Por Enric Llopis [*]
25.12.2015
Entrevista de Enric Llopis a Yayo Herrero, ponente nun acto da Fronte Cívica-Valencia e o sindicato Acontracorrent. |- "Non me creo a dicotomía pechada entre a autoorganización popular e as institucións".
Unha das grandes achegas teóricas do feminismo, a idea de que o persoal é político, resulta hoxe capital. Tamén a consideración das persoas non a partir de grandes conceptos, senón dos seus corpos concretos. A activista e membro de Ecoloxistas en Acción, Yayo Herrero, apunta as razóns: "Hai tanta xente desposeída, que se sente soa e ten medo, que si as vías para construír a solidariedade non son desenvolvidas pola esquerda e os movementos sociais, e deixámoslla a colectivos neofascistas, estamos perdidos". A enxeñeira agrícola, antropóloga e educadora social, defensora do decrecemento e a economía crítica feminista, subliña así mesmo que non cre nunha "dicotomía pechada" entre a auto-organización popular e as institucións. Yayo Herrero participou no Seminario de Formación Política organizado pola Fronte Cívica-Valencia e o sindicato Acontracorrent. Directora de FUHEM (fundación que promueve a xustiza social e a sostenibilidad ambiental) desde xaneiro de 2012 e profesora da Cátedra UNESCO de Educación Ambiental da UNED, a activista é coautora de "Que facemos fronte á crise ecolóxica" e "Cambiar as lentes para mirar o mundo. Unha cultura da nova sensibilidade" e participou no libro dirixido por Carlos Taibo "Decrecementos. Sobre o que hai que cambiar na vida cotiá", entre outras publicacións.
- Participaches nunha conferencia titulada "Mellor con menos. Bases para un novo contrato social". Existe esa enerxía acumulada, esa "masa crítica" que poida fundamentar unha nova sociedade?
Os vimbios existen, pero hai que entretecelos e construílos. O suxeito revolucionario "clase obreira", tal como viña considerando, está bastante perdido e profundamente desmembrado. O movemento sindical, que me parece moi necesario, creo que carece hoxe dunha reflexión profunda sobre as nocións actuais de "traballo" ou "clase". Atopámonos con sectores sociais moi descontentos, perdidos porque se quedaron sen relato, pero que senten que non camiñamos pola senda adecuada. Por exemplo, moitos sectores precarios, ou xente que fixo todo o que o sistema díxolles para que a cousa fóselles ben: xente nova que terminou a súa carreira, fala dous idiomas e aínda así está nas marxes; mulleres que dentro dos seus fogares actúan como amortiguadoras da precariedade vital; moitas persoas excluídas e que xa non figuran nas contas do sistema; traballadores pobres... Esas son as bases para o novo contrato social.
- Como agrupar a todos eses sectores excluídos?
Creo que habemos de construír un relato que aglutine a todas estas persoas que teñen experiencia de clase, e son susceptibles de adquirir tamén conciencia de clase. Nese relato a mirada ecoloxista e feminista son imprescindíbeis.
- Cales son actualmente, ao teu xuízo, os referentes máis destacados neses ámbitos?
No estado español creo que os referentes máis interesantes do ecoloxismo e a economía feminista son Cristina Carrasco, Amaia Pérez Orozco e Lina Gálvez, ademais de toda unha xeración de mulleres moi novas que proceden do feminismo. Estas ideas circulan en moitas ocasións nas marxes das facultades de Economía, tamén en congresos como o último de Economía Feminista celebrado en Vic (xullo de 2015). Estes congresos son un fervedoiro nos que participan moitas mulleres, un espazo difuso que hai entre a academia e os movementos sociais. Actualmente é o mellor cultivo de cambio que existe.
- E no campo da economía ecolóxica?
