Razóns económicas para rexeitar o acordo neoliberal entre o PSOE e o PP - É desexable a estabilidade orzamentaria? - Juan Torres López

O Pacto de PP e PSOE para constitucionalizar o límite do gasto público que, a proposta do Goberno Zapatero, ultimaron os dirixentes dos dous partidos españois, é unha venda sen máis, un acto de complicidade destes partidos, "ante os intereses do poder financeiro, e enganan á poboación ao presentarlle a súa proposta, puramente ideolóxica para beneficiar á banca, como favorable para tod@s". O profesor e economista Juan Torres preparou un documento, publicado o 26 de Agosto de 2011, que segundo di el mesmo, "está moi claro, para que calquera persoa, aínda que apenas teña coñecementos económicos, entenda a falsidade dos seus argumentos e se mobilice ..." contra esta reforma contitucional [Artigo 135 da C.E.]. Unha reforma que só representa un avance máis do neoliberalismo contra a Clase Traballadora e os dereitos da cidadanía. Desde Ártabra 21 axudamos a difundir o citado documento que consideramos de interese para armar o noso argumentario contra a citada reforma e os intereses que representa.

Por Juan Torres López
31.08.2011

É desexable a estabilidade orzamentaria?

O acordo entre o PSOE e o PP para incorporar á Constitución española un precepto que impida que os gobernos incorran en déficit non é froito da casualidade.

Responde á ideoloxía neoliberal dominante nos últimos anos que tratou de xustificar o principio de estabilidade orzamentaria para poder tapar as vergoñas dunhas políticas neoliberais que son incapaces de xerar suficiente actividade económica e emprego e a necesaria estabilidade das economía a medio e longo prazo.

Neste texto vou presentar as razóns que se dan a favor da estabilidade, mostrarei as súas inconsistencias e sinalarei por que se defende a pesar da súa falta de fundamento científico.

Os argumentos a favor da estabilidade orzamentaria

O principio básico que domina o deseño e a aplicación da política económica desde que se impuxeron as ideas neoliberais é que os gobernos democráticos e os bancos centrais con preferencias representativas (é dicir, suxeitos á vontade popular) tenden a xerar ineficiencia e altas taxas de inflación e, xa que logo, que a política fiscal (que depende directamente da vontade dos gobernos e parlamentos) debe ter cada vez un papel máis reducido.

Os denominados "novos economistas clásicos" puxeron en cuestión ata o efecto expansivo da política fiscal a curto prazo que tiña que ver co chamado "efecto multiplicador", que fai que un aumento inicial de gasto público se traduza nun aumento final moito maior da renda nacional.

Na súa opinión, os axentes anticipan racionalmente os fenómenos económicos grazas a que dispón de información perfecta e gratuíta sobre todo o que ocorre no sistema económico. Grazas a iso, din estes economistas, os suxeitos saben perfectamente os efectos das intervencións do goberno e adiántanse aos seus efectos. Xa que logo, como sostén Robert Varro, calquera déficit orzamentario nin sequera tería efecto algún sobre o sistema económico porque os suxeitos "saberán" que no futuro estableceríanse impostos para financialo e, levados pola súa conduta racional, aforrarían desde o principio o incremento de renda que puidese producir o impulso fiscal para pagalo no seu momento.

Entón, se nin sequera os déficit orzamentarios, que son as actuacións fiscais con maior capacidade para impulsar a actividade, teñen efectos reais sobre o consumo e non xeran o efecto multiplicador da renda, o que se deduce é que non hai razón algunha para utilizar esta forma de intervención. En opinión destes economistas neoliberais, hai que prescindir, pois, dun tipo de política económica, a fiscal, que, ademais, é moi custosa na súa opinión debido ao aparello administrativo que require, que necesita impostos que consideran moi negativos e que causa os disturbios que calquera intervención exógena provoca nos mercados.

O complemento indispensable a esta formulación foi o de Robert Lucas ao afirmar que, a diferenza do que ocorría coa política fiscal, a política monetaria podería ter efectos sustantivos sobre a actividade e, máis concretamente, cando se basease en regras simples e de neutralidade, pois só entón sería consistente con elas o comportamento dos axentes.

