Por Luís González Reyes [*]
12.03.2015
É o crecemento a única saída? | Políticas municipais decrecentistas.
O decrecemento poderíase resumir como o movemento tendente a axustar a actividade das sociedades aos recursos dispoñíbeis nun determinado territorio de maneira que as necesidades humanas estean cubertas de forma universal e sostíbel no tempo.
No contexto de aquí e hoxe, o decrecemento significa, polo menos, dúas cousas: redución do consumo de materia e enerxía, e redistribución da riqueza. O primeiro dos factores xa está ocorrendo parcialmente (é especialmente patente o descenso do consumo de petróleo). E o consumo reducirase aínda máis como consecuencia do colapso do capitalismo global que está sucedendo e que será especialmente duro no noso contexto [1]. Con todo, esta redución non pode cualificarse de decrecemento xusto. Por unha banda non se está realizando cunha reordenación do modelo de produción e consumo. Menos aínda se está cambiando o sistema económico, polo que a degradación ambiental está aumentando en lugar de diminuír. Actúase coma se estivésemos aínda nun "mundo baleiro", cando a nosa contorna está "saturada". Este descenso do consumo dista moito de ir por bo camiño por un segundo factor: en lugar de avanzar cara a sociedades máis igualitarias, está agravando as brechas de desigualdade.
Axustar o metabolismo humano aos condicionantes biofísicos da contorna pasa por reducir o consumo de materia e enerxía, o que require medidas que, ademais de diminuír a extracción de recursos bióticos e abióticos, maximice a reutilización e o reciclaxe, centre a economía no local, e obteña a enerxía de fontes solares. Tamén implica ensanchar o espazo de fontes dispoñíbeis a longo prazo mediante unha economía baseada en biocompostos, máis que na minería. Ademais, require superar o "mundo saturado", recuperando unha biosfera que volva permitir ter marxe de erro ás sociedades deixando territorios non humanizados, que desfaga o camiño andado no Antropoceno cara a unha era na que o conxunto do planeta non estea fortemente condicionado polo ser humano.
Os cambios de gran calado que van ser necesarios para avanzar cara a un decrecemento xusto só poderán ser impulsados pola autoorganización social. Con todo, iso non quere dicir que as institucións actuais non poidan axudar a catalizar eses cambios. Moitas das competencias políticas para favorecer este decrecemento xusto residen en ámbitos supraestatais (UE, OMC, TLC); outras, en niveis estatais; pero desde as comunidades autónomas e desde os municipios pódense facer tamén moitas cousas. Sen ánimo de esgotalas todas, nin de anular outras, presentamos algunhas propostas.
Desde o ámbito local pódese favorecer a pechadura de ciclos
1. Políticas de redución dos residuos. Entre outras estarían as de diminución do envasado mediante medidas de apoio da venda a granel ou sistemas de devolución e retorno de envases.A contorna próxima é o lugar idóneo para promover un modelo alimentario sostíbel
2. Impulsar formas de compartir recursos en lugar de usalos de forma privada. Isto é aplicable ao transporte, as lavadoras, e moitos outros obxectos, non só aos libros dunha biblioteca.
3. Introdución da recolleita selectiva de materia orgánica mediante medidas como o porta a porta ou o quinto contedor, que están tendo resultados moi bos en pequenos municipios (por exemplo do País Vasco) e grandes (como é o caso de Milán). Notas de Ártabra 21.- Na Comarca do Alto Eume, temos o caso do Concello de San Sadurniño gobernado polo BNG, con Secundino Garcia Casal de Alcalde e a colaboración de ADEGA [Ferrol 360 | Web Concello ]. Donosti (Guipuzkoa) proba o quinto contedor. A recolleita e tratamento do lixo e residuos pode ser unha oportunidade para a creación de emprego.
4. Impulsar dietas pouco carnívoras, e baseadas en alimentos de tempada, de proximidade e de cultivo agroecolóxico. Os municipios, ademais de mediante ordenanzas e a política fiscal, poden impulsar isto nos espazos de restauración colectiva que controlan (escolas infantís, centros de persoas maiores, hospitais). Tamén favorecendo a creación de grupos de consumo mediante a cesión de espazos e recursos persoais e materiais para iso.O municipio e a comunidade autónoma pode procurar unha ordenación do territorio con perspectiva ecosistémica
5. Planificación e execución dun urbanismo de proximidade, é dicir, achegar os servizos que as persoas necesitan para lograr que a maioría dos desprazamentos se poidan facer andando. Experiencias deste tipo xa existen, por exemplo en Friburgo.Na contorna próxima e de pequena escala é posible potenciar as industrias verdes
6. Rehabilitación do parque residencial co fin de conseguir unha drástica redución do consumo enerxético.
7. Fomento do aluguer fronte á construción de nova vivenda, incluíndo o impulso a cooperativas de dereito de uso. Isto supón cambiar a lóxica de propiedade privada, inherente ao capitalismo.
8. Diminución de espazo nas cidades para os coches en beneficio do transporte público, a bicicleta e o peón. Especialmente urxente é a moratoria na construción de máis infraestruturas de transporte (autovías, superportos, aeroportos, alta velocidade) nas que hai competencias a nivel autonómico.
9. Posta en marcha de políticas de reconexión entre os mundos rural e urbano encamiñadas a unha "rerruralización" social. Un bo compendio desas políticas é a elaborada no recente Congreso Internacional de Economía Solidaria. Entre moitas outras, desempeña un papel determinante a recalificación de terreos urbanos en rústicos.
