitábase aos investidores anunciando brillantes prespectivas de ganancias grazas aos prezos á alza dos produtos agrícolas.

A ministra alemá de agricultura, Ilse Aigner (CSU), anunciou recentemente que quere pór en marcha unha campaña contra a especulación abusiva nos mercados agrarios, no cume agrario en xaneiro de 2011 en Berlín e tamén no cume do G-20 en xuño de 2011. Pero Aigner traizoa as súas propias promesas rapidamente, pois ata a data non conta nin con propostas nin con conceptos. O tema é, para ela, "moi complexo". E un quixera engadir: e o goberno federal tómao máis ben con calma. Porque en setembro de 2010 disipouse novamente o pánico a unha amenazadora bancarrota estatal en Grecia, España e Portugal, de modo que o prezo tanto dos empréstimos do Estado como do interese baixou en picado. Pero ata así, os especuladores, tras tomar os seus botíns aos cada vez máis endebedados Estados, retornaron ás "bolsas de futuros" para sobrevivir a base de comerciar con alimentos e materias primas. Os chineses ou os brasileiros experimentan pequenos milagres económicos nos seus respectivos países. Unha boa e abundante comida é un símbolo importante de status social, moito máis importante aínda que o automóbil. Unha razón máis para ver lucrativas posibilidades de investimento que sobre todo, proporcionen ganancias rápidas: os agrofuturos satisfán plenamente este obxectivo.

O xúbilo dos especuladores

En 2007 e 2008 houbo malas colleitas de cereais en Australia, un dos maiores exportadores de gran do mundo. En 2010 houbo unha seca catastrófica en Rusia. As perdas de colleitas dispararon o prezo do pan máis do 20% en Rusia. Se o goberno en Moscova restrinxirá ou non o comercio -o primeiro ministro Vladimir Putin prolongou de inmediato a prohibición de exportación de gran-, é algo que preocupa aos especuladores en xúbilo. Non se comercia con todos os alimentos nas "bolsas a futuro", pero si cos máis importantes para a nutrición da poboación mundial, como o trigo, o arroz, a soia e o millo.

As autoridades reguladores da Commodity Futures Trade Comission (CFTC), que centran a súa atención nas "bolsas de futuros" dos EE.UU., constataron repetidamente que a determinación do prezo nos agrofuturos xa non ten nada que ver coa oferta e a demanda, nin as estimacións de colleita e vendas. As teimas dos mercados fan fluctuar os prezos radicalmente. Aínda que a produción de alimentos apenas creza ou se estanque, as cifras dos agrofuturos multiplícanse e multiplícanse. Se fai un par de anos se comerciaba aínda cunhas 30.000 accións de futuros en trigo ao día en Chicago, hoxe subiron xa a máis de 250.000.

Obviamente especulan con elas os grandes señores do capital como o Deutsche Bank ou o BN Paribas, pero non, está claro, co seu propio nome, senón a través de fondos especiais creados para ese efecto, que especulan con todo un paquete de produtos agrarios. Os seus resultados incrementáronse meteóricamente nos dous últimos anos. Cantos máis especuladores se encamiñan aos parqués, máis demoledores son os efectos da súa actividade nos prezos dos alimentos. Só o dous por cento dos agrofuturos negociados conducen a unha transacción real das mercancías -isto é: á entrega da mercancía a cambio de diñeiro antes de que expire a data do contrato. Todo o demais é pura especulación "co incremento ou a caída de prezos" e só serve ao enriquecemento.

O baile de San Vito das bolsas

O índice de prezos dos alimentos da Organización das Nacións Unidas para a Agricultura e a Alimentación (FAO, polas súas siglas inglesas), calculou unha cesta cos alimentos máis importantes do planeta Terra, dos cales -aínda que non todos se comercian nas bolsas- aumentan os seus prezos sen tocar aparentemente teito. Así, nos países máis pobres aumentaron do 2007 ao 2009 os prezos dos alimentos entre un 30 e un 37% e no 2008 de novo entre o 37 e o 40%. Séguelle unha certa recuperación no verán de 2009, pero desde decembro de 2009 a tendencia do índice da FAO apunta novamente cara a un incremento.

Os expertos da FAO advirten cifras en man do estalido da próxima crise de fame, á que apenas se poderá pór freo. Porque a especulación, practicamente sen riscos nas "bolsas de futuros" é un negocio multimillonario para o que se necesita aínda menos capital neto que no comercio de accións. O negocio corrompe a existencia dunha produción sostible, porque en todo o mundo os campesiños intentan seguir o baile de San Vito das bolsas para poder conseguir polo menos os restos. Malas noticias, pois, para os pobres deste mundo: eles pagan a conta do rally nas "bolsas a futuros". E fano con millóns de famentos, con decenas de miles de mortos.

[*] Michael R. Krätke, membro do Consello Editorial de SINPERMISO, é profesor de política económica e dereito fiscal na Universidade de Ámsterdam, investigador asociado ao Instituto Internacional de Historia Social desa mesma cidade e catedrático de economía política e director do Instituto de Estudos Superiores da Universidade de Lancaster no Reino Unido.

Fonte: SinPermiso - 09.09.2010

Traducción ao Español, de Angel Ferrero, para SinPermiso

Texto en Galego traducido por Ártabra 21, utilizando os recursos públicos de tecnoloxía lingüística desenvolvidos polo o Seminario de Lingüística Informática (SLI) da Universidade de Vigo.

___________________________