Os monetaristas que defenden esta idea engadirían, para criticar á política fiscal, que unha expansión orzamentaria aumentaría a demanda de diñeiro para transaccións (a que utilizamos para comprar bens e servizos), o que provocaría un aumento do tipo de interese que anularía o efecto expansivo do déficit orzamentario, xa que faría diminuír o investimento. Un argumento que negan os economistas keynesianos porque entenden que pode darse un incremento sensible na demanda de diñeiro sen necesidade de cambios bruscos nos tipos de interese, o que evitaría o posterior efecto negativo sobre o investimento. E que, en todo caso, podería actuarse a través da política monetaria, expandindo o crédito, para conter os tipos de interese.

Finalmente, a argumentación neoliberal contra a política fiscal discrecional pecharíase afirmando que o incremento de renda que ocasiona unha expansión fiscal aumenta as importacións e, xa que logo, empeora o saldo corrente. En condicións de liberdade de movementos de capital (outra situación que se dá como inamovible) faise entón necesario atraer capital e para iso hai que aumentar os tipos de interese, o que provocará a apreciación da moeda nacional, a perda de competitividade e, finalmente, a caída na renda. Anularíase así o inicial efecto expansivo da política orzamentaria.

Estas consideracións e outros desenvolvementos teóricos dos que non vou ocuparme agora terminaron por constituír unha suma de proposicións teóricas sobre as que se baseou o novo pensamento dominante en economía e cuxas principais hipóteses e conclusións, en relación coa política orzamentaria, poden resumirse nas seguintes:

1. Os déficit orzamentarios xeran inflación e provocan a diminución do investimento, o que implica que deben reducirse ao máximo ou facerse desaparecer. De aí a política comunmente denominada de déficit cero e a continua chamada a diminuír o montante dos gastos públicos e, en particular, os que se consideran de natureza improductiva ou vinculados a tarefas sociais que se entende que non deben formar parte dos compromisos estatais.

2. Hai que manter unha política monetaria restritiva e para iso tamén hai que evitar os déficit públicos posto que estes exercen sempre unha presión indesexable sobre a oferta monetaria.

3. Hai que evitar ao máximo os impostos, procurando dispor de sistemas impositivos neutros, é dicir, que non poñan en perigo a asignación de mercado ao xerar desincentivos ou custos innecesarios aos propietarios do capital.

4. Debe avanzarse o máis posible no obxectivo da privatización dos recursos e empresas públicas na medida en que se entende que o sector privado é estable per se e dese xeito trasládase estabilidade a todo o sistema económico.

5. A regulación, restritiva, da oferta monetaria debe confiarse aos bancos centrais como autoridades independentes, pois esa é o único xeito de lograr neutralidade nas regras e confianza e de evitar o malgasto dos gobernos.

Os pactos de estabilidade orzamentaria en Europa.

A estabilidade orzamentaria en Europa instáurase inicialmente como un criterio de converxencia no Tratado de Maastricht, como un principio que debería entenderse como instrumento para lograr a converxencia entre as economía que se considerou necesario para crear as condicións adecuadas para a instauración da moeda única.

Con todo, o Tratado de Amsterdam (1997) asumiuno como un obxectivo de comportamento permanente que deberían respectar todos os estados en virtude, precisamente, do pacto para a estabilidade e o crecemento que formalmente implicou ese Tratado.

Os gobernos quedaban obrigados a elaborar programas de estabilidade orzamentaria e converxencia nos que se fixarían os obxectivos e os instrumentos para logralos. Ao mesmo tempo, o novo Tratado redefinía o procedemento xa establecido en Maastricht para actuar e ata sancionar por déficit excesivo cando algún país non respectase as regras establecidas, ben porque superasen o teito do 3% do PIB en déficit anual ou porque non actuasen adecuadamente para manter o volume de débeda pública por baixo do 60% do PIB ou non fixesen o suficiente para diminuíla se xa estaba por encima deste nivel.

