Ciclos perversos de desposesión

Por Xavier Vence Deza [*]

21.05.2010

Unha rápida observación da política fiscal nos últimos lustros pon ao descuberto a insidiosa perversión das políticas neoliberais e o seu carácter procíclico.

Primeiro, a constante redución dos impostos directos e progresivos como o patrimonio ou as rendas do capital e o acento cada vez maior nos impostos indirectos ligados ao consumo –como o IVE– acaban provocando un marcadísimo ritmo procíclico nos ingresos públicos; aínda que todos eles varían co ciclo económico, non cabe dúbida de que o consumo é o que acusa con máis virulencia as oscilacións. Segundo, a defensa neoliberal –cando menos en teoría– do equilibrio orzamentario ou do superavit é de facto a forma de frear e disciplinar o gasto público –en realidade o gasto social. O caso é que o saneamento e superávit das contas públicas acaba sendo utilizado para atender as demandas daqueles sectores que con máis rapidez experimentan os síntomas da crise e son quen conquerir dos gobernos urxentes plans de axuda.

Efectivamente, vimos como as institucións financeiras e as grandes corporacións foron as primeiras en reclamar auxilio, utilizando para iso todo o seu poder e capacidade de presión, seguindo a efectiva doutrina do shock. Hai dous anos os gobernos serían estigmatizados como irresponsábeis se non tiveran saído ao salvamento billonario do sistema financeiro especulativo, aclamado como alma imprescindible do sistema económico, facendo uso e abuso da confusión entre o papel do sistema financeiro en xeral e o seu concreto modelo actual. Outros sectores olipolísticos globais apuntáronse con avidez ao reparto do botín: o automóbil, o enerxético e o sector farmacéutico, por vías diferentes. Todos eles tiveron a habelencia de baleirar a caixa dos Estados, endilgar aos bancos centrais parte importante dos seus títulos de débeda lixo e conseguir unha xenerosa inxección de recursos monetarios a taxas de xuro nulas. Froito desa xenerosidade, o sistema bancario –salvo contadas excepcións– non deixou de repartir dividendos e bonus e segueu destinando os recursos aos mesmos negocios de sempre nos mercados financeiros, pero cortocircuitando de xeito drástico o crédito á economía productiva. Para cerrar o círculo da habelencia, converteron nun rendible nicho de negocio os mercados de débeda pública dos estados que previamente os socorreran.

Sen detérmonos en detalles, o certo é que aquela primeira socialización das perdas dos principais artífices das burbullas financeiras resultou relativamente fácil porque encontraron unhas contas públicas máis ou menos saneadas que lles permitiu aos gobernantes solícitos facer entrega xenerosa deses recursos de todos. A cousa ponse máis seria co deterioro das contas públicas; especialmente fulgurante, entre outras razóns, porque os estados foran reducindo aquelas fontes de ingresos que podían ser relativamente máis estabeis: patrimonios e rendas non salariais. Pero o ciclo remata cando os estados xa non teñen recursos abondo para seguir mantendo o seu funcionamento normal sobre a base da débeda asumida e emitida e teñen que dar o seguinte paso: a socialización efectiva dos custes das débedas contraídas, botandoa sobre as costas dos usuarios dos servizos públicos e os beneficiarios das prestacións sociais, ou como está a facer Zapatero a costa do empobrecemento dos traballadores e servidores públicos. Así se cerra o cículo da desposesión da sociedade en beneficio do 1% realmente rico. Neste contexto, chamarlle “reparto progresivo” da crise a unha redución dos salarios medianos maior que a dos salarios modestos pasará á antoloxía dos insultos á intelixencia do socialismo español.

Enfin, co que está a pasar descubrimos que o sistema fiscal que nos foron construíndo os neoliberiais non só é tremendamente inxusto senón que resulta claramente procíclico, agravador da magnitude das recesións, desarmando o potencial anticíclico que debería ter a política fiscal dos gobernos. Polo tanto, se non houber unha reforma a fondo da política impositiva recuperando os impostos que gravan capacidades de pago máis solventes e permanentes, coa efectiva regulación que impida a evasión fiscal, ou os Estados están condenados a entrar nunha espiral de completa supeditación aos mercados financeiros, deterioro da calidade dos seus servizos e merma da súa función redistribuidora e cohesionadora. Ese é de certo o horizonte cara o que cabalgan os neoliberais, parece que coa complicidade irreponsábel dunha esquerda gobernante capada e incapaz de dar un paso sen o placet de Botín.

