Vivenda e debates, ... Por Joan Coscubiela - Hei de recoñecerlles que asisto estupefacto ao debate entre o PSOE e Unidas Podemos sobre a Lei de Vivenda

Vivenda e debates

Por Joan Coscubiela [*]
29.03.2021

Non me parecería mal que estas políticas se puxesen a proba nalgúns territorios acoutados e sometésense á avaliación de resultados, antes de consagralas definitivamente. Aínda que para iso necesitamos datos dun mercado, o do alugueiro, que é todo menos homoxéneo

Hei de recoñecerlles que asisto estupefacto ao debate entre o PSOE e UP sobre a Lei de Vivenda.

Non porque considere que o debate non estea xustificado. Defenden propostas distintas e o conflito ten toda a súa lóxica política. A miña estupefacción nace dos términos teolóxicos nos que se está producindo o debate.

A imposibilidade de acceder a unha vivenda é un dos conflitos sociais máis cruento que viven millóns de persoas, especialmente novas.

Moitos levamos anos advertindo dos riscos sociais que comporta que a vivenda, un ben dirixido a satisfacer un dereito fundamental, se converteu nun produto financeiro refuxio que ofrece elevadas rendibilidades.

Hoxe pagamos as consecuencias de que durante décadas se ignorou o alugueiro ou a promoción de parques públicos de vivenda. Os poucos recursos públicos investidos destináronse a facilitar a compra mediante endebedamento hipotecario. Iso xustificouse pola necesidade de facilitar o acceso á vivenda das familias. Nada máis lonxe da realidade. As políticas de promoción da protección oficial tiveron como verdadeiro obxectivo atenuar o impacto dos ciclos económicos na construción. Trátase dun sector do que dependen moitos empregos. E sobre todo unha potente fábrica de plusvalías especulativas privadas e tamén públicas coas que moitos concellos compensaron a insuficiencia dos seus ingresos tributarios. Iso sen esquecer o gran negocio financeiro que supuxo o mercado hipotecario.

Coas subvencións á compra de protección oficial sucedeu o mesmo que coas viaxes dos pensionistas do IMSERSO. Preséntanse en favor do lecer da xente maior, cando o seu principal obxectivo sempre foi manter abertos os hoteis en tempada baixa.

Daqueles pos, estes lodos. A gran recesión e as políticas do PP, de precariedade laboral e depreciación salarial, agravaron aínda máis o problema. Segundo un informe de CCOO, o 40% dos inquilinos soportan alugueiros excesivos para o nivel dos seus ingresos -salarios, prestacións ou pensións. E dous de cada tres persoas con alugueiros excesivos están en situación de pobreza ou risco de exclusión.

Non parece que sexa fácil nin rápido recuperar agora as décadas perdidas e articular políticas eficientes que consigan facer baixar a curto prazo os prezos do alugueiro, especialmente nalgúns territorios.

Pero que sexa complexo non xustifica a obstinación do PSOE en limitar as súas propostas ao establecemento de beneficios fiscais en favor dos grandes propietarios de vivenda. Argumentan que limitar os prezos por lei pode ter o efecto contrario, desincentivar o alugueiro e subtraer moitas vivendas do mercado. Non me atrevo a desmentir esta hipótese. Non son un beato do BOE e da súa capacidade de modificar a realidade cando pugna contra as poderosas leis do mercado -que se poden combater, pero non ignorar. Aínda que me resisto a que esta e outras afirmacións se fagan sen datos nun debate que ten máis de teolóxico que de ideolóxico. Porque o mesmo podería dicirse dos beneficios fiscais aos propietarios de vivendas. Poden acabar funcionando coma se intentásemos encher de auga un cesto de esparto. Comprobámolo coas axudas fiscais ao acceso á vivenda de protección oficial. Crearon un mercado paralelo, pero non conseguiron baixar os prezos do mercado "libre". Tamén temos exemplos da non eficiencia en moitos dos beneficios fiscais da política tributaria española.

Reducen de xeito significativo os ingresos tributarios, pero non conseguen o seu obxectivo -é o caso dalgúns dos beneficios fiscais no imposto de sociedades ou no de sucesións.

A miña estupefacción non é menor ante os argumentos utilizados en contra destes beneficios fiscais aos grandes propietarios de vivenda. Afírmase -tamén sen datos- que só van beneficiar aos propietarios e non conseguirán reducir os prezos do alugueiro. Até se chega a impugnar o papel da política tributaria e a súa capacidade para incidir nas actuacións dos axentes económicos -penalizando unhas e promovendo outras. Con esta lóxica quedarían desautorizadas moitas medidas de fiscalidade medioambiental para apoiar a transición enerxética, que tanto defende, xustamente, Unidas Podemos.

Sinceramente, resúltanme cada vez máis insoportábeis os debates teolóxicos, que se practican a babor e estribor, aínda que me desbasten moito máis cando se dan no seo das esquerdas. Non son debates ideoloxizados, como algunhas voces interesadas denuncian. A ideoloxía é imprescindíbel para orientar as políticas públicas en favor da sociedade á que se aspira. Pero a ideoloxía -calquera- sen datos é teoloxía. E o debate sobre o alugueiro está resultando ser un debate teolóxico.