Destacaría a liña de traballo que levaron economistas como José Manuel Naredo, que non son recentes. Naredo leva décadas publicando no deserto. Tamén persoas como Óscar Carpintero, ou mozas como José Bellver, investigador da FUHEM. Resulta así mesmo moi interesante toda a economía clásica que traballou na redistribución da riqueza; e o conxunto de reflexións en torno ao "común", en concreto, a tarefa do Observatorio Metropolitano de Madrid, a Fundación dos Comúns e a Librería Traficantes de Soños. No campo da Filosofía do Dereito, resaltaría a autoras como María Eugenia Rodríguez Palop.
- Hai experiencias concretas que apunten a ese novo contrato social que propós?
Todo o que se articula ao redor da Rede de Economía Alternativa e Solidaria (REAS), con iniciativas como a do mercado social de Madrid: cooperativas, asociacións, experiencias de banca ética, medios de comunicación alternativos... Subliñaría ademais todas as reflexións sobre o proceso constituínte e o cambio de modelo de estado. Na miña opinión, continúa sendo un referente Boaventura de Sousa Santos cando suscita repensar o estado como "novísimo movemento social" e experimentar, así, desde a propia institución.
- Como difundir as ideas de "vivir mellor con menos" ou "o pequeno é fermoso" entre a xente común, socializada no capitalismo de consumo e que a miúdo espera a recuperación económica para volver a situacións anteriores á crise?
Ese é o gran reto que temos no ecoloxismo social, o ecofeminismo e a esquerda transformadora. Contamos cun relato moi potente. A miña experiencia é que cando temos tempo para explicar e desenvolver os argumentos, até en contornas hostís, a xente enténdeos moi ben. O problema é que non acabamos de saber como xerar ese espazo onde o discurso póidase multiplicar. Aínda que os círculos de mobilización dos últimos anos, desde a irrupción do 15-M, propagouse de xeito importante. Antes de 2011, falabas a xente de movementos sociais afines e da esquerda sobre o "decrecemento da esfera material da economía" ou "vivir ben con menos" e o discurso non entraba ben. Actualmente non ocorre o mesmo.
- Tanta reticencia houbo no mundo da esquerda á idea do "decrecemento"? observaches directamente o cambio que apuntas?
Nos últimos anos habemos "pateado" asembleas de IU locais, círculos de Podemos, asociacións ou asembleas de barrio do 15-M e a xente está ávida de escoitar e entender. Cada vez é menos necesario neses ámbitos falar dos límites físicos do planeta. Agora ben, o "salto" até poder dicir que o discurso chega de forma maioritaria á poboación aínda está lonxe.
- Publicaches abundante material sobre ecoloxismo, decrecemento e economía crítica feminista. Que opinas da idea do "común", moi en boga nun sector dos movementos sociais?
Paréceme unha referencia moi interesante. O que habemos de facer é conectar ben o fío que camiña desde a proposta dos "comúns" até o "público". É dicir, dado que temos un problema multiescalar, necesitamos tamén solucións a gran escala. O "común" no ámbito do pequeno e municipal é máis fácil de construír, pero hai tamén unha lóxica -cando se vai superando esa pequena escala- que ha de construírse desde o "público". Outra cuestión é que o "público" tamén teña que reformularse desde o "común".
- Autores como Carlos Taibo escribiron sobre a necesidade de "descomplexizar" o mundo actual. Estás de acordo?
Habería que acoutar o concepto. A vida é complexa. Todo o modelo científico que se construíu a partir da modernidade fuxía da complexidade, baseábase en múltiples certezas e trataba de definir o funcionamento da natureza e da sociedade cunha lóxica mecánica, en términos de causa-efecto. Pero todo iso a ciencia desmentiuno fai moito tempo. Aínda que nos pareza complexa, a nosa sociedade vive realmente coa lóxica simple da máquina. Así, un río é interpretado como unha tubería de auga na que quitas e pos cousas. Cuestión distinta é que construamos sociedades elevadamente sofisticadas e que están baseadas en tecnoloxías que escapan cada vez máis ao control humano. Estou de acordo en que habemos de reconstruír un modelo de vida que sexa moito máis sinxelo e baseado na suficiencia, na utilización de menos recursos e minerais e, doutra banda, maior control da xente sobre a súa propia vida.
