Este Sábado, 19 de Febreiro de 2011, tivo lugar unha Asemblea Estatal para facer un chamamento á constitución de Mesas Cidadáns de Converxencia para a Acción contra o Neoliberalismo, baixo un programa mínimo do cal xa dabamos conta en Ártabra 21 hai uns días. Onte o xornal Público faci-se eco do evento que se celebrou en Madrid, ao cual asisteu unha pequena representación de diferentes colectivos da Comarca.
Unha primeira composición de lugar.
Por Miguel Romero [*]
21.02.2011
1. O sábado 19 de febreiro tivo lugar no Auditorio Marcelino Camacho de CCOO-Madrid a Asemblea das Mesas de Converxencia Cidadá (MCC). O local foi o mesmo en que se realizou en novembro do ano 2009 o acto de presentación da "refundación" de EU, o cal permite facer algunhas comparacións de interese.
A asistencia foi similar en cantidade, a sala estaba chea, e en canto á composición sociopolítica: moi pouca xente nova, gran maioría de militantes de EU. A diferenza máis notable foi que en novembro a xente mantívose atenta ata o final do acto, mentres que agora, unha vez terminadas as intervencións consideradas máis importantes, é dicir, as dos organizadores e a de Cayo Lara, empezou un desfile incesante cara á saída e ao final do acto apenas estaba ocupada a metade da sala. Pode haber varias interpretacións: posiblemente o tipo de público asistente sentíase mais motivado pola "refundación" de EU, que parecía abrir novas e mellores perspectivas para o seu partido; quizais este tipo de actos empezan a ser un tanto repetitivos; quizais esta vez o aspecto práctico da iniciativa quedaba máis confuso?
2. O proxecto preséntase nunhas condicións políticas pouco favorables. A simpatía que esperta en amplos sectores militantes a idea dunha "converxencia antineoliberal" provén non dun impulso que veña de abaixo, dun movemento social potente (a "cidadanía activa", en palabras de Naredo na súa intervención) que presione pola unidade e clarifique os seus contidos políticos, senón da conciencia de debilidade fronte a un inimigo poderoso e á ofensiva. Ese movemento podería haberse creado a partir da Folga Xeral do 29-S, se non fose primeiro desactivado, e despois frustrado pola negociación e firma do pacto social. Agora o ambiente está determinado polas consecuencias nefastas dese pacto -sobre o cal, por certo, este proxecto trata de pasar no bico dos pés- que non empuxan cara á unidade, senón máis ben á división e/ou a pasividade.
Nestas condicións, as Mesas para a Converxencia, son a idea dun grupo de persoas, unha idea que soa ben, que ata expresa unha necesidade sentida por sectores da esquerda social e política, pero que está polo momento, ao meu parecer, cos pés no aire. "Converxencia" significa moitas cousas diferentes na esquerda social e política, difíciles de ensamblar: obxectivos electorais, alianzas dirixidas prioritariamente a uns ou outros sectores da esquerda, consensos de arriba abaixo, consensos para a acción, ... Non está totalmente claro cales son os significados elixidos polos organizadores do proxecto, pero polo menos aparecen algúns problemas razoables e serios, no deseño e na dinámica elixida.
3. O proxecto non parece tomar en consideración a ampla experiencia, positiva e negativa, de accións e iniciativas unitarias da esquerda social e política. Nunca se empeza de cero nestes procesos, nin valen as intencións, ata cando son boas, do "borrón e conta nova".
Quen mais, quen menos viviu experiencias de debates insoportables e eternos sobre tal ou cal consigna que terminaron afastando do traballo unitario a xente disposta entregar o seu tempo á acción común, pero non a perdelo. Pero hai outras moitas experiencias -as mais recentes na preparación e desenvolvemento da Folga Xeral, pero tamén na Contracumbre da Presidencia española da UE, ou o Foro Social Mundial en Madrid, ou a campaña Rumbo a Gaza, ou a solidariedade con Egunkaria, etc., etc.- nas que organizacións e correntes diversas traballaron moi ben colectivamente, sen ningunha necesidade de esquecer as súas discrepancias grandes ou pequenas, teóricas ou prácticas.
Hai sen dúbida problemas graves de sectarismo na esquerda social e política e hai que establecer formas e normas para resolvelos. Pero a ecuación "sectarismo=radicalismo", presente neste proxecto, é falsa e conviría retirala da mesa, e das Mesas, antes de que faga máis dano. É falsa ademais, nos dous termos: ou sexa, hai sectarismos nada "radicais", e hai "radicais" nada sectarios. Non vale a pena pór exemplos que abundan cada día e que ninguén ben informado pode descoñecer.
4. Se a xente da "platea" no Auditorio de CC OO o día 19 parecíase moito á de novembro pasado, a que protagonizou o acto desde o escenario foi moi diferente. Non cabe dúbida que Juan Torres, que se encargou de definir o perfil político-ideolóxico do proxecto, ou Tomás Rodríguez Villasante, que deseñou a metodoloxía de organización participativa, ou Naredo, pola súa soa presenza, son mais cribles cando propón unha organización unitaria na base, cunha "deliberación fraternal" e baseada na "democracia participativa", que quen o fixeron noutras ocasións. Pero, á vez, o proxecto parece máis débil que a "refundación" en canto á súa base social propia.