Ademais, puxo de manifesto un dos puntos máis críticos do noso país. Non dispoñemos de datos estatísticos fiábeis nin dunha cultura e instrumentos de avaliación das políticas públicas. Carecer destes mecanismos é garantía segura de malbaratamento dos recursos públicos. Sen datos nin avaliación non se pode facer políticas de calidade. Porque o importante non son os grandes titulares senón como se concretan os principios xerais en políticas micro, concretas. Nalgunhas ocasións danme ganas de poñerme a gritar aquilo de "non é o goberno, é a xestión, estúpidos".

A natureza teolóxica do debate non fai máis que complicar a aproximación de posicións e o acordo entre os socios de goberno, aínda que sexa para pactar o desacordo. Persoalmente paréceme razoábel a formulación que fan organizacións sociais, sindicatos e moitos expertos, apuntando á necesidade dun mix de medidas. Unhas a longo prazo, como a promoción de parques de vivendas públicas en alugueiro ou a creación de mesas de negociación colectiva entre propietarios e inquilinos como existe nalgúns países nórdicos. Outras, medidas a curto prazo como a regulación legal dos alugueiros e os incentivos fiscais aos propietarios de vivendas.

Pero, sinceramente, non teño ningunha seguridade teolóxica de que funcionen. Nada garante que as medidas teoricamente apropiadas obteñan os resultados esperados e que sirvan para situacións moi distintas entre si. Esa é sempre a dificultade das leis, regulan con vocación universal realidades moi diversas.

Por iso e como non dispoñemos de datos nin de experiencias previas, non me parecería mal que estas políticas puxésense a proba nalgúns territorios acoutados e se sometesen á avaliación de resultados, antes de consagralas definitivamente. Aínda que para iso necesitamos datos dun mercado, o do alugueiro, que é todo menos homoxéneo.

Para rematar e non menos importante. En calquera negociación, é imprescindíbel entender a lóxica do outro interlocutor, até cando se trata de socios de goberno que, a priori, comparten obxectivos, aínda que discrepan do xeito de alcanzalos. Neste caso parece que as diferenzas apuntan á lexítima defensa dos intereses de diferentes sectores sociais e os seus efectos electorais.

Estes días escoito acusar ao PSOE de haberse sometido ás presións dos grandes fondos inmobiliarios. Non serei eu o que negue unha realidade que coñece calquera que tivera responsabilidades en política de vivenda, sobre todo a nivel municipal.

Aínda que me temo que esta explicación fácil ignora outro factor que me parece máis potente en términos políticos. É certo que nos últimos anos os fluxos de novas vivendas en alugueiro proveñen de fondos inmobiliarios que adquiriron a carteira de vivendas das entidades financeiras afectadas pola gran recesión. Pero o stock acumulado de vivendas en alugueiro continúa de xeito moi maioritario (máis do 90%) en mans de propietarios particulares.

Non parece descartábel que as razóns do PSOE para negarse a limitar por lei os prezos do alugueiro sexan que polo retrovisor está vendo a estes propietarios privados e teme a deserción do seu voto en futuras eleccións. Non deberiamos menosprezar o arrastre que ten en sectores de clases medias a cruzada das dereitas españolas en favor da liberdade. Desa liberdade que non nos recoñecen para garantir un final digno á vida e que se converte na liberdade absoluta do mercado para fixar o prezo do alugueiro. Do mesma xeito, Unidos Podemos fíxose portavoz dos millóns de persoas, especialmente novas, que hoxe non poden acceder a unha vivenda.

Quizais esa lóxica política sexa a que fai que tanto o PSOE como Unidas Podemos parezan sentirse cómodos na batalla política pública, especialmente ás portas das eleccións autonómicas en Madrid.

Aínda que o terreo electoral que pisan sexa moi distinto. Mentres os propietarios de vivenda forman parte deses sectores sociais que adoitan votar, moitas das persoas que non teñen acceso a vivenda nutren as filas do abstencionismo. Este é o drama das esquerdas, quen máis necesitan da política máis se desentenden dela, quizais porque non se senten atendidos polas políticas. Trátase dun bucle perverso.

Arbitrar políticas públicas eficientes a curto prazo en favor das persoas que non poden acceder ao alugueiro non é fácil, facelo sen datos complícao e situar o debate no terreo da teoloxía pódenos conducir ao desastre.

Oxalá este conflito se canalice, despois do 4 de maio, cun acordo dos socios de goberno -hai marxe para iso- e de paso sirva para entender dunha vez por todas a urxencia de dispoñer de datos estatísticos e de mecanismos de avaliación das políticas públicas. Así o próximo debate poderá ser no terreo da ideoloxía e as políticas con datos e non no da teoloxía.

[*] Joan Coscubiela Conesa (Barcelona, 1954). Sindicalista, político e escritor. | https://elblocdelcoscu.cat/ | @jcoscu.
_______