As razóns que se argumentaron para o mantemento do principio estabilidade son basicamente dúas.

En primeiro lugar, que a unión monetaria require inexcusablemente disciplina orzamentaria dos países integrantes a fin de que ningún deles xere efectos negativos sobre os demais, principalmente provocando subidas nos tipos de interese ou tensións inflacionistas, como sinalei antes. Suponse que, en ausencia doutras medidas de estabilización que na unión monetaria xa non están dispoñibles, se un país incorre en déficits excesivos trasladará a presión sobre os tipos de interese e sobre os prezos a toda a zona, debilitando a longo prazo o crecemento de todos.

En segundo lugar, enténdese que obrigando aos gobernos a obedecer regras estritas de estabilidade orzamentaria lógrase un efecto de credibilidade que a longo prazo ata as faría innecesarias e que reforzaría o crecemento a longo prazo.

Principais efectos sobre o crecemento e o benestar da estabilidade orzamentaria

A continuación resumo os principais defectos do argumentario neoliberal sobre a estabilidade orzamentario e os principais efectos que ten a súa aplicación nas economías do noso tempo.

Rixidez

O primeiro efecto negativo dos pactos de estabilidade tal e como se impón en Europa é que establecen o principio de estabilidade como un criterio limitativo que deben cumprir por igual todos os estados.

Isto implica unha gran rixidez porque é evidente que non todos os países atópanse nas mesmas condicións, sobre todo, nas que teñen que ver máis directamente co benestar social, como poden ser as expresivas do investimento social realizada ou das infraestruturas de todo tipo. Nin sequera tómanse en consideración variables que son elementalmente determinantes da relación entre o gasto público e o crecemento e o benestar como a poboación, a súa estrutura de idade, os niveis de emprego e desemprego, a poboación inactiva, etc.

Desta forma, a rixidez do principio de estabilidade convértese nun instrumento que incapacita aos gobernos e ao conxunto da unión europea para avanzar nun tipo de converxencia que non sexa máis que a que se expresa nos termos puramente nominais da balanza fiscal.

O seu simplismo é quizá a mellor expresión de que simplemente se trata dun postulado puramente ideolóxico sen fundamento científico rigoroso.

Inadecuado cómputo dos retornos e ingresos que xera o gasto

O segundo efecto perturbador é que ao fixar prazos anuais para cumprir o pacto de estabilidade déixase fose calquera tipo de consideración acerca dos efectos intertemporales do investimento e o gasto público.

É obvio que o gasto público (como lle ocorre ao investimento privado) xeralmente mostra os seus resultados e ata xera ingresos en períodos superiores ao ano. Neses casos, se o gasto público se computase a máis longo prazo, presentarían un saldo neto loxicamente diferente e menos deficitario.

O problema é que esta dimensión intertemporal do gasto público afecta fundamentalmente ao investimento social que non adoita xerar retornos inmediatos senón ao longo do tempo e, moitas veces, a moi longo prazo.

O que se dificulta entón coa estabilidade orzamentaria é que os gobernos leven a cabo este tipo de investimentos, o que obviamente debilita as estruturas do benestar dun xeito especial e non só o alcance potencial do crecemento.

Freo para reformas estruturais

Un terceiro efecto negativo dos pactos de estabilidade europeos é paradoxal: son tan inadecuados que ata poden impedir que leven a cabo as políticas que propugnan quen os defenden. Refírome a que a estabilidade orzamentaria pode implicar serias restricións á posibilidade de que os gobernos afronten reformas estruturais profundas (ata como as que propón os enfoques máis ortodoxos) pois estas adoitan requirir normalmente investimentos extraordinarios ou iniciais importantes, como ocorre, por exemplo, no caso das reformas liberais dos sistemas de pensións.

Doutra banda, o principio de estabilidade tan rígidamente aplicado impide considerar algo igualmente elemental: o gasto público compútase como a partida negativa do saldo orzamentario pero á hora de contabilizar este último deberíase ter en conta que unha gran parte dos ingresos correlativos que xera non van parar ao estado senón ás empresas ou familias.

