De que vai a obra pola que os titiriteros están no cárcere?
'A bruxa e don Cristóbal', a obra que interpretaban os titiriteros cando foron detidos, entronca coa tradición dos títeres de cachiporra e recupera a un personaxe clásico, don Cristóbal Polichinela. Fronte a el, opoñen á bruxa.
Pouco podían imaxinar os dous integrantes da compañía
Títeres desde Abajo encarcelados tralo auto do xuíz
Moreno que lles acusa de enaltecimento do terrorismo o proféticas que ían resultar as palabras que escribiron o 15 de decembro de 2015 no blog que abriron para explicar o seu último proxecto, a obra "
La bruja e don Cristóbal".
Na entrada dese día, podíase ler achega de don Cristóbal que "
os titiriteros, fai unhas décadas, deixaron de utilizar ao personaxe pero non fai falta mirar lonxe para atopar o rastro do seu ADN no violento absurdo no que nos obrigan a vivir hoxe día. Basta con acender un intre o televisor".
Eles, segundo explicaban no
blog, pretenden recuperar con esta obra a dous personaxes reinventados da cultura popular, a bruxa e don
Cristóbal, herdeiro do
Polichinela da Comedia da Arte. "
Será un espectáculo que entronca coa tradición europea dos polichinelas: títeres de luva, retablo, cachiporra, uso da lengüeta, historia sinxela. Nosa protagonista será a bruxa e a súa antagonista, distintos Don Cristobales que aparecen baixo diferentes formas: banqueiro, irmá da caridade, cans gardiáns da orde e a lei, e o xuíz", pódese ler no blog.
O vello don
Cristóbal Polichinela -
ao que os dous titiriteros cualifican como narigudo, avaricioso, misógino e megalómano- frecuentaba os teatrillos populares da Península Ibérica, "
pero desapareceu da escena tras vitoria do Nacional Catolicismo. Contan que é primo irmán do Polichinela da Comedia da Arte, pero na súa versión íbera perdeu o seu carácter máis alegre para converterse nun ser escuro que antepon os seus intereses á vida e a liberdade dos que lle rodean", rememoran os artistas.
"
Polichinela nace en Italia sobre o ano 1600, forma parte dunha das figuras da Comedia da Arte, xunto con Arlequín e Pantalone. Hai dous tipos de personaxes, amos e criados. Arlequín e Polichinela son criados, sempre intentan sacar a comida necesaria como sexa, para compensar que os amos páganlles uns salarios míseros", explica a Diagonal
Adolfo Ayuso, investigador da historia do teatro de títeres e profesor de secundaria.
"Parte da prensa está facendo nestes momentos a función de don Cristóbal Polichinela pero á inversa, porque nunca atacaba ao débil"
En torno a medio século despois do nacemento do personaxe e as súas representacións con actores de carne e óso,
Polichinela pasa a ser representado case exclusivamente por títeres. "
Sempre é o que arremete contra os poderes que exercen na sociedade. Penso que parte da prensa está facendo nestes momentos a función de don Cristóbal Polichinela pero á inversa, porque nunca atacaba ao débil. Atacaba ao clero, aos médicos, aos xuíces, á policía, pero nunca ao débil. Neste caso, a prensa está cometendo un erro gravísimo, ocasionado posiblemente pola situación política en España e sobre todo no Concello de Madrid", engade Ayuso.
"
É un personaxe ambiguo: alegre e vital pero tamén desagradable e escuro, un personaxe esaxerado que desborda os límites e fai o que quere". Así describe
Toni Rumbau, titiritero desde fai máis de 40 anos, a don Cristóbal. "
Ás veces foi un personaxe polémico, por estes tintes escuros", recorda
Rumbau, quen considera que a prisión preventiva por enaltecimiento do terrorismo é "
un disparate absoluto, non ten ningunha explicación. O que fan estes titiriteros é manter unha tradición, a dos títeres de cachiporra, que ten os seus códigos e convenciones, como todos os actos culturais".
"O que fan estes titiriteros é manter unha tradición, a dos títeres de cachiporra, que ten os seus códigos e convenciones, como todos os actos culturais"
Para
Ayuso, o que está pasando cos dous artistas é "
inconcibible". "Que non se diferencie a ficción da realidade, como están facendo a prensa e o xuíz, como facía Don Quixote, clama ao ceo".