- Que pensas da "alta velocidade" como concepto?
Paréceme que a velocidade é algo sacralizado e excesivamente valorizado nas nosas sociedades. A posibilidade de ir moi rápido, dunha cidade a outra, por unha vía de alta velocidade ou nas comunicacións informáticas ten como contrapartida a destrución do territorio, e a utilización de cantidades moi elevadas de enerxía que son finitas; probablemente unha vida máis lenta sexa máis adecuada aos ritmos das persoas, á democracia -que necesita tempo para ser desenvolvida- e ao funcionamento dos ecosistemas.
- Unha vez aceptada a tese de que o decrecimiento é inevitable (quéirase ou non o crecemento económico toparase coas limitacións do planeta), debe impulsarse o decrecimiento desde as institucións ou suscitarse desde a base, de xeito horizontal e polos movementos sociais á marxe do estado?
Non me creo a dicotomía pechada entre a auto-organización e as institucións, fan falta as dúas cousas. A vida humana sempre requiriu institucións. A cuestión é como crealas. Opino que hai que promover ao máximo as iniciativas cooperativas e centradas no territorio, de soberanía alimentaria... Pero actualmente temos problemas como o quencemento global ou tratados como o TTIP que poden destruír a túa ecoaldea si localizan un pozo de fracking a centenares de quilómetros. A cuestión é que a vida se complicou tanto, e os puntos de decisión afastáronse de tal xeito dos lugares onde vive a xente, que nos fai falta actuar en todos os ámbitos. A bacía dun río non se pode xestionar localmente, mídese á escala dunha biorrexión.
- Autores como Jorge Riechmann utilizan a expresión "colapso ambiental", idea que non apareceu no Cume do Clima celebrada en Paris. Camiña o planeta irremediablemente cara ao colapso?
Ninguén pode dicir si chegamos a unha situación de "colapso", porque científicamente é imposible determinar cando se pasou o punto de non retorno. Pero é moi posible que os ecosistemas e a biosfera estean colapsando xa. Así o suscita o IPCC (Grupo Intergubernamental de Expertos sobre o Cambio Climático). Os procesos de "retroalimentación negativa", que sempre serviran para tratar de mitigar as perturbacións no funcionamento da natureza, e levala ao equilibrio anterior, están deixando de operar. Por exemplo, cando empezou a aumentar o CO2 na atmosfera, os océanos comezaron a absorber parte dese dióxido de carbono para retiralo da atmosfera. Así se reconducía o sistema ao equilibrio. Pero cando a perturbación é moi intensa e lánzanse inxentes toneladas de CO2 á atmosfera, eses mecanismos deixan de funcionar. E dispáranse outros, chamados de "retroalimentación positiva", que afastan ao sistema do equilibrio.
- Como pode apreciarse este efecto?
Polo efecto do calentamiento global empezouse a descongelar o permafrost (capa xeada no chan das rexións moi frías ou periglaciares), co que se liberan enormes cantidades de metano que estaban retidas. Dáse a circunstancia que o metano ten un poder de "calentamiento" moito maior que o CO2. Si a iso agrégaselle a crise de biodiversidade, de enerxía e materiais, a alteración do ciclo do auga ou como se está alterando a polinización e a capacidade de fotosíntese, podemos concluír que a natureza está empezando a auto-organizarse dunha forma que pode levar a un novo equilibrio. E que este equilibrio non sexa o que lle veu tan ben á especie humana, e no que puido desenvolverse.
- Tralo Cume de Parides proliferaron titulares que celebran o acordo e os compromisos adquiridos. Tamén se dixo que se sintan as bases para combater o cambio climático. Estás de acordo con estas conclusións esperanzadoras?