Dubidoso efecto sobre o crecemento

Un efecto máis controvertido é se a estabilidade orzamentaria contribúe positivamente ao crecemento da actividade ou se, pola contra, limítaa e frea a creación de emprego.

O escaso tempo transcorrido fai que as evidencias empíricas sexan aínda discutibles e que non poidan considerarse definitivas.

A tese máis conservadoras fundaméntanse no modelo de Barro que establecía que entre o crecemento e o gasto hai unha relación en forma de "O" investida, de maneira que, a partir dun determinado momento, máis gasto público non estimula senón que diminúe o crecemento.

A razón que tradicionalmente se deu para xustificar esta idea é que o gasto público termina financiándose por impostos e que se estes aumentan considerablemente fréase a actividade económica ademais de provocar máis ineficiencias e malgasto.

Naturalmente, o problema ao que se enfrontan estas teses é determinar en que punto prodúcese a inflexión da "O" de Barro en cada país, o que non se puido descubrir, nin seguramente sexa posible facelo.

Algúns autores trataron de sinalar indicios de que a estabilidade non sexa retardataria do crecemento, pero se trata de análise que non poden considerarse definitivos nin completamente aceptados, ben porque se pode mostrar que outros criterios son máis positivos desde este punto de vista ben porque a súa avaliación global como "norma social" é francamente negativa como sinalaron Jean Paul Fitoussi e Franceso Saraceno.

En calquera caso, nin sequera se se puidese establecer que a estabilidade incentiva e favorece o crecemento económico medido a través do PIB non estariamos nin moito menos ante unha proba definitiva da bondade da estabilidade orzamentaria porque é evidente que o crecemento en por si nin garante a creación de emprego, e moito menos o de calidade, nin iso equivale a que haxa máis ingresos para todos os suxeitos económicos nin, por suposto, máis benestar.

Pola contra, máis ben cabería considerar que un tipo de crecemento impulsado sen suficientes investimentos sociais (ou cun nivel destas por baixo do potencial ou necesario nun momento dado) sería un modelo de acumulación bastante insatisfactorio desde o punto de vista das necesidades colectivas e do benestar. Como di acertadamente Fitoussi (1996) o crecemento económico é unha cuestión filosófica antes que económica.

Fomento dos comportamentos procíclicos que provocan crises

Outra característica relevante do principio de estabilidade é que implica comportamentos procíclicos das finanzas públicas, é dicir, que en lugar de corrixir os seus malos momentos agrávaos. Ata aínda que o pacto puidésese interpretar con algo máis de flexibilidade, implicaría sempre unha constricción constante da capacidade de manobra dos gobernos.

Este é un efecto buscado, que se asume como desexado polos neoliberais porque, como sinalei, parten do prexuízo ideolóxico de que calquera intervención pública é indeseada.

Con todo, a historia económica demostrou e está demostrando nestes tres últimos anos, que o mantemento dos criterios de estabilidade supón un corpiño moi negativo en momentos en que as economías sofren etapas de recesión. E que nas etapas de bonanza este comportamento procíclico tamén fai que os gobernos non actúen adecuadamente aumentando o seu propio rendemento fiscal nas etapas de bonanza económica.

Nin en fase de recesión nin de expansión é boa por principio a estabilidade orzamentaria.

Dificultade para a converxencia social

Doutra banda, a aplicación do principio de estabilidade nun marco como o da Unión Europea dá lugar a que os países que parten dunha situación máis atrasada ou débil no proceso de converxencia, como España, teñan dificultades adicionais para alcanzala nos aspectos máis relevantes do benestar social: emprego, protección social ou infraestruturas e bens públicos en xeral. É unha evidencia, por exemplo, que o gasto social en España foi diminuíndo en relación co PIB de forma paralela á procura da estabilidade orzamentaria, orixinando así perdas netas de benestar claramente perceptibles como demostrou entre outros Vicenç Navarro.

