Por Goretti Sanmartín [*]
31.01.2010
Celebro a realización deste encontro, desta Rolda de Rebeldía interesada en transformar a realidade, en derrubar o existente e en crear algo novo, e agradezo a posibilidade de intervir para acrecentar, se o así xulgardes, algunha idea para o debate colectivo.
Supoño que o título que orixina esta mesa, fundamentalmente o primeiro interrogante (Como crear as canles de comunicación, participación e irmandade entre a esquerda social e a esquerda política?) parte do desencanto compartido pola actuación das formacións políticas clásicas, polos partidos, entendidos como organizacións que teñen como obxectivo quer entrar no goberno quer situarse nunha posición estratéxica a respecto del. Desde esta perspectiva é doado facérmonos eco das múltiplas feridas, dos inmensos danos absolutamente nada colaterais, en que se constatou a desconsideración, mesmo ás veces a traizón, ás reivindicacións que honestamente defenderon os movementos sociais e as persoas que apoiaban as súas demandas.
Porén, nese sentido cumpriría falar (e agardo non ser repetitiva con outras mesas de traballo) da representación institucional, ou do funcionamento dos partidos como aparatos reprodutores do sistema, monopolizadores de ideas e acumuladores de poder. Mais non podemos afastar, como se se tratase de dous elementos totalmente independentes, como se non fosen realmente o mesmo, a esquerda social e a esquerda política. De feito, os mellores partidos políticos, as máis rupturistas formacións políticas, naceron de movementos sociais e deberon –e débenlle- a eles as bases que os sustentan.
O primeiro que quero facer, pois, é cuestionar publicamente a existencia dunha esquerda social que non sexa política e, ao mesmo tempo, a existencia dunha esquerda política que non sexa social. Imposíbel restaurarmos o uso positivo da palabra política doutra maneira. Imposíbel non acreditarmos na verdadeira revolución doutra maneira.
Este acto que facemos hoxe aquí, e toda a actividade previa que supuxo, é un puro acto político. Nada máis político, mesmo que non se identifique cunha formación política, mesmo que se identifique con varias, mesmo que renegue delas.
A política non é a xestión nin é a estratexia. Non son as conxunturas. A verdadeira política está no debate e na toma de consciencia do que queremos ser e de como nos queremos construír.
Por tanto, a propia pregunta inicial desta xeira dá conta dunha perigosa escisión que levamos arrastrando desde hai anos: ou traballamos na política ou dedicamos os nosos esforzos á loita desde os movementos sociais. Mesmo rematamos por situar todo desde esa perspectiva e realizamos análises en que entendemos as posicións diferentes (de persoas pretendidamente da mesma ideoloxía) dependendo de cal sexa o lugar desde onde partiren. Tamén é verdade que existiu unha forte reivindicación do traballo nas dúas frontes, e que esta cuestión forma parte da experiencia compartida por todas nós. Este feito, inicialmente positivo, pois é unha fonte necesaria de traballo a prol da concienciación da poboación, remata en frustración cando resta viaxe está cargada de intereses, de intereses e de utilidades que, como veremos, sempre teñen data de caducidade. De aí que practiquemos tan frecuentemente a creación e a destrución de ferramentas que... non se sabe como... deixan de ser útiles.
E a utilidade é a antítese da utopía, a antítese da verdadeira transformación. Utilidade é un concepto capitalista e un símbolo de dominación. A utilidade enfróntase radicalmente a ética que tanto precisamos.
Non debemos esquecer, na liña do que veño de defender, que nós temos que traballar polo prestixio da política, pola politización da vida cotiá, pola politización das relacións sociais, das formas de traballo, ..., para combater a confusión entre política, entre esquerda política e partidos políticos e/ou institucións. Porque queremos e podemos facer política fóra destas canles. Porque hai moitos anos que a levamos facendo e porque reivindicamos o nome de política para todo o construído polo movemento ecoloxista, polo movemento feminista, polos movementos antiglobalización, polo movemento estudantil...
Talvez a pregunta está mellor formulada na segunda parte (Cales son as esixencias da cidadanía e dos movementos sociais no eido da súa relación coas organizacións políticas?), que fai fincapé nas esixencias dos movementos sociais ás organizacións políticas. Poderiamos enumerar aquí as eivas principais con que nos enfrontamos neste relacionamento mutuo -eivas, por outra parte, tamén presentes, aínda que en menor medida, nos movementos sociais-, como a simplificación dos problemas, a súa redución a intereses puntuais, as loitas polo protagonismo, por citarmos exemplos ben coñecidos cuxa superación faría máis doado –e máis feliz- o traballo colectivo.
Porén, eu coido que a reflexión principal que debemos trasladar hoxe vai por outro camiño. O desencanto, o escepticismo e as confrontacións, sexan polas cuestións finais que foren, sempre teñen un mesmo fío condutor, a falta de consideración do individuo (e das minorías que conforman os individuos) dentro do grupo. De termos que subliñar un elemento especificamente traumático das organizacións políticas, de todas as organizacións políticas (e non de todas as sociais, nin doutro tipo de agrupacións, mesmo institucionais), é a tentación de elaborar un corpo homoxéneo coas persoas que militan nel.