Falamos moitas veces de movementos sociais faltos de "expresión política"; este caso temos máis ben unha "expresión política" falta aínda de base social activa, nunha situación na que a mobilización contra os estragos do capitalismo neoliberal ten que apoiarse nos sectores máis activos e militantes, máis capaces de resistir á resignación e a desmoralización. Neste sentido, a moi escasa participación no acto de xente e organizacións de Euskadi e Catalunya é significativa.
5. O proxecto preséntase como unitario sen limitacións, aberto e baseado nun acordo no que "todos podemos coincidir". Non está nada claro. Na miña opinión, o proxecto inclúe un espazo político prioritario, ben cercado, que quere abarcar a algunhas correntes da esquerda e non direi que exclúen, pero se desinteresa por outras. Non son prioridades expresas, aínda que tampouco se oculten; como non podo basearme en textos, senón en interpretacións, hai que tomar o que opino con reservas; as cousas estarán mais claras dentro dun tempo.
No seu discurso inicial, Juan Torres pediu que se antepoña o que "nos úne". Ben, pois empecemos por aí.
Torres fixo un bo diagnóstico do neoliberalismo, "o capitalismo dos nosos días", como unha estratexia de poder global, de alcance político e moral, máis aló dos modelos produtivos, ao que hai que enfrontar unha loita en todos os niveis da sociedade. Neste sentido, afirmou o valor da "indignación cidadá" e a necesidade de asumir accións de "sabotaxe pacífico e democrático"; non concretou en que poden consistir estas accións, pero a idea é magnífica.
Noutros moitos aspectos da súa análise pódese coincidir e nalgúns discrepar, pero non creo que haxa aquí problemas importantes para unha converxencia. Eses problemas están, ao meu parecer, nunha cuestión fundamental: o lugar e o tratamento dos desacordos e os debates nun proceso unitario, aquí e agora.
Torres dixo, e repetiu, que debemos "esquecer" o que nos separa "para sempre". E máis adiante invitou a quen tivese "diferenzas e matices" a que saíse da sala, deixáseas no vestíbulo, e volvese entrar sen elas. Parece moi unitario, pero francamente creo que non o é. Tampouco é realista; de feito, no propio acto expresáronse "diferenzas e matices" -particularmente, pero non só, nas boas intervencións-mitins de Pablo Igrexas e de José Coy-, sobre temas importantess, non sobre si "o punto vai arriba ou debaixo da coma". É natural, que así sexa. Enfrontámonos a temas complexos, a decisións arriscadas, e o san é coñecer os distintos puntos de vista e debatelos responsablemente antes de tomar unha decisión colectiva.
A base do enfoque dos desacordos nun proceso unitario está na democracia, non no "esquecemento". A democracia debe incluír normas acordadas para realizala na práctica, tanto nas deliberacións como na toma de decisións. Non vexo ningún problema en que, especialmente na fase inicial dun proxecto que busca crear organismos unitarios de base, acórdese que o tema de traballo sexa exclusivamente práctico: mobilizacións, accións de solidariedade, etc. En cambio non me parece aceptable, en calquera fase, que sobre as cuestións que non son prácticas, se estableza polo grupo organizador un discurso considerado "de consenso" e non se admita a discrepancia con el.
Hai unha longa experiencia de funcionamento por "consenso" en foros e organizacións sociais e políticas, e coñécense ben as súas calidades e os seus problemas. Para a acción práctica, o funcionamento por consenso é moi necesario. En cambio para a dirección ou coordinación de iniciativas e organizacións, este funcionamento presenta problemas importantes, entre os cales os dous máis probados son: -o primeiro, a "tiranía das estruturas informais", por utilizar unha expresión creada polo movemento feminista para definir unha situación na que as decisións se toman, pero non sabe como, nin por quen, e son xa que logo incontrolables democraticamente; -o segundo, que é unha variante do anterior, a determinación do que é ou non é "consenso" por medio dun acordo privado entre as organizacións máis fortes das que integran o organismo de dirección ou coordinación. Cando estes organismos son moi numerosos, o risco multiplícase en nome da "eficacia" na toma de decisións. Neste sentido, a experiencia do Consello Internacional do Foro Social Mundial é concluínte e hai que reflexionar sobre as crecentes críticas que recibe. Este funcionamento desprazou a numerosas organizacións comprometidas desde anos no proceso, e en cambio privilexiou ás organizacións afíns a quen toman as decisións, neste caso, ONGs e outras institucións con tanta abundancia de medios materiais, como falta de carácter militante.
6. A penalización das discrepancias, adoita ser, e é neste caso, bastante selectiva. Na intervención de Torres, e noutras, atacouse ao "sectarismo", ao "radicalismo", ao "simplismo", á "arrogancia", á política das "grandes palabras" que non se "mete nos charcos", etc., ristra de anatemas dirixidos contra os "radicais". Torres pediu unha "deliberación fraternal", pero non parece que esa fraternidade abarque por igual a todas as correntes da esquerda.