A natureza procíclica dos pactos de estabilidade debilita ás economías e exponas máis crudamente aos efectos negativos dos ciclo sobre o emprego e o benestar, fai que estes sexan máis recorrentes e, en xeral, convértese nun dos factores decisivos que diminúen a capacidade de manobra dos gobernos cuxos efectos tamén son, como imos ver enseguida, moi negativos non só desde o punto de vista económico.

Errónea concepción da natureza do sector público e da súa función económica

O pacto de estabilidade orzamentaria baséase tamén nunha translación mecánica e equivocada das bondades da competencia empresarial ao ámbito do Estado.

Considérase que, así como as empresas privadas deben descargarse na maior medida do posible de custos para poder ser máis competitivas, os estados deben de actuar de igual xeito, de modo que é desexable que eliminen o máximo de cargas para ser eficaz e tamén competitivo.

Trátase dunha idea que se aplica cada vez en maior medida aos servizos públicos de todo tipo e que está provocando o seu debilitamiento, a súa deterioración e unha progresiva perda de cobertura, ademais de constantes problemas de financiamento que padecen, principalmente, os sectores e clases sociais de menor renda.

Trátase dunha idea equivocada na medida en que o papel do estado non é equivalente ao das empresas e que ao cabo xerará efectos moi lesivos sobre o benestar e sobre o rendemento das empresas (sobre todo das pequenas e medianas que ten máis dificultades para proverse polos seus propios medios do capital social e formar o capital humano que necesitan) posto que diminúe a capitalización das economías e as fontes do crecemento máis estable e duradeiro -o capital social en todas as súas manifestacións- e que, ao aumentar a poboación que vai carecer de bens esenciais, incrementa a desigualdade e as bolsas de pobreza.

A defensa da estabilidade orzamentaria baséase igualmente en considerar que a protección social ou as normas custosas de regulación laboral son a causa das ineficiencias e, en particular, do desemprego. Trátase doutra idea errada posto que, en realidade, son a súa consecuencia e poderían efectivamente eliminarse ou diminuírse pero xusto na medida en que non se estivesen aplicando políticas que implican un freo efectivo ao emprego e á creación de riqueza.

Abrir a porta ao sector privado

A contención do gasto público en aras da estabilidade orzamentaria cando ao mesmo tempo, como fan os neoliberais, renégase dos impostos, simplemente leva a unha consecuencia inevitable, que os estados poidan proporcionar menor cantidade de bens e servizos públicos, de modo que así se abren de pao a pao as portas ao negocio que supón a súa provisión privada. E o efecto disto último é ben sabido: menor cantidade ofrecida, prezos máis elevados e menos persoas con posibilidade de satisfacer as súas necesidades accedendo a eles.

Practicamente a totalidade dos traballos científicos que avaliaron o efecto das privatizacións españolas mostraron que practicamente en ningún caso mellorouse o rendemento económico e financeiro das antigas empresas públicas.

E tendo en conta que a estabilidade orzamentaria levará consigo esta substitución da provisión pública pola privada (que tamén necesitará financiamento) e que rebaixa o nivel de vida das persoas de ingresos máis baixos pero que as obrigará a ter que realizar máis gasto de mercado, resulta que en realidade non reduce a débeda total da economía senón, en todo caso, a pública. A privada seguirá aumentando e desa forma o negocio da banca privada que, en definitiva, é o que se trata de favorecer.

Unha preferencia ideolóxica revestida de falsos argumentos científicos

En definitiva, é bastante claro que a aplicación de políticas de estabilidade orzamentaria teñen consecuencias moi negativas sobre a marcha da economía e sobre o benestar mentres que está por demostrar que os pretendidos efectos positivos sobre o crecemento e o emprego que postulan os seus defensores sexan unha realidade. Algo que será moi difícil que poida conseguirse se se ten en conta que para chegar a esa conclusión pártese de hipótese completamente irrealistas e sen máis base que a ideoloxía: a existencia de mercados de competencia perfecta, a disposición información perfecta e gratuíta por todos os suxeitos económicos ou que os mercados son estables por si mesmos, sen necesidade de ningún tipo de intervención pública -unha hipótese esta última que debería dar vergoña soster cando pasou o que acaba de pasar nos mercados financeiros de todo o mundo.

