Por Manolo Monereo [*]
26.12.2014
Reforma constitucional ou proceso constituínte: o PSOE como verdadeiro partido do réxime.
O PSOE foi o partido do réxime do 78 e o seu futuro está unido a el. Pode parecer esaxerado pero si analizamos as cousas no longo prazo e sen prexuízos, darémonos conta de que os fundamentos e os consensos básicos do actual réxime marcounos o Partido Socialista. Esa é a súa grandeza e a súa debilidade. Non é este o momento de facer unha análise dos últimos 30 anos de vida pública española, só insistir niso que Felipe González chamou cuestións de Estado e que se foron convertendo na verdadeira "Constitución material" por arriba e por baixo da "Constitución formal" do 78.
En primeiro lugar, hoxe téndese a esquecer, o aliñamento sen fisuras coa Administración Norteamericana e coa OTAN. Os gobernos do PSOE nunca han ter dúbidas sobre estas cuestións, sabendo como sabían que unha parte maioritaria da opinión pública española é pacifista e que a esquerda social e cultural defendeu sempre o non aliñamento. Dirase que Zapatero retirou as forzas de Irak; isto é verdade, pero esquécese, dun lado, que era unha promesa firme e clara de Zapatero que tiña detrás as maiores manifestacións públicas da historia democrática de España e, doutro, que una das últimas decisións de Zapatero foi a ampliación da base de Rota, desde un posicionamento moi definido en favor da estratexia político-militar norteamericana contra Rusia e Chinesa.
En segundo lugar, a Unión Europea. As crises fan que todo pareza moito máis claro. Hoxe sabemos que a UE era algo máis que os fondos FEDER e o seu famoso "modelo social". Para o PSOE, representando aos poderes económicos e ás elites políticas, a UE foi unha auténtica "fuga" dos problemas estruturales de España e unha apelación permanente a unha benéfica Europa que nos iría resolvendo as dificultades que xurdisen no camiño. Hoxe sabemos que a UE é o problema e que detrás de tanta palabrería oca o que se esconde é un deseño neocolonial que nos fai cada vez máis dependentes e subalternos dunha Europa baixo hexemonía alemá.
O terceiro ten que ver co que poderiamos chamar programa conxunto PSOE-PP. A Unión Europea segue sendo no noso país o "debate imposíbel". Tanto Esquerda Unida como Podemos parten dun suposto irreal: que España é un Estado soberano. E non o é. Somos, dígase como se queira, un protectorado dos "poderes fortes" europeos. Tanto o Tratado de Lisboa como os outros tratados, que o profundaron e agravado, deixan unha marxe de manobra moi pequeno para os gobernos elixidos democraticamente no sur de Europa. O verdadeiro programa de coalición PSOE-PP son xustamente estes tratados, é dicir, as "liñas vermellas" que todos os gobernos han de respectar. A "seguridade" que dá Pedro Sánchez aos poderes fácticos é precisamente a súa aprobación e o seu respecto escrupuloso aos tratados europeos que obrigan, máis aló da retórica, a aceptar o modelo neoliberal.
Nisto tampouco hai que enganarse moito. O PSOE sempre soubo que a UE significa disciplinar a nosa economía, axustar sistematicamente os custos salariais e, ao final, é o fundamental, limitar substancialmente o poder económico do Estado. Cando saímos das palabras e vemos o que realmente se vota, dámonos conta de até que punto o Partido Socialista ten un "programa oculto" ao que somete o seu programa visíbel para gañar eleccións. Poñamos un exemplo claro. Dise que se está contra o austericidio e pola defensa dos dereitos sociais e, sen maior contradición, apróbanse os tratados de estabilidade (que fan obrigatorio o austericidio) e acéptase o chamado Tratado Trasatlántico (TTIP, polas súas siglas en inglés), que será unha enorme volta de porca máis en favor de políticas neoliberais contrarias aos dereitos laborais e sindicais d@s asalariad@s e que nos segue aliñando cos intereses xeopolíticos da gran potencia norteamericana. Poderíase dicir que a política, neste sentido, é o conxunto de medios para engatusar e enganar á opinión pública. Este é o verdadeira "síndrome" Hollande: defender na oposición unha política máis ou menos "social", chamala de esquerdas sería demasiado, e cando se chega ao goberno aplicar o programa da dereita.