10. Leis de protección do territorio encamiñadas a frear o extractivismo e a degradación ambiental, así como a liberación de transxénicos e compostos tóxicos. Neste ámbito ser podería seguir o ronsel das zonas libres de transxénicos ou de fracking.
11. Fomento do desenvolvemento de polos industriais baseados na enxeñería e química verde. Este modelo produce bens biodegradábeis cun baixo consumo enerxético, sen usar compostos tóxicos no proceso e nos que os residuos duns procesos convértense en materias primas doutros.O municipio é un lugar privilexiado para fomentar o uso da enerxía xusta, de orixe solar e xestionada democraticamente
12. Medidas de aumento da eficiencia en todos os campos, tendo en conta que son necesarias, pero non suficientes. Isto implicará o investimento público para este fin.
13. Priorizar nos concursos e compras públicas as empresas respectuosas co medio ambiente e a xustiza social.
14. As administracións poden sumarse ás iniciativas que desenvolven as enerxías renovables a pequena escala e de forma cooperativa.Os circuítos curtos, propios do municipio e a comunidade autónoma, son favorábeis á economía local, ecolóxica e solidaria
15. Impulsar e sufragar estudos de adecuación enerxética.
16. Profundización das ordenanzas municipais de impulso da instalación de enerxías renovábeis en vivendas e espazos públicos.
17. Propiciar a bioconstrución, no caso de que se requirise construír novos edificios.
18. Poñer en marcha unha Lei de Cambio Climático encamiñada á estabilización da concentración de CO2 a nivel planetario en 350 ppm mediante medidas de redución drástica das emisións de gases de efecto invernadoiro.
19. Impulso á creación de moedas locais que centren a economía no territorio próximo. Estas moedas xa existen en moitas cidades e, ademais, hai experiencias de impulsos municipais, como é o caso do SOL Violette, lanzado en Toulouse pola cidadanía coa axuda do concello.No ámbito autonómico residen moitas das competencias en materia de educación para a sustentabilidade, pois son elas as que concretan o currículo marcado polo Ministerio
20. Incentivar a economía solidaria e ecolóxica reorientando profundamente as políticas de fomento do "emprendimento".
21. Reforma tributaria de maneira que se pague en función da renda, e do consumo de materia e enerxía.
22. Políticas de prezos (da auga por exemplo) que non só penalicen o malgasto, senón que incorporen criterios de xustiza, á vez que garanten o acceso básico ao recurso.
23. Realizar auditorías cidadás á débeda pública, e abolir as ilexítimas e odiosas, xa que a débeda é un dos principais motores do crecemento.
24. Diminuír incentivos ao consumo. Un exemplo sería a limitación e o control da publicidade. Como pouco, as administracións municipais e autonómicas poderían reducir o espazo público dedicado a ela.
25. Incentivar o consumo de produtos de proximidade mediante medidas como os selos propios.
26. Loitar contra a firma de calquera novo tratado de libre comercio.
27. Fomento da agricultura ecolóxica, o transporte público, as enerxías renovábeis, etc., como sectores que crean máis emprego que os seus actuais contrapartes sucias.
28. Medidas encamiñadas ao reparto do traballo produtivo (como incentivos fiscais ás empresas que poñan en marcha unha xornada laboral de 35 horas) e reprodutivo (por exemplo, mediante campañas de posta en valor das tarefas de coidados).
29. Inclusión nos currículos oficiais de contidos críticos, que atendan ao medio ambiente, a igualdade de xénero, a interculturalidade e a democracia desde a base. Todo iso debe facerse de forma transversal e explícita no traballo de aula.Moitas destas políticas é probábel que teñan o visto bo do groso da cidadanía, sobre todo si se explican ben e se sitúan no contexto de crise sistémica do que xorden. Con todo, outras contarán cun importante rexeitamento de parte da poboación. Para superar ese rexeitamento farán falta dúas cousas. A primeira serán movementos sociais fortes que as empuxen mediante a súa mobilización e a creación de estruturas sociais que permitan unha vida digna ás persoas en sintonía coas necesidades decrecentistas. A segunda é avanzar cara á democratización social, entendendo que o xeito máis eficiente de levar a cabo cambios profundos a nivel social é que as persoas sexan protagonistas destes cambios, non articulacións verticais.
30. Subvención de iniciativas de creación de materiais curriculares (libros de texto, unidades didácticas, material complementario) elaborados desde unha perspectiva decrecentista.
31. Impulsar e destinar recursos económicos, lexislativos e persoais a apoiar metodoloxías de ensino-aprendizaxe inclusivo e democrático, como, por exemplo, as comunidades de aprendizaxe.
[1] Esta afirmación sustentámola extensamente Fernández Durán, Ramón e González Reyes, Luís: "Na espiral da enerxía" (En la espiral de la energía). Libros en Acción e Virus, 2014 [+Info] - No buscador libre DuckDuckGo. Fonte: Portal do Decrecemento. | O xornal de economía "O salmón contracorrente" (El Salmón Contracorriente).
[*] Luís González Reyes -Madrid, 1974, é profesor e membro de Ecoloxistas en Acción, onde participa na súa Secretaría Confederal desde a fundación (e foi durante nove anos cocoordinador da organización). Actualmente é parte de Garúa S. Coop. Mad., onde se dedica á formación e a investigación en temas relacionados co ecoloxismo e a pedagoxía. Tamén traballa en FUHEM, onde é o responsable do desenvolvemento transversal dos contidos ecosociais nos seus tres centros escolares. É autor ou coautor dunha decena de libros con contidos que abarcan distintas facetas do ecoloxismo social. Ademais é doutor en químicas. Ecoloxismo, pedagoxía, investigación e moita enerxía. O seu Twitter.
__________________________