Se estes postulados rexéitanse, porque non poden darse na realidade salvo en circunstancias verdadeiramente excepcionais, é imposible chegar ás conclusións liberais sobre as bondades do equilibrio orzamentario.

Pactos de estabilidade, pactos contra a democracia e o benestar social

Ademais das consecuencias puramente económicas que acabo de sinalar, o principio de estabilidade orzamentaria (e máis concretamente a súa imposición a través de mandatos constitucionais) significa na práctica impedir que a cidadanía poida elixir libremente á hora de enfrontarse aos problemas económicos da nosa época.

Ao impolo en calquera momento e condición, como agora acordaron en España o PSOE e o PP, impídese que os gobernos poidan subscribir pactos cos seus electores se non é nos termos prescritos pola ortodoxia económica dominante. Obrígase desta forma a que as únicas políticas posibles sexan as neoliberais.

É dicir, a imposición do principio de estabilidade implica que non poidan darse solucións negociadas e, polo tanto democráticas, ao conflito social inevitable que é consustancial coa xeración e distribución da renda e a riqueza.

A estabilidade orzamentaria concibiuse e estase aplicando como un dogma que fai desaparecer a capacidade de manobra mínima sobre a que se basea o goberno democrático da economía e impón unha única opción coma se fose a única solución óptima.

Detrás de todo iso subxace unha idea fundamental cuxa asunción perfilou a política económica dos nosos días e que, entre outros, foi criticada recentemente por Stglitz.

Establécese que hai só unha resposta ao problema social e que non existen xa alternativas políticas senón solucións técnicas que non requiren negociación nin pacto, senón unha adecuada implementación por parte de autoridades, como por antonomasia os bancos centrais, independentes, cribles e que se reputan neutrais; ou pola Unión Europea como unha institución superior a calquera tipo de preferencia social.

A democracia e as políticas de benestar baséanse na posibilidade de negociación fronte ao conflito social e nunha idea claramente exposta por Stiglitz (2002) "non existe unha única política Pareto-dominante (óptima) na que poidan estar de acordo todas as persoas ´razoables´".

Levar á constitución o principio de estabilidade orzamentaria é impor de facto unha ditadura económica porque para evitar o déficit público imponse un xigantesco déficit democrático que impide que todos as persoas se atopen en igualdade de condicións á hora de decidir sobre os problemas económicos. Por iso podemos dicir que a imposición dun principio de estabilidade orzamentaria nas condicións en que se impón é algo radicalmente contrario ao sentido máis elemental da democracia.

Pódese actuar doutra forma?

A historia económica demostra que cando os gobernos actuaron pondo en marcha políticas fiscais e monetarias discrecionales e combinadas lograron mellores resultados que nos últimos anos de rexeitamento neoliberal á fiscalidade discrecional e progresiva.

E o sentido común indica que afirmar que a estabilidade orzamentaria é boa por principio, en calquera caso, é unha soberana parbada. Como o sería afirmar que unha economía pode endebedarse ilimitadamente sen problema ningún.

Que adiantaría un país con ter estabilidade orzamentaria se ao mesmo tempo carece do capital social e das estruturas -físicas, educativas, sanitarias, sociais, culturais, relacionais ou empresariais- que son imprescindibles para que os seus empresarios poidan crear riqueza e os seus cidadáns adquirir o imprescindible capital humano e o benestar adecuado?

O importante non é garantir en todo caso que non haxa déficit.

O razoable e o que proporciona progreso a unha nación é dispor da dotación de capital social necesario para satisfacer as necesidades sociais. Esta debe ser a variable de partida e non o saldo cero do orzamento público.

E o que sabemos, porque a historia é indiscutible neste aspecto, é que iso non se pode conseguir sen unha suficiente dotación de gasto público. Xa que logo, o primeiro é asegurar este e logo atopar as vías adecuadas de financiamento.