Son moi pouco optimista. Os obxectivos suscitados inicialmente pola Unión Europea levaban a unha subida de temperaturas de case 3ºC, e necesitamos que a limitación se sitúe en 1,5ºC. Ninguén está disposto a adoptar as medidas necesarias. Refírome a un cambio drástico no modelo de produción e consumo, que reduza enormemente o uso de enerxías fósiles e deixe as que quedan debaixo da terra. Tamén se tería que abordar un gran proceso de reparto da riqueza, porque hai moitos lugares do mundo que necesitarían un aumento do consumo de materiais per capita, mentres outros teñen que reducilos drasticamente.
- Feito o diagnóstico, é posible o diálogo coa esquerda keynesiana e que continúa propoñendo o crecemento do PIB para despois repartir a riqueza?
Naturalmente, hai que continuar falando. Sobre todo para demostrar que esas políticas keynesianas non resultan viábeis fisicamente, ou van funcionar. E si fano, durante un tempo curto, será a costa de crear miseria e explotación a moita xente que se verá expulsada do sistema. Ecoloxistas en Acción estivo traballando con algúns sindicatos como ESK e ELA no País Vasco, Solidariedade Obreira e algúns sectores, aínda que minoritarios, de Comisións Obreiras. Trátase de suscitar unha reconceptualización do traballo e o decrecemento nun mundo que non poderá crecer economicamente segundo a lóxica de usar máis enerxía, materiais e xerar maior volume de residuos.
- Doutra banda, consideras que hai unha obsesión polos números e a estatística? Parece que asuntos transcendentais para a humanidade, como o quecemento global ou a "crise" de refuxiados, redúzanse a previsións matemáticas, a índices e cotas. Hai un interese en afastar á xente común dos grandes debates e deixalos en mans dos especialistas?
Creo que as cifras e os datos fannos falta porque necesitamos a ciencia. Pero a disputa da hexemonía cultural non pode facerse a base de números. Creo que a nosa sociedade ten un problema fundamental, que tamén vén derivado de certos límites da ciencia, tal como concibiuse durante a modernidade. Consiste na idea da matematización do mundo, é dicir, converter ás persoas nun suxeito contábel que medirá absolutamente todo para poder argumentar. Paréceme escandaloso o feito de manexarse con porcentaxes e cotas de refuxiados. Cando se atopou este verán o camión cos cadáveres descompostos de persoas refuxiadas en Austria, díxenlle a un amigo que algún día veriamos este titular: "Atopan miles de toneladas de carne inmigrante descomposta nunha estrada abandonada". Pero ás veces a esquerda tamén incorreu no mesmo erro. Amparámonos na idea de clase obreira e esquecemos as persoas e vidas concretas que a compoñen.
-Refíresche, en definitiva, a que a vida cotiá dos individuos tamén é política?
Si, creo que a política cotiá é un dos grandes logros do feminismo, tamén o pensar nos corpos concretos da xente. Unha dos grandes logros da PAH foi articular unha denuncia ante a UE en Bruxelas, recoller firmas para promover unha ILP, facer un "escrache" aos responsábeis da política de desafiuzamentos ... Mais ao mesmo tempo a PAH plantábase na casa dunha persoa ameazada de desafiuzamento, para tocala e dicirlle: "Mentres esteamos aquí, da túa casa non che bota nin deus". Esa idea de "o persoal é político" paréceme clave no momento actual. Hai tanta xente desposuída, que se sente soa e ten medo, que si as vías para construír a solidariedade non son desenvolvidas pola esquerda e os movementos sociais, e deixámoslla a colectivos neofascistas, estamos perdidos.
Fonte: http://www.rebelion.org/
Artigo baixo licenza de Creative Commons, respectando a súa liberdade para publicalo noutras fontes.
_____________________