O virus e a economía (1): moito peor do que parece, ... Por Juan Torres López

Por Juan Torres López [*]
15.03.2020

O experto considera que está crise terá "consecuencias e custos": "Dependerá do tempo dure a alarma e do frenazo da actividade que produza"

Un simple virus pode poñer en solfa ao mundo enteiro? Unha economía mundial tan potente e asentada pode estar en perigo por esa causa? Pódense vir abaixo as bolsas só polo efecto da propagación dun virus? Que está pasando e que pode pasar, por que tanta alarma?

É normal que a maioría da xente se faga este tipo de preguntas pero temo me que as respostas que se están dando son confusas e que xeran máis dúbidas das que resolven.

Sobre a epidemia, o certo é que aínda non se sabe ben cal pode ser a súa verdadeira magnitude. Parece ser que si se aplican medidas de illamento e hixiene que eviten a súa propagación, sobre todo a persoas especialmente vulnerábeis, en moi poucas semanas poderíase frear a súa expansión sen que se produza un efecto especialmente dramático. Iso é o que parece que ocorreu en China, grazas a que alí hai un sistema de toma de decisións moi centralizado, ditatorial, e onde se puideron aplicar recursos millonarios para illar á poboación. Pero é difícil que se poida actuar do mesmo xeito noutros países, de modo que non se pode descartar un contaxio exponencial que afecte a millóns de persoas nunhas cantas semanas.

Diferentes estudos realizados nos últimos anos sobre os efectos económicos deste tipo de epidemias permítennos saber algunhas cousas. Primeiro, que é seguro que o que está pasando terá consecuencias e custos; segundo, que o seu efecto final dependerá do tempo que dure a alarma e da freada da actividade que produza; e, terceiro, que só si se actuase con gran ineficacia e alcanzásese un nivel de mortalidade agora mesmo posiblemente impensábel (máis 15 millóns de mortos ao ano), quizá se produciría un custo que comezaría a ser máis ou menos equivalente ao que supuxo a última gran crise.


Malia iso, ao meu paréceme que o perigo ao que nos enfrontamos non é a difusión dun virus nin aínda que este fose moito máis letal do que agora podamos imaxinar que chegue a ser o coronavirus no peor dos casos.

O problema grave que temos diante dos nosos narices e ao que non lle estamos dando a importancia que ten é a situación na que se atopa o sistema no que vivimos, o capitalismo dos nosos días. Un sistema complexo que ten propiedades que lle fan funcionar dun modo moi específico.

Estes sistemas, como o capitalismo, son imprevisíbeis e permanentemente inestábeis, e por iso é polo que sexa moi difícil predicir cal será a súa evolución. Pero si sabemos, con todo, algunhas cousas importantes sobre o seu funcionamento e evolución e, sobre todo, sobre o que pode facer que colapsen.

Sabemos, por exemplo, que os sistemas complexos como o capitalismo viven ao bordo ou expostos permanentemente ao fallo sistémico e fatal, que tenden constantemente á crise e que están sempre en perigo de colapsar, precisamente porque a súa complexidade non é outra cousa que inestabilidade e desorde.

Pero, ao mesmo tempo, tamén sabemos que a gran probabilidade de fracaso, de fatalidade, que acompaña a calquera sistema complexo fai que xeren no seu seo constantes e potentes elementos de protección. Por iso poden resultar moi seguros malia ser, ao mesmo tempo, moi propensos ao colapso. Precisamente por iso.

En segundo lugar, sabemos tamén que os sistemas complexos case nunca colapsan polo efecto dun só fenómeno. Para que se produza un fallo total, sistémico, fatal, para que colapsen, é necesario que concorran diferentes fallos ao mesmo tempo.

E é moi importante saber que estes sistemas funcionan sempre en condicións degradadas, é dicir, con moitos fallos latentes que é imposible erradicar, ben porque se descoñecen, porque non compensa ou porque non se quere asumir o custo de eliminalos en todo ou en parte.

As consecuencias disto que sabemos sobre os sistemas complexos son de aplicación ao que está pasando coa epidemia do coronavirus.

En primeiro lugar, que é moi difícil que resulte tan fatal como se está crendo. O sistema estase defendendo do "fallo" no seu funcionamento que supón o coronavirus con mecanismos do propio sistema que son seguramente moito máis potentes dos que serían realmente necesarios para evitar que se converta nun perigo global ou letal. E, como dixen, é moi alto improbábel, por non dicir, imposíbel, que o sistema no seu conxunto se vexa afectado fatalmente por un só fallo ou factor.

Pero, en segundo lugar, hai algo que é moito máis preocupante.

A epidemia do coronavirus constitúe un fallo engadido no sistema que si se contempla linealmente pode parecer pouca cousa. Pero que pode resultar de efectos moi graves si tense en conta que a súa presenza muta a condición do sistema no seu conxunto porque interactúa con outros dos seus fallos latentes. É dicir, o coronavirus é realmente perigoso non polo que supón en si mesmo senón porque aumenta moito a degradación do sistema no seu conxunto, en moita maior proporción da que correspondería á súa illada natureza de epidemia sanitaria.

Ao meu xuízo, a extraordinaria gravidade do coronavirus non é o dano que produciría unha epidemia si puidésese contemplar illadamente, senón a aceleración do efecto degradante ou destrutor dos demais fallos que estaban máis ou menos contidos ata agora.