O problema que teñen as políticas neoliberais e quen as defenden é que son incapaces de xerar ese financiamento por tres razóns. Primeiro, porque queren evitar que as clases de maior renda paguen impostos. Segundo, porque provocan unha gran desigualdade e iso deprime ás economías e fai que poidan xerar moitos menos ingresos para as arcas do estado. E terceiro porque incentivan que o aforro vaia aos mercados financeiros en lugar da financiar a actividade produtiva. E como son incapaces de xerar ingresos non teñen máis alternativa que impor a redución do gasto coas consecuencias que sinalei.

De feito, o problema que está padecendo unha economía como a española en relación coa débeda (deixando á marxe o inadecuado modelo de crecemento dos últimos anos) non é a súa contía senón que o seu financiamento está a expensas dos especuladores.

A alternativa, como argumentamos Vicenç Navarro, Alberto Garzón e eu no libro HAI ALTERNATIVAS que sairá publicado por Aguilar proximamente, é pór en marcha outro tipo de políticas que freen a desigualdade, que promocionen un novo tipo de actividade económica e baséense nunha maior xustiza fiscal e social e que así procuren novos e maiores ingresos para non ter que reducir a dotación dos bens e servizos de benestar que necesita a inmensa maioría da poboación. É moi posible que iso requira certo nivel de endebedamento, que nin sequera ten por que ser moi elevado, aínda que desde logo maior ao déficit cero que se impón. Pero se se aplican políticas xeradoras de ingresos produtivos, se se fomenta o uso razoable do aforro e se se acaba coa especulación financeira non ten por que ser un escollo para alcanzar os maiores niveis de rendemento empresarial, de benestar social e de progreso que España necesita.

Este escrito resume ideas do meu artigo "Pactos de estabilidade e Estado de Benestar: Unha nota sobre a súa dubidosa compatibilidade". Quaderns de Política Económica. Revista electrónica - 2ª época. Nº 9, Xaneiro- Abril 2005. Para comodidade dos lectores deste texto, non incorporei nel as referencias bibliográficas, que poden atoparse na versión de Quaderns, pero si a bibliografía.

Bibliografía

Barro, R. (1990). "Gouvernment spending in a simple model of endogenous growth". Journal of Political Economy, 98.

Bean, C. (1998), "The Stability Pact: More Than a Minor Nuisance? Discussion", Economic Policy: A European Forum, 0(26).

Beetsma, R.(2001), “Does EMU Need a Stability Pact?”, in BRUNILA (2001).

Blanchard, O. J. y F. Giavazzi (2004), "Improving the SGP through a Proper Accounting of Public Investment", C.E.P.R. Discussion Papers 4220, February.

Brunila, A., M. Buti y D. Franco, (Eds.)(2001) "The Stability and Growth Pact: The Architecture of Fiscal Policy in EMU". Houndmills, U.K. and New York, Palgrave.

Buiter, W. H. y C. Grafe (2004), "Patching up the Pact: Suggestions for Enhancing Fiscal Sustainability and Macroeconomic Stability in an Enlarged European Union", Economics of Transition, 12(1), pp. 67-102.

Buti, M., Eijffinger, S. y Franco, D. (2003), "Revisiting the Stability and Growth Pact: Grand Design or Internal Adjustment?" C.E.P.R. Discussion Papers 3692, January.

Buti, M. y G. Giudice (2002), "Maastricht's Fiscal Rules at Ten: An Assessment", Journal of Common Market Studies, 40(5), pp. 823-48.

Buti y A. Sapir, (Eds.) (2002). "EMU and Economic Policy in Europe: The Challenge of the Early Years". Elgar, Cheltenham, U.K.

Calmfors, L. y Corsetti, G. (2003) “How to Reform Europe’s Fiscal Policy Framework“, World Economics Journal No 1.

Creel, J. (2003), "Ranking Fiscal Policy Rules: The Golden Rule of Public Finance Vs. The Stability and Growth Pact", Observatoire Français des Conjonctures Économiques. Document de Travail, 2003-04.

