Por Carlos Taibo [*]
25.02.2022A OTAN, Rusia e Ucraína: unha glosa impertinenteMoito me gustaría que estas liñas visen a luz nalgún deses xornais que, en Madrid ou en Barcelona, tempo atrás me facían algún oco. Non é así -
entendo eu- porque o noso panorama mediático foi-se pechando de tal xeito que impide considerar determinadas materias e defender determinadas posicións. De resultas, e en relación co que ocorre en Ucraína nestas horas, televisións, radios e xornais, coa inestimábel colaboración desa praga contemporánea que son os nosos tertulianos, prefiren reproducir unha vez máis ese conto de fadas que nos fala da coraxe dunhas potencias, as occidentais, que acudirían en socorro dun pequeno país para facer fronte á barbarie moscovita.
Aínda que quen me coñecen xa o saben, deixarei claro desde o principio que
non creo nas solucións militares e que moito me gustaría que na Europa central e oriental, e en todo o planeta, cobrase corpo un rápido e profundo proceso de desmilitarización do que obterían franco beneficio os pobos e que deixaría mal parados, en cambio, aos construtores de imperios. E deixarei claro tamén que non sento simpatía algunha pola realidade que
Vladímir Putin acabou por perfilar -
ou lle obrigaron a perfilar tirios e troianos- en Rusia. Falo dun triste mestura no que se dan cita un manifesto autoritarismo, un nacionalismo que a miúdo ten ribetes étnicos, a miseria mercantil dos oligarcas, un escenario social lastrado por aberrantes desigualdades, un xenocidio en toda regra en Chechenia e, por todas as partes, a represión de todas as disidencias.
Creo, con todo, que fariamos mal en esquecer, como o fan unha e outra vez os nosos medios de incomunicación, que
Putin é en boa medida o resultado de políticas occidentais caracterizadas pola prepotencia e a agresividade. Aínda que, certamente, á hora de dar conta da condición do presidente ruso pesan tamén factores internos propios do seu país e inercias históricas de longo alento, a duras penas entenderiamos que boa parte da conduta da Rusia putiniana é un intento de resposta á ignominia occidental. Respecto diso, e neses medios dos que falo, creo que operou un mecanismo de translación de conceptos que é, como pouco, delicado. Parecen deducir que, habendo como hai moitos elementos da vida política, económica e social rusa -
acabo de mencionalos- que merecen contestación franca, o seu é concluír que todo o que Rusia fai no taboleiro internacional é igualmente desprezábel. Semellante xeito de ver as cousas ten unha consecuencia extremadamente delicada: anula calquera consideración crítica do que fixeron, e fan, as potencias occidentais, con Estados Unidos e esa filantrópica organización que é a OTAN na cabeza. Moitos dos nosos medios parecen meros repetidores de consígnalas que chegan do Departamento de Estado norteamericano.
Intento fundamentar o anterior da man de media ducia de observacións. A primeira invita a recordar que a finais da década de 1980 e principios da de 1990 as potencias occidentais transmitiron en repetidas oportunidades aos seus interlocutores soviético-rusos -
Gorbachov primeiro, Yeltsin despois- compromisos firmes no sentido de
que nada farían para acurralar a unha Rusia á que parecían dispostas a ofrecer garantías serias en materia de seguridade. O menos que pode dicirse é que nos últimos trinta anos, e nos feitos desde o inicio desa longa etapa, esas promesas quedaron, unha e outra vez, en auga de borraxes.
E é que, e en segundo lugar, coa OTAN como ariete maior,
Estados Unidos alentou a incorporación á súa alianza militar dun puñado de países outrora integrados na URSS -
as tres repúblicas bálticas- ou aliados, ben é certo que forzados, desta última -
Polonia, a República Checa, Eslovaquia, Hungría, Romanía e Bulgaria-. Mercé a ese proceso fíxose valer un xenuíno cerco sobre Rusia que nunha das súas claves fundamentais obedecía ao propósito de limitar no posible a reaparición, con consistencia, dunha potencia importante no oriente europeo. Importa, e moito, subliñar, polo demais, o que deixan ben claro os mapas: o escenario de conflito destas horas apórtao a periferia da Federación Rusa, e non algún territorio que, próximo a Estados Unidos, poñería en perigo a seguridade de Washington e San Francisco. Como reaccionaría EEUU no caso de que unha alianza militar hostil se fixera presente en Canadá e en México? Si alguén quere agregar que a Rusia de Putin serviuse do anterior para sacar vantaxe no que fai á represión interna das disidencias -
antes mencioneina-, non terei ningún motivo para quitarlle, iso si, a razón.