Xa escribín fai uns meses que se estaba xestando unha crise de moitas frontes pero que -a curto prazo- tiña tres manifestacións ou vías de expansión principais: as bolsas, que alcanzaron unha sobrevaloración disparatada que as leva a estalar antes ou despois; a débeda en crecemento insostíbel; e o bloqueo da oferta como consecuencia da continua caída da rendibilidade do capital material en favor do beneficio financeiro.

Os problemas que pode traer agora a propagación do coronavirus teñen que ver xustamente con esa crise de oferta que xa nos últimos meses se estaba producindo en case toda a economía mundial en forma dunha desaceleración relativamente atenuada.

Agora, as respostas que inevitabelmente van ter que adoptar os gobernos para evitar o contaxio van bloquear aínda máis a oferta e as súas consecuencias van ser varias, pero todas con algo en común: reactivar os fallos ate agora latentes ou adormentados.

As respostas que inevitabelmente van ter que adoptar os gobernos para evitar o contaxio van bloquear aínda máis a oferta e as súas consecuencias van ser varias

➤ En primeiro lugar, vai diminuír a produción, vanse a desarticular as canles de fornezo e distribución, van producirse carencias de aprovisionamento a escala global e a crise empresarial vai xeneralizarse, diminuíndo moito máis a rendibilidade do capital que move os motores da economía produtiva. A crise de oferta vai ser moi forte.

➤ En segundo lugar, vai aumentar a débeda empresarial e a dificultade para facerlle fronte por parte de miles de empresas, especialmente polas "zombis" que ate agora estiveron mantendo a súa actividade a base de máis débeda, pero sen xerar beneficio suficiente.

➤ En terceiro lugar, o cambio de expectativas, a posibilidade de que se produzan crebas en cadea e movementos extremos por parte das autoridades en materia de gasto e intervención financeira, van producir un caos bursátil da man das operacións automatizadas, dos algoritmos que utilizan os grandes fondos especulativos. As bolsas, como xa anticipei, son agora mesmo o eslabón máis débil e volátil do capitalismo, estaban a piques de saltar e o virus vai facer que estalen sen remedio.

➤ En cuarto lugar, todo iso vai afectar ao sector financeiro que perderá negocio liquide e freará o financiamento, amplificando os problemas anteriores, cando non sufrindo el mesmo unha nova crise financeira.

➤ En quinto lugar, a intervención das autoridades vai ser bastante complicada e pouco efectiva porque agora non se trata de impulsar a demanda inxectando capacidade de gasto (que fará falta) senón de poñer en pé a oferta, e iso é moito máis difícil cando as empresas pechan e as redes produtivas boquearonse.

➤ En sexto lugar, non descarto que, precisamente polo bloqueo da oferta, se produza un rebrote inflacionario que poñería aos bancos centrais ante un dilema terrible, pois estarían obrigados a frealo. E entón estará por ver como poderán soprar e sorber ao mesmo tempo, é dicir, facer política expansiva e contractiva á vez.

Si non se toman medidas drásticas para evitar os contagios, si non se illa á poboación, a expansión da pandemia é case segura e esa expectativa de crise paralizaría a actividade. Pero a cuarentena e o illamento tamén a freará sen remedio. Non hai saída. Pero o problema non é o virus, senón un sistema complexo no que un fallo aparentemente sen demasiada importancia pode reactivar outros fallos ate agora latentes ou medio controlados. E é esa conxunción de factores o que vai crear unha situación nova e que representa un perigo moi serio.

Si os fallos latentes diversos fanse expresos e si a súa aparición coincidente convérteos nun fallo único e estrutural, ímonos a enfrontar a un problema económico ate agora descoñecido na época do capitalismo globalizado e neoliberal.

E as receitas que os gobernos e as autoridades monetarias viñeron utilizando non lles van a servir. Agora terían que pensar "ao revés" de como o fixeron ata agora desde fai décadas e iso non lles vai a resultar fácil. Non teñen solucións porque nin sequera se poden imaxinar cal é a natureza do problema que teñen por diante. Por iso é polo que están desorientados e sen saber ben que facer.

O virus é a pequena bolboreta da teoría do caos: o suave movemento que producen as súas ás nunha esquina do planeta estase empezando a traducir nunha tempestade a miles de quilómetros. A xente intúeo con máis sabedoría que os políticos e economistas que seguen crendo que só se trata de tomar medidas sanitarias acompañadas doutras cantas económicas convencionais, cando o perigo verdadeiro está noutro lado, nos fallos estructurales do sistema que o virus pode reactivar xa.

Falarei de alternativas no seguinte artigo pero anticipo a principal: é obrigado que vivamos doutro xeito.

10/03/2020

Publicado en Ganas de Escribir. | 13 de marzo de 2020.

Publicado en lapoliticaonline.es  | 12 de marzo de 2020.



#Coronavirus


[*] Juan Torres López (Granada, 1954), Licenciado en Ciencias Económicas e Empresariais na Universidade de Málaga, Doutor en CC. Económicas e Empresariais desde 1981, catedrático na Universidade de Sevilla no Departamento de Análise Económica e Economía Política. Escritor e investigador. | e-mail: juantorres@us.es | web: www.juantorreslopez.com
Teléfono: +34954554469  | Dirección postal: Departamento de Análisis Económico y Economía Política. Facultad de CC. Económicas y Empresariales
Avda. Ramón y Cajal, 1. 41018 Sevilla.

Enviado por:
Juan Torres López
-envios@juantorreslopez.com-
14 de março de 2020 22:49
_______ _______