Decrecimento sustentábel

Por Joan Martínez Alier
Mércores, 25/02/09

A crise económica actual puxo a John Maynard Keynes de moda porque existe capacidade industrial nas economías occidentais que non se aproveita. Ante o aumento do desemprego, a receita adecuada é un maior gasto público. Así haberá diñeiro para cambiar de automóbil e comprar o exceso de vivendas que deprime a industria da construción en Estados Unidos, en Reino Unido e en España.

Keynes quería que a economía saíse da crise de 1929. Dixo explicitamente que o que ocorrese a longo prazo, unha vez a economía recuperásese das dificultades, non lle importaba. Foron economistas posteriores como Harrod e Domar os que converteron o keynesianismo nunha doutrina de crecemento económico a longo prazo. Máis tarde chegaron ou resucitaron os neoliberais como Hayek, quen aseguraron que o mercado sabía moito máis que o Estado. Agora estamos escoitando a banqueiros que piden que nacionalicen os seus bancos, por favor. Estamos vendo a resurrección de Keynes (ou a súa reencarnación en Krugman e Stiglitz). Pero podemos preguntarnos, un Keynes de curto prazo, para saír da crise, ou un Keynes tamén de longo prazo para seguir unha senda virtuosa de crecemento económico?

É aí onde entra a actual crítica da Economía Ecolóxica. O crecemento económico baseouse na enerxía do carbón, o petróleo e o gas natural. Parece aconsellable un keynesianismo verde que aumente o investimento público en conservación de enerxía, en instalacións fotovoltaicas, en transporte público urbano e rehabilitación de vivendas, en agricultura orgánica. Pero non o parece continuar na fe do crecemento económico. Nos países ricos debe darse un lixeiro decrecimiento económico que sexa socialmente sostible. Debemos entrar nunha transición socio-ecolóxica. A economía ha de decrecer en termos de materiais e de consumo enerxético. Existe xa un acordo social en Europa para que as emisións de dióxido de carbono recórtense un 20% con respecto ás de 1990, pero o que non se previu é que, de feito, ao decrecer o PIB esas emisións xa están diminuíndo.

Pero non só hai razóns ecolóxicas para o decrecimiento. Hai psicólogos que pescudaron que a felicidade non aumenta co aumento do PIB per cápita. Mellor devandito, si que aumenta a niveis moi baixos, pero non despois. Agora ben, o decrecimiento económico provoca dificultades sociais que habemos de afrontar para que a proposta antes citada poida ser socialmente aceptada. Se a produtividade do traballo (por exemplo, o número de automóbiles que un traballador produce ao ano) crece o 2% anualmente pero a economía non fai o propio, iso levará a un aumento do desemprego. A resposta ha de ser dobre. Os aumentos de produtividade non están ben medidos. Se hai substitución de enerxía humana por enerxía de máquinas, os prezos desta enerxía teñen en conta o esgotamento de recursos, as externalidades negativas? Sabemos que non é así. Ademais, hai que separar o dereito a recibir unha remuneración do feito de ter emprego asalariado. Esa separación xa existe en moitos casos (nenos e novos, pensionistas, persoas que perciben o seguro de desemprego), pero debe ampliarse máis. Hai que redefinir o significado de 'emprego' -tendo en conta os servizos domésticos non remunerados e o sector do voluntariado- e hai que introducir ou ampliar a cobertura da Renda de Cidadán ou Renda Básica.

Cabe expor outra obxección. Quen pagará a montaña de créditos, as hipotecas e a débeda pública se a economía non crece? A resposta debe ser que ninguén. Non podemos forzar á economía a crecer ao ritmo do interese composto con que se acumulan as débedas. O sistema financeiro debe ter regras distintas das actuais. En Europa e Estados Unidos o que é novo non é, pois, o keynesianismo, nin tan só o keynesianismo verde. O novo é o movemento social polo decrecimiento sostible. A crise abre expectativas para novas institucións e hábitos sociais. O obxectivo nos países ricos debe ser vivir de forma óptima deixando de lado o imperativo do crecemento económico.

Joan Martínez Alier é catedrático do Departamento de Economía e Historia Económica da Universidade Autónoma de Barcelona

Fonte:
Portal do Medio Ambiente
___________________