Vivenda e debatesPor Joan Coscubiela [*]
29.03.2021Non me parecería mal que estas políticas se puxesen a proba nalgúns territorios acoutados e sometésense á avaliación de resultados, antes de consagralas definitivamente. Aínda que para iso necesitamos datos dun mercado, o do alugueiro, que é todo menos homoxéneo
Hei de recoñecerlles que asisto estupefacto ao debate entre o PSOE e UP sobre a Lei de Vivenda.
Non porque considere que o debate non estea xustificado. Defenden propostas distintas e o conflito ten toda a súa lóxica política. A miña estupefacción nace dos términos teolóxicos nos que se está producindo o debate.
A imposibilidade de acceder a unha vivenda é un dos conflitos sociais máis cruento que viven millóns de persoas, especialmente novas.
Moitos levamos anos advertindo dos riscos sociais que comporta que a vivenda, un ben dirixido a satisfacer un dereito fundamental, se converteu nun produto financeiro refuxio que ofrece elevadas rendibilidades.
Hoxe pagamos as consecuencias de que durante décadas se ignorou o alugueiro ou a promoción de parques públicos de vivenda. Os poucos recursos públicos investidos destináronse a facilitar a compra mediante endebedamento hipotecario. Iso xustificouse pola necesidade de facilitar o acceso á vivenda das familias. Nada máis lonxe da realidade. As políticas de promoción da protección oficial tiveron como verdadeiro obxectivo atenuar o impacto dos ciclos económicos na construción.
Trátase dun sector do que dependen moitos empregos. E sobre todo unha potente fábrica de plusvalías especulativas privadas e tamén públicas coas que moitos concellos compensaron a insuficiencia dos seus ingresos tributarios. Iso sen esquecer o gran negocio financeiro que supuxo o mercado hipotecario.
Coas subvencións á compra de protección oficial sucedeu o mesmo que coas viaxes dos pensionistas do IMSERSO. Preséntanse en favor do lecer da xente maior, cando o seu principal obxectivo sempre foi manter abertos os hoteis en tempada baixa.
Daqueles pos, estes lodos. A gran recesión e as políticas do PP, de precariedade laboral e depreciación salarial, agravaron aínda máis o problema. Segundo un informe de CCOO, o 40% dos inquilinos soportan alugueiros excesivos para o nivel dos seus ingresos -
salarios, prestacións ou pensións. E dous de cada tres persoas con alugueiros excesivos están en situación de pobreza ou risco de exclusión.
Non parece que sexa fácil nin rápido recuperar agora as décadas perdidas e articular políticas eficientes que consigan facer baixar a curto prazo os prezos do alugueiro, especialmente nalgúns territorios.
Pero que sexa complexo non xustifica a obstinación do PSOE en limitar as súas propostas ao establecemento de beneficios fiscais en favor dos grandes propietarios de vivenda. Argumentan que limitar os prezos por lei pode ter o efecto contrario, desincentivar o alugueiro e subtraer moitas vivendas do mercado. Non me atrevo a desmentir esta hipótese. Non son un beato do BOE e da súa capacidade de modificar a realidade cando pugna contra as poderosas leis do mercado -
que se poden combater, pero non ignorar. Aínda que me resisto a que esta e outras afirmacións se fagan sen datos nun debate que ten máis de teolóxico que de ideolóxico. Porque o mesmo podería dicirse dos beneficios fiscais aos propietarios de vivendas. Poden acabar funcionando coma se intentásemos encher de auga un cesto de esparto. Comprobámolo coas axudas fiscais ao acceso á vivenda de protección oficial. Crearon un mercado paralelo, pero non conseguiron baixar os prezos do mercado "
libre". Tamén temos exemplos da non eficiencia en moitos dos beneficios fiscais da política tributaria española.
Reducen de xeito significativo os ingresos tributarios, pero non conseguen o seu obxectivo -
é o caso dalgúns dos beneficios fiscais no imposto de sociedades ou no de sucesións.
A miña estupefacción non é menor ante os argumentos utilizados en contra destes beneficios fiscais aos grandes propietarios de vivenda. Afírmase -
tamén sen datos- que só van beneficiar aos propietarios e non conseguirán reducir os prezos do alugueiro. Até se chega a impugnar o papel da política tributaria e a súa capacidade para incidir nas actuacións dos axentes económicos -
penalizando unhas e promovendo outras. Con esta lóxica quedarían desautorizadas moitas medidas de fiscalidade medioambiental para apoiar a transición enerxética, que tanto defende, xustamente, Unidas Podemos.
Sinceramente, resúltanme cada vez máis insoportábeis os debates teolóxicos, que se practican a babor e estribor, aínda que me desbasten moito máis cando se dan no seo das esquerdas. Non son debates ideoloxizados, como algunhas voces interesadas denuncian. A ideoloxía é imprescindíbel para orientar as políticas públicas en favor da sociedade á que se aspira. Pero a ideoloxía -
calquera- sen datos é teoloxía. E
o debate sobre o alugueiro está resultando ser un debate teolóxico.