xabier.vence@usc.es

Publicado en Xornal de Galicia

Outros artigos en xornal.com

[*] Xavier Vence Deza (Rodeiro en 1961) é Catedrático de Economía Aplicada da Universidade de Santiago de Compostela, escritor, comentarista político, ... Foi director do Idega no período 1991-95. Profesor invitado en diferentes universidades estranxeiras, formou parte de diversos comités de expertos de organismos internacionais. É coordinador do grupo de investigación ICEDE e da área de Economía do Seminario de Estudos Galegos. Publicou máis dun centenar de artigos e libros en revistas profesionais de ámbito galego e internacional sobre economía da innovación e políticas tecnolóxicas, sistema galego de innovación, disparidades rexionais na UE, industria, servizos, mercado de traballo, sistemas produtivos e planificación estratéxica, desenvolvemento local ... .
____________________________

O burato negro das finanzas neoliberais

Por Xavier Vence Deza

15.05.2010

O mundo financeiro é á economía o que os buratos negros nas modernas teorías da física. Os buratos negros son hiperconcentracións de masa de tal densidade que crean unha forza gravitatoria tan intensa que ningunha particula material, nin sequera os fotóns da luz poden escapar á súa atracción, o que lles permite capturar todo o que hai ao seu redor e ao mesmo tempo facérense invisibeis. Como se forman? Cando unha estrela xigante vermella perde toda a súa enerxía, a forza gravitatoria desta provoca unha hiperconcentración de toda a masa nun pequeno espacio, dexenerando nunha anana branca cuxo colapso dá lugar a un burato negro.

No noso caso, o que perdeu a súa enerxía foi a economía produtiva que empezou a render marxes de beneficios cada vez máis modestos que conduciron a unha progresiva concentración do capital nos principais sectores da economía. O petróleo, os minerais, a metalurxia, o automóbil, o aerospacial, os medicamentos, a comunicación, a edición, etc., acabaron concentradas nas mans duns poucos grandes grupos planetarios que dominan os respectivos mercados.

Desde hai moito tempo deixou de haber dinamismo investidor orientado á creación de novas capacidades produtivas neses sectores. Salvo nalgúns países emerxentes, a inmensa maioría dos movementos de capital son destinados a operacións corporativas, é dicir, compra-venda de empresas existentes para integrar nun grupo ou noutro. Trátase, polo tanto, dun tipo de investimento que non ten como obxecto producir riqueza nova senón cambiala de mans. É unha economía de rendistas que non crean riqueza senón que a capturan, participando como financiadores, intermediarios, asesores, etc. Ese é un dos negocios estrela do capitalismo neoliberal.

Outro gran eido de negocio nos últimos lustros foi a apertura do sector público ao negocio privado. Non é unha operación que xenere riqueza nova, tan só que o que antes xestionaba o sector público sen render beneficios pasa a ser xestionado polo sector privado, aproveitando o investimento público acumulado durante décadas; o sector privado redabiliza esas actividades sen realizar investimentos importantes e estirando a vida útil dos equipamentos previamente existentes.

Hoxe, un gran número de corporacións viven dos réditos desas privatizacións e unha porción dos dividendos repatidos responden ao que Harvey nomeou como “acumulación por desposesión”. Outra parte significativa vive da xestión privada do orzamento público: contratas de servizos e obras, concesións, asesorías, asistencias técnicas, hospitais concertados, colexios concertados, etc. Pero o negocio por excelencia neste modelo rendista é o financeiro. O seu motor non é o investimento en actividades produtivas ou o crédito ás empresas senón o propio negocio financeiro expandindo até o infinito o endebedamento de todos os axentes do sistema, creando produtos financeiros derivados cada vez máis sofisticados que permitían expandir de xeito ficticio a súa capacidade para endebedarse e prestar. A débeda é o seu motor e a súa fonte de enerxía.

O problema é que a débeda, como sabemos, é unha promesa, non unha realidade. Non crean enerxía tan só capturan toda a enerxía existente a conta desa débeda. Non invisten en actividades produtivas para crear riqueza, tan só crean produtos financeiros, títulos de papel, que lles permiten capturar a enerxía producida por outros. E a traxedia é que o sistema financeiro que coñecemos, con todo ese Moloch de grandes fondos de investimento, hedge funds, sociedades de investimento, etc., só pode seguir en pé na medida en que teñan a posibilidade de seguir movendo diñeiro especulativo nese tipo de negocios.

