Os famentos saen de novo ás rúas: Volvemos ver en moitas cidades do mundo disturbios pola carestía dos alimentos

De: Alexandre -mpoulo@teleline.es-
Para: artabra21@gmail.com
Data: 21 de abril de 2008 08:35
Asunto: Os famentos saen de novo ás rúas


ANÁLISE: A CUARTA PÁXINA
Os famentos saen de novo ás rúas
Volvemos ver en moitas cidades do mundo disturbios pola carestía dos alimentos. Isto revela ata que punto está podrecido o corazón da política e a economía de tantos países en vías de desenvolvemento.

POR RAJ PATEL 19/04/2008

Recentemente, os prezos dos alimentos experimentaron en todo o mundo unhas subidas extraordinarias. Tanto é así, que Nacións Unidas anunciou que necesitan 500 millóns de dólares antes de que transcorra un mes a fin de evitar que se produza unha fame negra xeneralizada. O pasado marzo, o prezo do arroz subiu nos mercados asiáticos un 30% nun só día. Esta e outras subidas de prezos son o resultado dunha tormenta perfecta na que se combinaron os efectos das malas colleitas, a escaseza de alimentos almacenados, a substitución de cultivos de alimentos por outros que producen biocombustibles, o aumento da demanda de carne, o prezo marca do petróleo, e a especulación financeira.
Os disturbios pola comida son un síntoma agudo da ausencia dunha verdadeira democracia.

En Haití prospera hoxe a industria das "galletas de barro", feitas con margarina, sal e arxila.

O aumento do custo dos alimentos chegou a ser tan grave que ata se inventou un nome para bautizalo: agroflación (agflation). Unha fea palabra, sen dúbida, cuxos efectos son aínda máis feos. E que produciu o regreso dunha das formas de activismo colectivo máis antigas do mundo: os disturbios rueiros dos famentos.

"Antes gañabamos 14 dólares á semana e chegábanos xusto para gañarnos a vida. Pero desde que subiron tanto os prezos, non nos alcanza para vivir. Limitámonos a existir". A muller que pronunciou esta frase podería ser cidadá de calquera dos países pobres onde, durante os últimos meses, producíronse disturbios rueiros provocados pola agroflación. Pero estas frases desesperadas foron pronunciadas en Nova York, o ano 1971, e díxoas unha das Mulleres Xudías do East Side que protestaban polos prezos inalcanzables que os alimentos tiñan naquel momento na cidade. As súas circunstancias atopan un eco na actualidade.

E é que a similitude entre as protestas históricas e as deste comezo do século XXI non é meramente cosmética. Vale a pena analizar os vínculos entre os prezos dos alimentos e a inestabilidade política. Moitas das protestas actuais ocorreron en países considerados como bastións da estabilidade. houbo revoltas en cidades de Mauritania, Senegal e Burkina Faso, por exemplo. Pero estes disturbios distribuíronse de forma irregular.

En Haití, un dos países máis pobres do hemisferio occidental, o fame propiciou nos últimos tempos a aparición de novas estratexias de supervivencia, froito dunha desesperación cada vez máis acentuada. Nas chabolas de Citei Soleil prospera hoxe a industria das "galletas de barro". É dicir, galletas feitas con margarina, sal e arxila. A xente cómellas porque non pode comprar nada mellor. Pero ata alí a xente terminou saíndo á rúa e enfrontándose ás forzas da orde.

Haití representa un caso extremo, pero a súa traxectoria parece unha versión acelerada do camiño que van ir seguindo decenas de países, moitos dos cales sufriron anos de crise alimenticia, sempre ao bordo da fame negra. Dado que os ingresos familiares neses países dedícanse no seu maior parte á compra de alimentos, é indubidable que é alí onde a agroflación terá efectos máis dolorosos.

Agora ben, os disturbios rueiros non se producen necesariamente nos países máis pobres. Exipto e a India, por elixir dúas dos países onde houbo recentemente manifestacións, ocupan unha posición intermedia.

Como explicar entón a explosión dos disturbios, se a súa causa non é o fame extrema? O historiador británico E. P. Thompson bríndanos algunha luz respecto diso. Analizando os disturbios provocados pola carestía dos alimentos na Inglaterra do século XVIII, localizou os dous factores cruciais que se suman para dar lugar ás revoltas. En primeiro lugar, o capitalismo trouxo consigo unha brutal diferenza entre o que a xente entendía como os seus dereitos e as cousas que en realidade conseguía. En segundo lugar, as protestas xurdían cando os famentos pensaban que esa era a única forma de facerse oír.