Ademais, puxo de manifesto un dos puntos máis críticos do noso país.
Non dispoñemos de datos estatísticos fiábeis nin dunha cultura e instrumentos de avaliación das políticas públicas. Carecer destes mecanismos é garantía segura de malbaratamento dos recursos públicos.
Sen datos nin avaliación non se pode facer políticas de calidade. Porque o importante non son os grandes titulares senón como se concretan os principios xerais en políticas micro, concretas. Nalgunhas ocasións danme ganas de poñerme a gritar aquilo de "
non é o goberno, é a xestión, estúpidos".
A natureza teolóxica do debate non fai máis que complicar a aproximación de posicións e o acordo entre os socios de goberno, aínda que sexa para pactar o desacordo. Persoalmente paréceme razoábel a formulación que fan organizacións sociais, sindicatos e moitos expertos, apuntando á necesidade dun
mix de medidas. Unhas a longo prazo, como a promoción de parques de vivendas públicas en alugueiro ou a creación de mesas de negociación colectiva entre propietarios e inquilinos como existe nalgúns países nórdicos. Outras, medidas a curto prazo como a regulación legal dos alugueiros e os incentivos fiscais aos propietarios de vivendas.
Pero, sinceramente, non teño ningunha seguridade teolóxica de que funcionen. Nada garante que as medidas teoricamente apropiadas obteñan os resultados esperados e que sirvan para situacións moi distintas entre si. Esa é sempre a dificultade das leis, regulan con vocación universal realidades moi diversas.
Por iso e como non dispoñemos de datos nin de experiencias previas, non me parecería mal que estas políticas puxésense a proba nalgúns territorios acoutados e se sometesen á avaliación de resultados, antes de consagralas definitivamente. Aínda que para iso necesitamos datos dun mercado, o do alugueiro, que é todo menos homoxéneo.
Para rematar e non menos importante. En calquera negociación, é imprescindíbel entender a lóxica do outro interlocutor, até cando se trata de socios de goberno que, a priori, comparten obxectivos, aínda que discrepan do xeito de alcanzalos. Neste caso parece que as diferenzas apuntan á lexítima defensa dos intereses de diferentes sectores sociais e os seus efectos electorais.
Estes días escoito acusar ao PSOE de haberse sometido ás presións dos grandes fondos inmobiliarios. Non serei eu o que negue unha realidade que coñece calquera que tivera responsabilidades en política de vivenda, sobre todo a nivel municipal.
Aínda que me temo que esta explicación fácil ignora outro factor que me parece máis potente en términos políticos. É certo que nos últimos anos os fluxos de novas vivendas en alugueiro proveñen de fondos inmobiliarios que adquiriron a carteira de vivendas das entidades financeiras afectadas pola gran recesión. Pero
o stock acumulado de vivendas en alugueiro continúa de xeito moi maioritario (máis do 90%) en mans de propietarios particulares.
Non parece descartábel que as razóns do PSOE para negarse a limitar por lei os prezos do alugueiro sexan que polo retrovisor está vendo a estes propietarios privados e teme a deserción do seu voto en futuras eleccións. Non deberiamos menosprezar o arrastre que ten en sectores de clases medias a cruzada das dereitas españolas en favor da liberdade. Desa liberdade que non nos recoñecen para garantir un final digno á vida e que se converte na liberdade absoluta do mercado para fixar o prezo do alugueiro.
Do mesma xeito, Unidos Podemos fíxose portavoz dos millóns de persoas, especialmente novas, que hoxe non poden acceder a unha vivenda.
Quizais esa lóxica política sexa a que fai que tanto o PSOE como Unidas Podemos parezan sentirse cómodos na batalla política pública, especialmente ás portas das eleccións autonómicas en Madrid.
Aínda que o terreo electoral que pisan sexa moi distinto.
Mentres os propietarios de vivenda forman parte deses sectores sociais que adoitan votar, moitas das persoas que non teñen acceso a vivenda nutren as filas do abstencionismo. Este é o drama das esquerdas, quen máis necesitan da política máis se desentenden dela, quizais porque non se senten atendidos polas políticas. Trátase dun bucle perverso.
Arbitrar políticas públicas eficientes a curto prazo en favor das persoas que non poden acceder ao alugueiro non é fácil, facelo sen datos complícao e situar o debate no terreo da teoloxía pódenos conducir ao desastre.
Oxalá este conflito se canalice, despois do 4 de maio, cun acordo dos socios de goberno -
hai marxe para iso- e de paso sirva para entender dunha vez por todas a urxencia de dispoñer de datos estatísticos e de mecanismos de avaliación das políticas públicas. Así o próximo debate poderá ser no terreo da ideoloxía e as políticas con datos e non no da teoloxía.
[*]
Joan Coscubiela Conesa (
Barcelona, 1954). Sindicalista, político e escritor. |
https://elblocdelcoscu.cat/ |
@jcoscu.
_______