En cuarto lugar, o PSOE soubo sempre quen manda e respectou escrupulosamente os seus intereses: este foi sempre o seu consenso básico. A glorificación permanente do monarca e a sistemática ocultación das súas corrupcións irán acompañada dunha submisión escrupulosa aos que detentan o poder económico e financeiro. Cando se fala das crises do noso modelo produtivo, téndese a esquecer que detrás del hai un determinado modelo de poder, unha determinada matriz político-institucional que o organiza e reprodúceo. O que o poder básico o detente o capital financeiro e inmobiliario ten moito que ver coa estrutura produtiva do país e a súa inserción na división desigual do traballo na UE.
Conviría deterse un pouco e explicar como funciona un Estado capitalista en condicións de democracia de mercado. Politicamente, o fundamental, é saber como mandan os que non se presentan ás eleccións. A clave é que o sistema político-institucional, é dicir, o Estado, debe garantir o poder do capital e, á vez, asegurar que aquilo que os cidadáns elixen sexa compatíbel cos intereses dos poderes económicos ou que, polo menos, non os cuestionen substancialmente. É a coñecida e contraditoria función de combinar acumulación do capital coa lexitimación democrática do sistema. A chamada "gobernabilidade" ten que ver con esta contradición, que se agudizou moito coa presente crise xa que, é o dato crucial da época, o capitalismo realmente existente hoxe "esixe sacrificios humanos", é dicir, expropiar liberdades, dereitos sociais e bens comúns para poñer en marcha de novo o proceso interminábel e indefinido de acumular renda, riqueza e poder para os que mandan, para unha oligarquía despótica e sen proxecto de país.
O bipartidismo foi sempre un modo de organizar o sistema político para impedir que xurdan alternativas que cuestionen ou limiten o poder daqueles que mandan, insisto, sen presentarse ás eleccións. Agora fálase moito de que hai que facer política máis aló do eixe esquerda-dereita. O problema real foi case sempre o mesmo: unha dereita que o é, e sen complexos, e unha suposta esquerda que practica un "reformismo sen reformas", submisa ao poder e sen proxecto alternativo. Resumindo, unha esquerda que non o é, que, precisamente por iso, fai do eixe dereita-esquerda o eixe da súa lexitimación social.
Non é casualidade que durante moito tempo a patronal e os grupos de poder económicos prefiran ao Partido Socialista. Os gobernos de González e de Zapatero aseguraron os intereses xerais dos que mandan, neutralizaron aos sindicatos e impediron que xurdisen alternativas á súa esquerda. Esta foi a durísima experiencia da Esquerda Unida de Julio Anguita e, imaxino, o gran reto que debe afrontar Podemos. Hai unha cousa clara: os poderes apostarán até o final polo bipartidismo e a única dúbida é si, en último término, sacarán a escena a Susana Díaz, persoa de confianza do capital financeiro e estreitísima servidora das regras de xogo do poder. Andalucía pon de manifesto que o bipartidismo segue sendo forte e que pode ser a plataforma para o relanzamento do PSOE en toda España.
A proposta de Pedro Sánchez dunha reforma constitucional, ordenada e limitada, ten que ver con isto que se acaba de dicir: configurarse como o partido "orgánico" do réxime, é dicir, eixe e centro do sistema e garantía última da súa estabilidade. A lampedusiana formula de reformar a Constitución para non cambiar de Constitución ten que ver con isto: manter os poderes fortes da mesma, a Monarquía en primeiro lugar, e impedir un proceso constituínte que faga que o soberano exerza como tal. Dito doutro xeito: propiciar unha nova restauración borbónica e oligárquica que canalice e desviei as aspiracións de cambio da sociedade, especialmente das novas xeracións. Trataríase de crear unha nova centralidade: entre o inmobilismo e a ruptura democrática. Son palabras que asocian imaxes e crean referentes. Vender moderación fronte aos extremos e cambiar sen riscos.
Por agora o PP non quere abrir este novo campo de xogo político. Considérase con forza suficiente para garantir o futuro do sistema. Seguramente pensa que o PSOE é demasiado débil e que sempre o terá de aliado subalterno cando se trate diso que eufemisticamente se chama "cuestións de Estado". O partido de Pedro Sánchez xoga a outra cousa: que o impulso de Podemos o converta de novo en interlocutor privilexiado dos poderes dominantes e volver ser o que sempre foi: garante último do sistema e baza decisiva da súa continuidade. O partido continúa, cunha "pequena diferenza": eles, os que mandan, saben que o seu control da política e dos políticos non está asegurado como antes e que se están producindo cambios que cuestionan o seu poder. Veremos.
16 de decembro de 2014
_____________