A principal derivación deste feito reside na facilidade con que se mudan as persoas e na rapidez con que discursos que son centrais e nucleares, mais tamén pertencen á categoría do individiual, rematan no esquecemento.
Outra derivación é a substitución automática dunhas persoas por outras, sobre todo de estas seren mulleres, pois no universo masculino aínda está permitida unha certa dose de creatividade ou de idiosincrasia particular (que cando interesa poder ser valorada) mais no universo feminino cada muller é idéntica á outra. Haberá quen negue esta cuestión, sobre todo de reparar na traxectoria das poucas mulleres relevantes das formacións políticas con que convivimos. Porén, as diferenzas na fortuna posterior dependen moito máis das amizades e dos núcleos de relación que do papel político que xogaron.
E aproveito esta pequena detención na reivindicación feminista para introducir un aspecto que hoxe quero que sexa marxinal, mais que é un principio básico para construírmos algo realmente novo. Non haberá ningún cambio radical posíbel sen unha profunda mudanza persoal. Máis unha vez temos que proclamar que o persoal é político. E existen numerosas cuestións de fondo nunca abordadas, nunca modificadas, nunca corrixidas. Existe moito aproveitamento superfluo de presupostos centrais de movementos transformadores. Eu incluía na miña reflexión inicial para a Rolda o parece que ridículo tema da continuidade dos horarios das reunións e a tradución dese feito na recoñecida exclusión que practicamos a través da negativa a modificalos.
Mais volvamos ao fío principal, á idea de termos en conta as outras e os outros, de empregarmos tamén un enfoque persoal. Poderiades argumentar contra esta formulación, excesivamente individualista, excesivamente reivindicadora das bondades do individuo cando pelexamos por un mundo máis xusto para todos os seres humanos. Porén, pretendo demostrar que este feito ten importantes repercusións colectivas.
En primeiro lugar, cómpre termos en conta que a tradición dominante no mundo dos partidos políticos primou a organización e a loita a prol dunha única Verdade que situaban por riba da persoa. E iso supuxo a entrada en xogo das decisións por maiorías. Fronte a unha política participativa, fronte a unha política do convencemento, do consenso, optouse polo sistema da imposición da maioría como criterio indiscutíbel, un acto que só podemos definir como de dominación ou, cando menos, como potencialmente de dominación. Ás veces, só ás veces cando este criterio se quere lexitimar acaba por realizarse a través do que se chama un consenso previo, que non vén a ser máis que un proceso de negociación de compromisos.
Por outra parte, fronte á presentación dos temas como complexos, como de difícil resolución, cono necesitados de matices, (algo que nos caracteriza como seres humanos e que logo levamos á práctica na nosa vida cotiá), os partidos políticos tenden ás presentacións simples, pois unha vez tomada unha decisión é case imposíbel dar marcha atrás. Corrixir erros, non presentarse como maquinarias de poder, sempre vitoriosos, sempre seguros, sempre fachendosos..., parece un imposíbel. Por iso só aquilo que nós non nos atrevemos a dicir en privado (que non lemos os informes existentes ao respecto de determinada cuestión sobre a que estamos a opinar) pódeno dicir dirixentes que sitúan nuns parámetros moi baixos as argumentacións e os contidos para deixar paso á repetición sistemática das consignas que previamente se xulgaron como útiles, fáciles de entender ou, moitas veces, interesantes para atacar o inimigo (que non é o problema que temos que resolver, senón a(s) outra(s) formación(s) política(s)).
Asumirmos estas actuacións é o principal perigo político, é a antítese da participación. Porque con elas ocultamos unha parte da realidade (aos “pobriños”, e “ás pobriñas”, que non entenden) e deixamos o camiño libre para furar nas contradicións e nos problemas e, sobre todo, perdemos credibilidade e posibilidade de un achegamento ético.
A política transformadora debe estar firmemente arraigada na ética, e iso é que temos que esixir. Gran parte da esquerda política ignorou a importancia da ética.
E, nesta liña, cumpriría máis vez botar man dos referentes intelectuais de prestixio. Non coa intención de os elevarmos á categoría de dirixentes, senón coa pretensión de modificar as palabras baleiras de contido por argumentos e presupostos rigorosos. E tamén para relanzar a necesidade da formación e da educación. Existe unha gran responsabilidade das persoas que podemos considerar intelectuais críticas co sistema, cuxo discurso, e a posibilidade de influenciar as persoas que quixeren aprender delas, temos a obriga de escoitar, de recoller, de difundir. Achegar ás aulas e ás publicacións especializadas os obxectivos sociais debe ser un traballo preferente.
Porque tampouco hai transformación posíbel sen acreditar na educación e na posibilidade de mudar o mundo coas lecturas. E temos de compartir lecturas e referentes a esquerda social, isto é a esquerda política, ou non?
[*] Goretti Sanmartín, é profesora na Universidade da Coruña, escritora, activista feminista, ...
Rolda da Rebeldia:
http://www.roldaderebeldia.org/
O evento nos medios de comunicación:
______________________