O que conta a historia
A acusación de enaltecimiento de terrorismo obedece a un cartel coa frase '
Gora Alka-ETA' que aparece nun momento dado da obra. "
Ese cartel póñeno precisamente para que a bruxa punki que é o seu protagonista poida ser acusada de terrorista na obra. É incrible que acaben no cárcere precisamente por unha denuncia que están facendo", considera
Ayuso.
Rumbau apunta ao marco histórico no que se insere unha creación cultural. "
Hai que interpretalo sempre desde o contexto no que se crea, neste caso os títeres de cachiporra. Históricamente, os títeres gozaron de moita liberdade, tamén de críticas e ataques, pero había una certa licenza ata cando o teatro estaba prohibido. Si extrapolas unha frase dunha obra e a descontextualizas, como pasou neste caso, pode acabar sendo un alegato ao crime, pero é que ese non era o contexto no que hai que entendela".
Este especialista recorda a outros polichinelas europeos, como o
Punch británico, un títere moi disparatado e agresivo que, con todo, chegou a ser representado ante a Familia Real e foi defendido por
Charles Dickens.
Rumbau tamén cita ao teatro kabuki xaponés, "
un melodrama con crimes e atrocidades", e ao teatro de sombras turco, "case pornográfico e de crítica política", como exemplos de interpretacións que comparten algúns trazos cos títeres de cachiporra.
En 1912
Jacinto Benavente estreou no palacio dos
Pío de Saboya "
As diabluras de Polichinela", tradución dunha obra protagonizada por un punch na que ataca á ama que cativa ao seu fillo, a un boticario, a varios personaxes e acaba aforcando ao verdugo que ía executarlle. "
Fíxoo ante unha comunidade de nenos e pícaras aristocráticos e non pasou absolutamente nada", indica
Ayuso.
Lorca tamén adaptou o personaxe de
Polichinela na obra "
El retablillo de don Cristóbal" e a figura de don
Cristóbal Polichinela tamén se representou por titiriteiros populares ambulantes nos pobos de Andalucía. Máis aló deste personaxe, o valor satírico das obras de títeres tamén serviu para xerar clásicos da cultura na súa vertente 'seria'. "
Val Inclán inspirouse nos títeres populares para o esperpento", sinala
Rumbau.
A bruxa nunca gana
A cara crítica da obra de
Títeres desde Abajo é moi evidente. Na súa representación, don
Cristóbal revive "
interpretando diferentes personaxes, diferentes caras dun mesmo espírito. Para simbolizar este feito os policías, o xuíz, o abusador e a monxa están sendo creados co mesmo molde", explicaban na citada entrada do blog o 15 de decembro.
Fronte a el, opoñen á bruxa, que "
elixe saberse libre, saírse e cuestionar os seus alicerces: a propiedade privada, o monopolio da forza, a servidume do traballo asalariado, os hábitos de consumo, a perda de soberanía sobre o propio corpo".
Títeres desde Abajo saben perfectamente que unha cousa é a ficción e outra a realidade. Na primeira, pode gañar a bruxa; na segunda case nunca o fai. Así o explicaban eles mesmos no
blog. Claro e meridiano: "
Na nosa obra, a bruxa practica a autodefensa e liquida aos seus opresores a golpe de cachiporra, pero una das características de Don Cristóbal é a súa inmortalidade, así que os puristas non teñen de que preocuparse, xa que a súa descendencia garantirá a perpetuidade do seu envelenado ADN".
[
*] Reportaxe de
José Durán Rodríguez, publicado no xornal
Diagonal. | 08.02.2016 .
_________
Enlaces relacionados en Diagonal:
__________________
A defensa dos titiriteiros asegura que os pais foron advertidos de "
escenas violentas". |
Recorre a prisión provisional porque non hai risco de fuga nin de
reiteración delituosa: non teñen medios para escapar nin os monicreques
lle foron devoltos. |
Un dos encarcerados ten unha minusvalía recoñecida pola Xunta de Andalucía do 75%. Publicado en elDiario.|
Ir á Web.
Os avogados alegan que non se pode facer apología dunha organización
terrorista que non existe, en alusión ao cartel "Gora Alka-ETA"
Enlace ao fragmento do espectáculo de Títeres de abaixo onde se mostra a pancarta Gora Alka-Eta:
https://vimeo.com/154508838
_________________