Polo tanto, dito en poucas palabras, ou se mudan as bases sobre as que se asenta o modelo rendista da economía financiarizada neoliberal ou toda a enerxía que entreguemos a ese Moloch, a ese burato negro, non servirá para nada. Quizais tan só para absorbernos cada vez con máis forza até o colapso total. Xa sabemos a debacle que as medidas do FMI provocaron en Latinoamerica e en todo o terceiro mundo nos anos oitenta e noventa; xa sabemos o colapso que estan a provocar nos países do Leste. Aceptar como años entrar nunha depresión sería unha irresponsabilidade imperdoable.

xabier.vence@usc.es
Publicado en Xornal de Galicia
Outros artigos en xornal.com

[*] Xavier Vence Deza (Rodeiro en 1961) é Catedrático de Economía Aplicada da Universidade de Santiago de Compostela, escritor, comentarista político, ... Foi director do Idega no período 1991-95. Profesor invitado en diferentes universidades estranxeiras, formou parte de diversos comités de expertos de organismos internacionais. É coordinador do grupo de investigación ICEDE e da área de Economía do Seminario de Estudos Galegos. Publicou máis dun centenar de artigos e libros en revistas profesionais de ámbito galego e internacional sobre economía da innovación e políticas tecnolóxicas, sistema galego de innovación, disparidades rexionais na UE, industria, servizos, mercado de traballo, sistemas produtivos e planificación estratéxica, desenvolvemento local ... .
____________________________

Camiño da depresión

Por Xavier Vence Deza

12.05.2010

Equivócase a dereita europea, equivócase Zapatero, equivócase Rajoy. Nin o plan europeo de apoio ao euro garante a súa estabilidade nin as medidas de axuste impostas van favorecer a recuperación.

Os fondos de 750.000 millóns de euros virtuais non representan un instrumento suficiente para corrixir a febleza estrutural dunha moeda que non ten un apoio político e fiscal suficientemente sólido; sobre todo cando á heteroxeneidade interna de sempre se lle engade agora unha tendencia abertamente diverxente entre os países nucleares e os chamados PIGS, abocados algúns deles a unha prolongada depresión.

O período das políticas de cohesión e converxencia abre paso a unha política de diverxencia ditada por unha dereita que renunciou hai tempo a avanzar na europa social e política e opta pola estratexia de sálvese quen poida. A estratexia de depreciación de facto do euro é funcional ao capital das potencias máis exportadoras como Alemaña, Holanda, Bélxica ou Francia pero debilita especialmente os países con défict comercial e con alto endebedamento.

Por outra parte, as condicións do axuste drástico, con criterios regresivos, impostas pola dereita europea no marco do Ecofin, conducen de xeito case inexorábel a Grecia, España e Portugal a un escenario de drástica contración da actividade económica: a redución do gasto público e a redución do ingreso das familias que, xunto co aumento do IVE, lastrarán o consumo e o investimento durante longo tempo. Polo tanto, o conxunto das medidas adoptadas non nos encamiñan cara unha recuperación económica senón que, polo contrario, dannos todos os boletos para sumirnos nunha profunda e prolongada depresión.

Desde o punto de vista social e de distribución da renda, os efectos das medidas de axuste anunciadas son fortemente regresivas. O custe do axuste déitase nas costas dos traballadores do sector público e dos pensionistas.

Como diciamos o pasado sábado, postos a facer reducións de gasto importantes e menos dañinos para a maioría da poboación poderiamos facer un drástico recorte do gasto militar –que absorbe case o 5% do gasto público total– e, desde logo, retirar as tropas inmediatamente de Afganistán. Supoño que a chamada de Obama a Zapatero o pasado luns ten algo que ver co medo a que Zapatero tomase esa medida tan de caixón, habida conta da situación na que estamos. O certo é que nin se menciona como posibilidade. Igualmente procedería deshabilitar os fondos do FROB que pexan enormemente a nosa débeda pública e responden a un proxecto político de fusión forzosa das caixas que é moi cuestionado. Ou as axudas á Igrexa católica.

Pero o que resulta máis escandaloso é que entre as medidas de Zapatero para reducir o déficit non haxa ningunha que implique aumentar os ingresos mediante impostos aos sectores sociais e económicos que teñen capacidade de pago. Nin imposto de gandes fortunas, nin imposto aos bonus e altísimos ingresos, nin eliminación das bonificacións ás Sicav e fondos de investimento especualtivo, etc.