A suma destes dous criterios, a saber, a distancia moi marcada entre aquilo ao que un cre ter dereito e aquilo que en realidade obtén, por unha banda; e, por outro, o que non haxa mellor xeito de articular unha protesta política que mediante a protesta rueira, permite explicar os disturbios causados pola falta de comida en circunstancias diversas. Esta clase de disturbios foron frecuentes en Europa ata a metade do século XIX, pois entón Europa comezou a importar cereais procedentes das súas colonias para alimentar así ás súas masas de traballadores. Paralelamente, as protestas rueiras foron substituídas por outro tipo de actividades máis sofisticadas e coordinadas, como as folgas.

Os disturbios reapareceron en Estados Unidos xusto ao termo da Primeira Guerra Mundial. As mulleres estaban na primeira liña das manifestacións en Filadelfia, Chicago, Toronto e Nova York, por exemplo. Esas mulleres crían ter o dereito de alimentar ás súas familias. Cousa cada vez máis imposible, debido á forte inflación que se produciu ao terminar a guerra. Ademais, esas mesmas mulleres estaban excluídas da participación política e non tiñan máis alternativa que a protesta rueira. En canto as mulleres conseguiron o dereito a voto e comezou a producirse unha mellor redistribución dos bens, os disturbios pola carestía dos alimentos foron perdendo forza.

Así pois, a historia dinos que prestemos atención a ambos os factores, a distancia entre expectativas e realidades, por unha banda, e por outro a inexistencia dun auténtico sistema democrático. Prodúcense disturbios rueiros pola comida naqueles países onde as subidas rápidas dos prezos fan prohibitiva a compra de alimentos. E onde, ademais, o desenvolvemento agudizou as desigualdades económicas entre os seus propios cidadáns, o cal fai que crezan as expectativas á vez que as probabilidades de satisfacelas van diminuíndo. Son países onde o abismo entre expectativas e logros fíxose enorme. Ao mesmo tempo, os disturbios ocorren en países que só teñen sistemas de participación meramente formal, de maneira que os pobres non atopan modos eficaces de expresar o seu descontento.

Noutras palabras, os disturbios pola comida son un síntoma agudo da ausencia dunha verdadeira democracia, xunto cunha grave diminución da posibilidade de obter aquilo ao que os cidadáns cren ter dereito. Desde Haití ata a India, esta dobre deterioración ten unha causa común. Ambos son subproductos das políticas de desenvolvemento aplicadas con criterios neoliberais. Aínda que se fixo correr a especie de que xa non ten validez nin se segue aplicando, en realidade o chamado "consenso de Wáshington" segue vixente, e supuxo para os países en vías de desenvolvemento un recorte radical das axudas dos Estados aos pobres, e, ademais, unha profundización do hiato entre expectativas e realidades.

Ademais, as políticas de austeridade impostas a eses países requiren a intervención de gobernos capaces de ignorar as presións democráticas dos seus cidadáns. As institucións financeiras internacionais concédenlles créditos soamente se pon en marcha políticas de austeridade, por moito que se queixen os seus cidadáns. Esas mesmas institucións incentivan aos gobernos a acalar as protestas populares. De modo que, finalmente, en lugar dun debate democrático neses países apenas se se produce unha escenificación politicamente inocua da "participación" cidadá, o cal permite seguir pondo en práctica políticas de desenvolvemento contrarias á vontade das maiorías.

Frustradas as expectativas, e sen nada que permita aos cidadáns expresar as súas necesidades, a agroflación provoca unha conmoción social que pode conducir á revolta popular. O feito de que volvamos ver nas cidades do mundo disturbios ocasionados pola carestía dos alimentos mostra ata que punto está podrecido o corazón mesmo das economías e os sistemas políticos de moitos países en vías de desenvolvemento. E que descomunal é o fracaso das institucións internacionais que pretenderon levar o desenvolvemento económico e democrático tanto aos países onde hai disturbios como a aqueles onde non se produciron.

Raj Patel é autor de "Obesos e esfameados". O impacto da globalización no sistema alimentario mundial [Os Libros do Lince].
______________________

http://www.rajpatel.org/
____________