A miña interpretación é que o público-obxectivo ao que se dirixe o proxecto é, ademais de EU, os sindicatos maioritarios e o que se considera a "esquerda da socialdemocracia". Por exemplo, as críticas que se fixeron polos impulsores do proxecto ao papel dos sindicatos maioritarios no pacto social, dedicaron máis espazo a escusarlles que a analizar o seu papel e as súas responsabilidades reais (ver o texto de Torres, Martínez e Steinko "Á esquerda, a converxencia dos cidadáns e as cidadás", Público, 17/02/2011).
Respecto da "esquerda socialdemócrata" o asunto é puramente simbólico, porque esa corrente no noso país non existe, e nada indica que poida chegar a existir dun xeito significativo. Como símbolo foi rechamante a espectacular presentación que se fixo da única intervención de alguén con algunha relación, fai unhas cantas décadas, coa dirección socialista: o ex-fiscal xeneral do Estado, Eligio Hernández, que pasou a formar parte da Coordinadora. Non se nada da súa traxectoria política actual, pero no seu paso polo goberno de Felipe González hai episodios pouco edificantes (ver http://www.publico.es/espana/265982/a-burbulla-de-a-corrupción). En calquera caso, está claro que non é Lafontaine, nin Melenchon, nin nada que se lle pareza, en canto a representar, ou atraer, a unha "corrente de esquerdas" do PSOE.
O razoable é que unha "converxencia cidadá" para a mobilización contra o capitalismo neoliberal se basee nas organizacións e correntes que están xa activas nesta loita, non en consideracións ideolóxicas sobre modelos de afinidade, que non son coherentes con eses obxectivos de mobilización e cuxas referencias internacionais, sexa Die Linke ou o Partido de Esquerda, non responden aos problemas que enfrontamos aquí. Pero, ao meu parecer, a corrente anticapitalista da esquerda social e política está considerada neste proxecto como un aliado incómodo, ao que convén manter afastado como corrente, e cuxa presencia só interesa de forma simbólica, por medio dalgunhas persoas coñecidas.
7. Dixo Steinko que o obxectivo era ter un "rumbo común". Ao meu parecer, e esta é tamén unha opinión provisional e suxeita a verificación, hai dous rumbos posibles neste proxecto. Un é o que poderiamos chamar unha "refundación da refundación", é dicir, unha nova versión do proxecto de EU, pero fortalecido pola reincorporación da corrente Socialismo 21, a incorporación de ATTAC e dalgunhas personalidades que son merecidos referentes intelectuais da esquerda. Se se realizase, podería supor un éxito importante da dirección de EU de face a próximas eleccións, pero o seu significado como "converxencia cidadá" sería inexistente.
Hai outro rumbo posible: a conexión deste proxecto con procesos unitarios locais que están en marcha e, a partir de aí, un desenvolvemento real do proxecto tal como aparece formalmente deseñado, probablemente con moita desigualdade territorial e con características políticas moi diferentes. Este é o suposto no que destacarían os aspectos máis positivos do proxecto: a vontade participativa do esquema organizativo proposto por Villasante a partir da súa idea dos "grupos motores"; algunhas das características das "mesas de converxencia" presentadas por Steinko, por exemplo, o obxectivo de "desbloquear vellos conflitos", "propor saídas alternativas a partir de condicións concretas"; "conectar iniciativas de loita xa existentes" ... Posiblemente sexa conveniente diferenciar, polo menos nunha primeira etapa, a posición respecto ao proxecto no seu conxunto e respecto daquelas expresións locais que expresen unha converxencia real na acción.
6. Á saída, un vello amigo díxome: "Hai que estar aquí". Referíase a Esquerda Anticapitalista.
IA ten os seus órganos de dirección e decidirá o que fai, sen "esquecer", senón discutindo as diferenzas normais que poden xurdir nunha organización democrática. O que segue, e claro tamén todo o que antecede, é só unha opinión persoal.
Francamente, creo que ese vello amigo foi un dos poucos asistentes en botarnos en falta como organización. Non o digo nin con pena, nin con alegría. Paréceme un feito e un feito que merece unha reflexión.
Para non estenderme demasiado, utilizarei un exemplo concreto: o día 12 de marzo está convocada unha Xornada estatal de acción "pola repartición do traballo e a riqueza; por unha saída social á crise; por recuperar a dignidade e a xustiza social". É unha iniciativa da CGT apoiada por numerosas organizacións sociais e políticas, entre as cales, IA. Cabe esta iniciativa no proxecto de converxencia? É unha desas iniciativas que se quere "conectar"? Se non cabe, quen a defendemos e organizamos poderemos, polo menos, explicar as nosas razóns respetuosamente e seremos escoitados fraternalmente? Pois non está nada claro, ou a min non mo parece. E isto reflicte un problema real sobre o que habería que falar tranquilamente, buscando solucións se as houbese. Proclamar "aquí caben todos" non é, desde logo, unha solución.
[*] Miguel Romero é editor de VIENTO SUR
Publicado en VIENTO SUR - 20.02.2011
_________________________