Desquilbet, J.B. y Villienb, P. (1998). "La theorie du policy mix: un bilan critique". Revue d’Economie Financière, 45.

Eichengreen, B. y Wyplosz, C.(1998), "The Stability Pact: More Than a Minor Nuisance?" Economic Policy: A European Forum, 0(26).

Fitoussi, J.P. (1996). "Anatomie de la croissance molle". Revue de l'OFCE nº59/Octobre.

Fitoussi, J.P. (2002), "La Règle et Le Choix". Paris, La république des idées, Seuil.

Fitoussi, J.P. y Saraceno, F. (2002). "A Theory of Social Custom of Which Soft Growth May Be One Consequence. Tales of the European Stability Pact". Observatoire Français des Conjonctures Économiques. Document de Travail, 2002-07

Fitoussi y Francesco Saraceno (2004). "The Brussels-Frankfurt-Washington Consensus - Old and New Tradeoffs in Economics". Observatoire Français des Conjonctures Économiques. Document de Travail, 2004-02.

Kopits G. (2001), “Fiscal Rules: Useful Policy Framework or Unnecessary Ornament?”,IMF Working Paper, no.145, September.

Lehment, H. (2002). "European Fiscal Policies under the Stability Pact -Some first insights".Kiel Working Paper 1098: http://www.uni-kiel.de/ifw/pub/kap/2002/kap1098.pdf.

Mathieu, C y Sterdyniak, H. (2005). "Pacte de stabilité: la réforme impossible". Lettre de l´OFCE, nº 258.

Mau, S. (2003). "The Moral Economy of the Welfare State Britain and Germany Compared". Routledge, London.

Mingorance, A.C. (2004). "Una postura crítica ante las propuestas de reforma del pacto de estabilidad y crecimiento". Quaderns de politica economica, nº 8.

Muñoz de Bustillo, R. [et al.] (1995). "Crisis y futuro del estado del bienestar". Alianza Editorial, Madrid.

Muñoz de Bustillo, R. (2000).: "El estado del bienestar en el cambio de siglo". Alianza Editorial, Madrid.

Navarro, V., coord. (2004). "El Estado de Bienestar en España". Tecnos, Madrid.

Patnaik, P. "On Some Common Macroeconomic Fallacies". http://www.networkideas.org, marzo 2002.

Saraceno, F. y Monperrus-Veroni, P. (2004), "A Simple Proposal for a Debt-Sensitive Stability Pact", Vierteljahrshefte zur Wirtschaftsforschung - Quarterly Journal of Economic Research, 73(3), pp. 471-80.

Stglitz, J.E. “Empleo, justicia social y bienestar de la sociedad”. Revista Internacional del Trabajo, vol. 121 (2002) num. 1 y 2.

Timmins, N. (2001). "Los cinco gigantes. Una biografía del Estado de Bienestar". Ministerio de Trabajo y Asuntos Sociales, Madrid.

Torres, J. (2000). "Desigualdad y crisis económica". Editorial Sistema, Madrid.

Torres, J. (2004). "Regulación macroeconómica y democracia ¿Justifica la economía que los gobiernos renuncien a gobernar?". En Alfonso Guerra, José Félix Tezanos (eds.), Políticas económicas para el siglo XXI. Editorial Sistema, Madrid.

Walsh, C.E (1998). "Monetary Theory and Policy". MIT Press. Cambridge

[*]  Juan Torres López, Granada -1954-, Doutor en CC. Económicas e Empresariais, exerce na Universidade de Sevilla como catedrático de Economía Aplicada do Departamento de Teoría Económica e Economía Política. Escritor, investigador, analista de política económica e activista social. Manten unha páxina web "Ganas de Escribir" -www.juantorreslopez.com- e coordena a páxina web dedicada a información económica -www.altereconomia.org-

Enviado por:

juantorres@us.es

-juantorres@us.es-

30 de agosto de 2011 14:11

______________________