En fin, axustar o déficit pola vía do gasto a costa das rendas salariais e pensionistas é a definitiva socialización dos custes da burbulla especulativa neoliberal e o último que podía agardarse dun goberno que se declara socialdemócrata. A dereita económica está contenta –pero non aínda abondo satisfeita– e a dereita política ten servida en bandexa a oportunidade para facer toda a demagoxia imaxinábel. Pero o peor de todo é que eses sacrificios sociais non traerán a recuperación económica senón unha profunda depresión e, de seguro, unha grande conflitivade social.

xabier.vence@usc.es
Publicado en Xornal de Galicia
Outros artigos en xornal.com

[*] Xavier Vence Deza (Rodeiro en 1961) é Catedrático de Economía Aplicada da Universidade de Santiago de Compostela, escritor, comentarista político, ... Foi director do Idega no período 1991-95. Profesor invitado en diferentes universidades estranxeiras, formou parte de diversos comités de expertos de organismos internacionais. É coordinador do grupo de investigación ICEDE e da área de Economía do Seminario de Estudos Galegos. Publicou máis dun centenar de artigos e libros en revistas profesionais de ámbito galego e internacional sobre economía da innovación e políticas tecnolóxicas, sistema galego de innovación, disparidades rexionais na UE, industria, servizos, mercado de traballo, sistemas produtivos e planificación estratéxica, desenvolvemento local ... .
____________________________

Zapatero engaiolado

Por Xavier Vence Deza [*]
18.09.2009

A socialdemocracia da terceira vía está atrapada nunha trampa mortal. A carreira cara un centro situado realmente moi a dereita fíxolles perder a alma e esfarelou todo un imaxinario e un argumentario en base ao que amplos sectores progresistas eran quen de pensar a economía e a sociedade nunhas claves diferentes ás da dereita. Ao asumir o estreito marco do pensamento único autocondénase a discutir sempre no marco dialéctico e argumental da dereita. O problema non é filosófico senón práctico: sen saír desa gaiola están condenados a ser derrotados por esa dereita máis auténtica e críbel; sobre todo en momentos críticos, como estes. E iso é o que estamos vendo diante dos nosos ollos aquí en Europa.

Resulta patético ver a Zapatero defender a súa reforma fiscal no hemiciclo fachendeando de ter levado a cabo unha reducción de impostos maior que o PP; máis aínda, exhibindo como mérito ter suprimido o imposto do patrimonio, baixado o tipo máximo do IRPF até o 43%, reducido o imposto de sociedades, o gravame sobre as plusvalías e rendas do capital ou reducido a tributación das sociedades de inversión.

É descorazonador ver que é incapaz de poñer sobre a mesa argumentos sobre a necesidade dunha reforma fiscal que recupere un carácter progresivo para o sistema tributario; incapaz de mostrar que unha das causas esenciais da crise actual reside na crecente polarización da renda e a riqueza; que sen corrixir esa tendencia non hai saída firme a esta crise; que agrandando o foxo entre ricos e pobres non hai percorrido para a economía productiva, porque faltará unha demanda solvente e sostíbel; que os impostos non só son necesarios para aumentar os ingresos públicos e paliar o déficit senón que son o instrumento para reducir esas desigualdades galopantes.

Preso do ideario da dereita só pode xustificar o aumento de impostos en base ao argumento do inxente déficit público. Se a única razón é recadar máis, entón a receita lévao polo camiño de subir xustamente os impostos máis regresivos (IVE e impostos especiais), como lle piden os bancos, as caixas e todos os voceiros da dereita económica. Non pode un reclamarse dun discurso progresista e seguir afondando na regresividade fiscal, cargar os novos impostos nos lombos das clases modestas que son os que viñeron perdendo ao longo dos últimos lustros. Non é a vía de saída da crise e, ademais, politicamente carga contra a súa base social que, con razón, renegará dese tipo de subida de impostos e carga de argumentos falaciosos á dereita.

Con ese tipo de argumentos e con esa executoria ¿que parte da sociedade agarda convencer?. ¿Como vai chegar ao corazón das clases populares ou das clases medias con eses argumentos?. E as clases acomodadas e os seus creadores de opinión teñen claro que iso fánllelo mellor os seus. Nin os “quintáscolumnistas” lle quedarán agradecidos pola súa xenerosidade, como lle acaban de avisar. ¿Terán os socialdemócratas a valentía de saír da gaiola de ouro da dereita?. Benvindos serían.

Publicado no "Xornal de Galicia"

[*] Xavier Vence Deza (Rodeiro, 1961) é catedrático de Economía Aplicada da Universidade de Santiago de Compostela. Foi director do Idega no período 1991-95. Profesor invitado en diferentes universidades estranxeiras, formou parte de diversos comités de expertos de organismos internacionais. É coordinador do grupo de investigación ICEDE e da área de Economía do Seminario de Estudos Galegos. Publicou máis dun centenar de artigos e libros en revistas profesionais de ámbito galego e internacional sobre economía da innovación e políticas tecnolóxicas, sistema galego de innovación, disparidades rexionais na UE, industria, servizos, mercado de traballo, sistemas produtivos e planificación estratéxica, desenvolvemento local ... .
_______________