Por si pouco fose o anterior, e nun terceiro chanzo, Rusia probouno todo con Occidente. E entre o que probou, aínda que a miúdo esquézano os nosos todólogos, estivo
a colaboración franca e leal con quen hoxe son os seus inimigos aparentemente frontais. Esa colaboración despuntou no primeiro lustro da presidencia de
Yeltsin, disposto como estaba este a rirlle as grazas aos caprichos e imposicións de Washington e de Bruxelas. Pero fíxose valer tamén, e isto é moito máis importante, nos inicios da presidencia do propio Putin. Que rápido quedou no esquecemento que este último ofreceu un cálido, e impresentábel, respaldo en 2001 á intervención militar norteamericana en Afganistán e que gardou un silencio conivente, de novo lamentábel, ante a que dous anos despois adquiriu carta de natureza en Iraq. A
Putin preocupaba-lle entón moito máis a conta de resultados dos xigantes rusos do petróleo.
Cal foi a resposta estadounidense ante a compracencia con que Rusia obsequiou ao espasmo imperial de Washington nos orientes próximo e medio? Consistiu en esencia en manter os programas vinculados co 'escudo antimísiles' -
encamiñado con descaro a reducir a capacidade disuasoria dos arsenais nucleares ruso e chinés-, en propiciar unha nova ampliación da OTAN -
con beneficiarios nas xa amentadas repúblicas do Báltico-, en darlle longas ao desmantelamento das bases militares que, con aquiescencia rusa, EEUU despregara en 2001 no Cáucaso e no Asia central, en estimular as chamadas 'revolucións de cores' que levantaron a gobernos hostís a Moscova en Georgia, Ucraína e Kirguizistán, e, en suma, en negar a Rusia calquera trato comercial de privilexio. Aínda que -
e repito a cláusula- os nosos medios non o queiran ver, o
Putin destas horas viu a luz no escenario que acabo de mal retratar, ao amparo dunha lamentábel prepotencia dun lado, o occidental, incapaz de certificar que Rusia merecía algunha recompensa polo seu xeneral docilidade.
Dou un salto máis, o cuarto, para subliñar que, pese ás aparencias,
o escenario empeorou para Moscova en 2013-2014 á calor das sucesivas crises -
o Maidán, a defenestración de Yanukóvich, Crimea, o Donbás- ucraínas. Aínda que, certamente, Rusia incorporou Crimea á súa federación e pasou a controlar unha parte pequena da Ucraína oriental, nos feitos -
e isto é sorprendente, unha vez máis, que se esqueza- perdeu as rendas do groso do territorio ucraíno, que basculou claramente cara a Occidente.
Hai unha vella e controvertida tese que, na xeopolítica norteamericana como na rusa, suxire que Moscova liderará un imperio si domina Ucraína, pero deixará inmediatamente de encabezalo si desvanécese ese dominio. Sospeito que na percepción dos gobernantes rusos isto foi ao cabo máis relevante que as eventuais ganancias territoriais obtidas en Crimea e no Donbás.
Para que nada falte, e en quinto lugar,
o aparello mediático occidental edulcorou visiblemente a condición da Ucraína contemporánea. Aínda que entendo sen dobreces que esta última -
os seus habitantes- é por moitos conceptos unha vítima das miserias e das arrogancias imperiais duns e doutros, non está de máis que recorde que a Ucraína destas horas é un recinto que, indelebelmente marcado -
o panorama, certamente, non é moi diferente en Rusia- pola corrupción e o autoritarismo, gozou do que no seu momento describiuse como o parlamento máis monetizado do mundo -
as condicións de oligarca e deputado parecían ir da man-, sen que falte un elemento inquietante máis: en moitos dos estamentos da vida ucraína revelouse a influencia moi poderosa da dereita máis ultramontana. Máis aló do anterior, desde a independencia de 1991 Ucraína seguiu sendo un Estado unitario que recoñecía unha única lingua oficial, o ucraíno, aínda a propósito de que unha parte significada da poboación tiña o ruso como lingua materna. Non quero deixar no tinteiro o recordatorio de que en 2014 e 2015 os acordos de Minsk, que debían abrir o camiño dunha paz duradeira no Donbás, reclamaban das autoridades ucraínas unha federalización do país que en momento algún saíu adiante.
Teño que incluír neste listado de desaforos, nun sexto chanzo, algo que non debe escapársenos. Aínda que non estou en condicións de iluminar o que ocorrerá nos meses vindeiros, o seu é que recorde que
en 2006 e 2009 producíronse dúas crise que, provocadas por desavenencias comerciais entre Rusia e Ucraína, saldáronse durante unhas poucas horas coa interrupción dos subministracións de gas natural ruso á Europa comunitaria. Rechamante resultou, con todo, que con ocasión da guerra iniciada no Donbás en 2014, e saldada, segundo unha estimación que corre por aí, con 14.000 mortos, nunca se interrompesen esas subministracións. Poderoso cabaleiro é don diñeiro, escribiu
Quevedo. A agresividade verbal, e material, de dous rivais presuntamente irreconciliábeis desapareceu por sorpresa cando polo medio estaba o negocio, no bo entendido de que, si é verdade que a Unión Europea, e en singular algún dos seus membros, arrastra unha delicada dependencia enerxética con respecto a Rusia, non o é menos que esta última necesita como auga de maio -
non ten neste momento compradores alternativos- as divisas fortes que achegan as súas exportacións de enerxía. Dáme -
igual equivócome- que as sancións que as potencias occidentais preparan non van tocar o negocio do gas. E aviso de que as noticias relativas ao gasoduto North Stream II, que aínda non entrou en funcionamento, non afectan maiormente á tese que, con cautela, enuncio agora.
Acometo de agasallo un último salto, o sétimo, e fágo-o coa vontade de subliñar que, fanfarra retórica separadamente, o que os países occidentais -
os seus empresarios- buscan na Europa oriental non é outra cousa que
unha man de obra barata que explotar, materias primas razoabelmente desexábeis e mercados moderadamente prometedores. Nese designio, por certo, a miúdo déronse a man cos oligarcas rusos e ucraínos, procedentes estes últimos na súa maioría -
non é un dato que conveña sortear- do oriente do país. Na trastenda, e obrigado estou a anotalo, Estados Unidos móvese como peixe no auga: moi afastado do escenario de conflito, a crise destas horas vénlle como anel ao dedo para agudizar -
non perdamos de vista isto último- os problemas dunha Rusia que arrastra desde tempo atrás unha economía debilitada e para dividir unha vez máis á UE, nun escenario no que os imaxinábeis desencontros desta con Moscova no que fai ao gas natural e ao petróleo afectan de forma menor a Washington. Claro é que en todo iso á UE tócalle pagar os desastres que nacen da súa opción principal, que non foi outra que a de andar a retroceso das imposicións norteamericanas.
Termino: non me gustaría que o improbábel lector, ou lectora, destas liñas conclúa que me subín ao carro de quen estiman que na Ucraína destas horas maniféstase unha aguda confrontación con bases ideolóxicas asentadas. Si fascistas hainos, sen dúbida, en moitos dos estamentos do poder ucraíno, tamén se fan valer na Rusia putiniana. Si, por dicilo doutro xeito, a
Putin non lle falta razón cando repudia o esquecemento, no mellor dos casos, con que unha parte da sociedade ucraína parece obsequiar ao ocorrido entre 1941 e 1945, quen pense que do seu lado, ou do dos seus aliados en Donetsk e en Lugansk, hai un proxecto antifascista faría ben en visitar ao médico. O que gañou terreo na Rusia putiniana é un revolto lamentábel -
xa o hei medio sinalado- de rancio nacionalismo de Estado, valores tradicionais, ortodoxias relixiosas, oligarcas inmorais, lacerantes desigualdades, militarización, represión e... sa economía de mercado. Non sé que é o que todo o anterior terá que ver co antifascismo. Máis ben dáme que por detrás de todas estas miserias están os arrebatos imperiais de sempre, en Washington, en Bruxelas e en Moscova.
Nesas guerras sucias, como nalgunhas das limpas, perden sempre os pobos.
Fonte:
Conta de Facebook de Carlos Taibo. | | Algunhas persoas, poucas, botan de menos a miña opinión sobre o que
sucede en Ucraína. Aquí van, como discreta homenaxe á súa paciencia,
estas notas rápidas. Rógase, si parécelles, difusión. Non atoparán un
texto como este en os grandes medios. |
_______
[
*]
Carlos Taibo Arias -Madrid
1956, é profesor de Ciencia Política e da Administración na Universidade
Autónoma de Madrid, escritor e activista social, partidario activo do
movimento polo "
Decrecimento". |
+ info
Web persoal:
www.carlostaibo.com
Enviado por:
Inácio GZ
-inaciogz@gmail.com-
25 de junho de 2016 21:15
_______
